IP229_FIN.doc

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

AGALEV-ECOLO

Anders gaan leven / Ecologistes Confédérés pour l'organisation de luttes originales

CD&V

Christen-Democratisch en Vlaams

Front National

Mouvement réformateur

Parti socialiste

cdH

centre démocrate Humaniste

SP.A

Socialistische Partij Anders

VLAAMS BLOK

Vlaams Blok

VLD

Vlaamse Liberalen en Democraten

VU&ID

Volksunie&ID21

Afkortingen bij de nummering van de publicaties:

Abréviations dans la numérotation des publications:

DOC 50 0000/000

Parlementair document van de 50e zittingsperiode + basisnummer en
volgnummer

DOC 50 0000/000

Document parlementaire de la 50e législature, suivi du n° de base et
du n° consécutif

QRVA

Schriftelijke Vragen en Antwoorden

QRVA

Questions et Réponses écrites

CRIV

Integraal Verslag,met links het definitieve integraal verslag en rechts
het vertaald beknopt verslag van de toespraken (op wit papier, bevat
ook de bijlagen)

CRIV

Compte Rendu Intégral, avec, à gauche, le compte rendu intégral
définitif et, à droite, le compte rendu analytique traduit des
interventions (sur papier blanc, avec les annexes)

CRIV

Voorlopige versie van het Integraal Verslag (op groen papier)

CRIV

Version Provisoire du Compte Rendu Intégral (sur papier vert)

CRABV

Beknopt Verslag (op blauw papier)

CRABV

Compte Rendu Analytique (sur papier bleu)

PLEN

Plenum (witte kaft)

PLEN

Séance plénière (couverture blanche)

COM

Commissievergadering (beige kaft)

COM

Réunion de commission (couverture beige)

Officiële publicaties, uitgegeven door de Kamer van volksvertegenwoordigers

Bestellingen:
Natieplein 2
1008 Brussel
Tel.: 02/ 549 81 60
Fax: 02/549 82 74
www.deKamer.be
e-mail:

publicaties@deKamer.be

Publications officielles éditées par la Chambre des représentants
Commandes:

Place de la Nation 2
1008 Bruxelles
Tél.: 02/ 549 81 60
Fax: 02/549 82 74
www.laChambre.be

e-mail:

publications@laChambre.be

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

INHOUD

SOMMAIRE

Berichten van verhindering

Excusés

WETSONTWERPEN EN -VOORSTELLEN

PROJETS ET PROPOSITIONS DE LOI

Wetsontwerp betreffende de euthanasie
(overgezonden door de Senaat) (1488/1 tot 9)

Projet de loi relatif à l'euthanasie (transmis par le
Sénat) (1488/1 à 9)

- Wetsvoorstel van de heer Fred Erdman
betreffende de problemen rond het levenseinde
en de toestand van ongeneeslijk zieke patiënten
(93/1 en 2)

- Proposition de loi de M. Fred Erdman relative
aux problèmes de fin de la vie et à la situation du
patient incurable (93/1 et 2)

- Wetsvoorstel van de heer Hugo Coveliers en
mevrouw Maggie De Block op de euthanasie
(196/1 en 2)

- Proposition de loi de M. Hugo Coveliers et Mme
Maggie De Block relative à l'euthanasie (196/1 et
2)

- Wetsontwerp betreffende de palliatieve zorg
(overgezonden door de Senaat) (1489/1 tot 5)

- Projet de loi relatif aux soins palliatifs (transmis
par le Sénat) (1489/1 à 5)

Hervatting van de algemene bespreking

Reprise de la discussion générale

Sprekers: Yvan Mayeur, Luc Goutry, Tony
Van Parys, Bart Laeremans, Annemie Van
de Casteele, Fred Erdman, Vincent Decroly,
Jacqueline Herzet, Jef Tavernier, Danny
Pieters, Jef Valkeniers, Jacques Germeaux,
Anne-Mie Descheemaeker, Michèle Gilkinet

voorzitter van de ECOLO-AGALEV-fractie

Daniel Féret, Koen Bultinck, Alexandra
Colen, Jean-Jacques Viseur,

Martine

Dardenne, Gerolf Annemans

, voorzitter van

de VLAAMS BLOK-fractie

, Hugo Coveliers

voorzitter van de VLD-fractie

Orateurs: Yvan Mayeur, Luc Goutry, Tony Van
Parys, Bart Laeremans, Annemie Van de
Casteele, Fred Erdman, Vincent Decroly,
Jacqueline Herzet, Jef Tavernier, Danny
Pieters, Jef Valkeniers, Jacques Germeaux,
Anne-Mie Descheemaeker, Michèle Gilkinet

présidente du groupe ECOLO-AGALEV

Daniel Féret, Koen Bultinck, Alexandra
Colen, Jean-Jacques Viseur, Martine
Dardenne, Gerolf Annemans

, président du

groupe VLAAMS BLOK

, Hugo Coveliers

président du groupe VLD

Regeling van de werkzaamheden

Ordre des travaux

Sprekers: Yves Leterme

, voorzitter van de

CD&V-fractie

, José Vande Walle

Orateurs: Yves Leterme

, président du groupe

CD&V

, José Vande Walle

Hervatting van de algemene bespreking

Reprise de la discussion générale

Sprekers: José Vande Walle, Martine
Dardenne, Danny Pieters, Hugo Coveliers

voorzitter van de VLD-fractie

, Marc

Verwilghen

, minister van Justitie

, Thierry

Giet, Vincent Decroly, Jef Valkeniers, Luc
Goutry, Olivier Maingain, Leen Laenens,
Simonne Leen, Magda Aelvoet

, minister van

Consumentenzaken, Volksgezondheid en
Leefmilieu

, Jacques Germeaux, Pierrette

Cahay-André, Georges Lenssen, Koen
Bultinck, Gerolf Annemans

, voorzitter van de

VLAAMS BLOK-fractie

, Robert Denis, Daniel

Féret, Tony Van Parys

Orateurs: José Vande Walle, Martine
Dardenne, Danny Pieters, Hugo Coveliers

président du groupe VLD

, Marc Verwilghen

ministre de la Justice

, Thierry Giet, Vincent

Decroly, Jef Valkeniers, Luc Goutry, Olivier
Maingain, Leen Laenens, Simonne Leen,
Magda Aelvoet

, ministre de la Protection de

la consommation, de la Santé publique et de
l'Environnement

, Jacques Germeaux,

Pierrette Cahay-André, Georges Lenssen,
Koen Bultinck, Gerolf Annemans

, président

du groupe VLAAMS BLOK

, Robert Denis,

Daniel Féret, Tony Van Parys

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

PLENUMVERGADERING

SÉANCE PLÉNIÈRE

van

WOENSDAG

MEI

2002

18:15 uur

______

MERCREDI

MAI

2002

18:15 heures

______

De vergadering wordt geopend om 19.15 uur door de heer Herman De Croo, voorzitter.
La séance est ouverte à 19.15 heures par M. Herman De Croo, président.

Tegenwoordig bij de opening van de vergadering zijn de ministers van de federale regering:
Ministres du gouvernement fédéral présents lors de l'ouverture de la séance:
Magda Aelvoet.

De

voorzitter

: De vergadering is geopend.

La séance est ouverte.

Een reeks mededelingen en besluiten moeten ter kennis gebracht worden van de Kamer. Zij zullen in bijlage
bij het integraal verslag van deze vergadering opgenomen worden.
Une série de communications et de décisions doivent être portées à la connaissance de la Chambre. Elles
seront reprises en annexe du compte rendu intégral de cette séance.

Berichten van verhindering
Excusés

Karel Pinxten, wegens ziekte / pour raison de santé;
Mirella Minne, Peter Vanhoutte, wegens ambtsplicht / pour obligation de mandat;

Wetsontwerpen en -voorstellen
Projets et propositions de loi

01 Wetsontwerp betreffende de euthanasie (overgezonden door de Senaat) (1488/1 tot 9)

- Wetsvoorstel van de heer Fred Erdman betreffende de problemen rond het levenseinde en de
toestand van ongeneeslijk zieke patiënten (93/1 en 2)
- Wetsvoorstel van de heer Hugo Coveliers en mevrouw Maggie De Block op de euthanasie (196/1
en 2)
- Wetsontwerp betreffende de palliatieve zorg (overgezonden door de Senaat) (1489/1 tot 5)

01 Projet de loi relatif à l'euthanasie (transmis par le Sénat) (1488/1 à 9)

- Proposition de loi de M. Fred Erdman relative aux problèmes de fin de la vie et à la situation du
patient incurable (93/1 et 2)
- Proposition de loi de M. Hugo Coveliers et Mme Maggie De Block relative à l'euthanasie (196/1 et
2)
- Projet de loi relatif aux soins palliatifs (transmis par le Sénat) (1489/1 à 5)

Hervatting van de algemene bespreking
Reprise de la discussion générale

De algemene bespreking is hervat.
La discussion générale est reprise.

01.01

Yvan Mayeur

(PS): Monsieur le président, madame la ministre, 01.01

Yvan Mayeur

(PS): Voor de

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

chers collègues, je regrette le départ de Mme Avontroodt, présidente de
la commission de la Santé publique car beaucoup de choses ont été
dites depuis le début de ce débat sur la position de cette commission.
J'ai participé à cette commission avec d'autres ce qui me permet de
rectifier certaines choses. Je le ferai en son absence et je suppose
qu'on lui rapportera mes propos que je lui relaterai de vive voix.

Avant tout, je communiquerai la position que le groupe PS défend au
travers de cette proposition de loi dont l'initiative a été prise par les
sénateurs Roger Lallemand et Philippe Mahoux.

Le droit de mourir dans la dignité concerne tous les citoyens. Le débat
sur l'euthanasie et les soins palliatifs ne se cantonne pas aux
assemblées parlementaires, loin de là. Il a lieu au sein de la société et
engage les médecins, le personnel soignant des institutions et les
patients que nous sommes tous. Régulièrement, des patients alertent
l'opinion publique sur leur état et demandent qu'une solution soit
trouvée à la situation dans laquelle ils se trouvent.

L'enjeu est, dans le projet sur l'euthanasie, de donner au malade atteint
d'une maladie incurable le droit de déclarer que les souffrances
physiques et psychologiques qui s'imposent à lui dégradent sa vie à un
point tel que celle-ci en devient insupportable. Le postulat qui sous-tend
ce projet est que la douleur inutile est inacceptable, qu'une majorité de
la population est d'accord sur ce point et qu'il est requis que le
législateur intègre cette donnée nouvelle dans notre système juridique.

L'euthanasie telle qu'elle est appréhendée dans le projet de loi
constitue un acte posé dans le respect absolu de la liberté de
conscience et de la volonté éclairée des personnes concernées. Tout
individu susceptible d'être amené à participer à cet acte est libre de le
faire ou de le refuser. Le projet accorde par ailleurs une grande
importance au dialogue puisqu'il le fait figurer au coeur de la relation qui
doit s'instaurer entre le patient et le médecin. Cet élément est essentiel
car des euthanasies aujourd'hui sont pratiquées et ce, sans que ce
dialogue existe et parfois même, sans que le patient soit conscient.

Le projet de loi stipule que le médecin à qui est adressée la demande
doit, avant de pratiquer l'euthanasie, consulter un second médecin, qui
devra s'assurer, sur la base du dossier médical du patient, que
l'affection dont il souffre est de nature grave et incurable et que la
souffrance physique ou psychique dont il est atteint a bien un caractère
constant, insupportable et inapaisable.

PS, die het initiatief genomen heeft
tot de indiening van de wettekst in
de Senaat, heeft iedereen recht op
een menswaardige dood. De
wetgever moet het oor neigen naar
het maatschappelijk debat en dat
recht toekennen aan al wie
ongeneeslijk ziek is en daardoor
zodanig veel lijdt dat zijn leven
ondraaglijk wordt.

Het ontwerp geeft het individu de
vrijheid om euthanasie te weigeren
of erom te verzoeken. Het stelt ook
een dialoog in tussen arts en
patiënt, en dat is belangrijk, want
het moet gezegd: er wordt al
dikwijls euthanasie gepleegd
zonder dat de patiënt zich ervan
bewust is geweest. Nu krijgt men
het recht een beroep te doen op
een tweede arts om de
ondraaglijkheid en de
onherroepelijkheid van het fysiek of
psychisch lijden vast te stellen.

01.02

Luc Goutry

(CD&V): Mijnheer de voorzitter, ik wil inpikken op

wat de heer Mayeur daarnet heeft gezegd en op een tegenspraak
wijzen. Mevrouw Avontroodt en anderen spreken hun groot vertrouwen
in de deontologie van de dokters uit, terwijl u, mijnheer Mayeur, zegt
dat mensen onbewust en zonder overleg worden gedood. Dit staat toch
haaks op het grote vertrouwen in de dokters waarachter sommigen zich
zouden kunnen verbergen. Dit vertrouwen is dus voortaan voor mij geen
geldig argument.

01.02

Luc Goutry

(CD&V): Vos

propos sont en contradiction avec
la déclaration de confiance de Mme
Avontroodt à l'égard de la
déontologie des médecins. Vous
affirmez que des patients sont mis
à mort sans en avoir fait le choix.

01.03

Yvan Mayeur

(PS): Si je me suis exprimé ainsi, c'est parce

qu'une législation est absolument nécessaire pour encadrer les
pratiques des médecins. J'en étais à la définition que nous avons
adoptée. Le médecin doit donc s'entretenir avec une équipe soignante,
si celle-ci existe, et cette dernière devra comprendre ainsi que les
membres de la commission de la Santé publique l'ont précisé à
l'unanimité lors des débats l'équipe de soins palliatifs éventuellement
en charge du patient. J'y reviendrai parce que le fait d'inclure dans le

01.03

Yvan Mayeur

(PS): De arts

moet met de verpleegkundigen, in
voorkomend geval een palliatief
zorgteam, praten. Dat impliceert
geenszins dat het stadium van de
palliatieve verzorging verplicht
gesteld wordt. De verpleging kan
eveneens contact opnemen met de

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

dialogue l'équipe palliative ne signifie pas qu'on impose un filtre palliatif
préalable. Ce serait un abus d'interprétation de l'avis unanime de la
commission de la Santé publique.

Le cas échéant, l'équipe soignante devra également avoir des contacts
avec les proches mais il convient de préciser que ces contacts sont
destinés à éclairer le médecin consulté et non à juger du cas. Il n'y a
donc pas de "tribunalisation" de la décision dans le projet de loi tel que
nous allons l'adopter.

Certains auraient souhaité, contrairement à ce que prévoit le projet de
loi, limiter son champ d'application aux patients en phase terminale. Je
regrette que le PSC ne soit plus là. Le problème de cette limitation est
que la phase terminale est impossible à définir. Je l'ai dit en
commission, j'ai interrogé régulièrement en commission sur ce sujet
toutes les autorités académiques et autres qui sont venues nous parler
médecins, juristes, philosophes , il n'y a pas de réponse claire et
précise à la question de la définition de la phase terminale. Par ailleurs,
j'ai interrogé des médecins de l'institut Jules Bordet. Je l'ai dit tout à
l'heure mais je le répète et je vais citer mes sources, j'aimerais
d'ailleurs que le PSC ou le CD&V puissent faire de même. Le docteur
Bron qui est chef de service à l'institut Jules Bordet, est un homme
remarquable et une autorité reconnue par ses confrères. Ce dernier
indique qu'on ne peut pas définir justement et de façon précise la
notion de phase terminale et qu'on ne peut pas la distinguer d'une
phase qui serait non terminale. Les médecins sont d'ailleurs
demandeurs auprès des juristes d'une définition, s'il y en a une. Si l'on
considère, par exemple, que cette période commence lorsqu'il n'y a
plus de traitement curatif, cela pourrait couvrir des années avant le
décès. Par contre, si on limite celle-ci à l'agonie, cela impliquerait que
les souffrances d'une personne ne seraient pas soulagées pendant les
semaines, voire les mois précédant l'agonie. Selon ces médecins, le
seul critère qui doit être pris en compte pour autoriser l'euthanasie est
celui de la souffrance constante, insupportable et qui ne peut être
apaisée.

Le PSC donne une définition qu'il a d'ailleurs introduite je note parce
que j'ai fait comme eux cette fois-ci, mais en commission je ne l'avais
pas fait en parlant d'abord des sommités qui avaient planché sur la
définition. On n'a jamais donné de noms mais on nous a dit qu'il
s'agissait d'un grand nombre de sommités. On use donc de l'argument
d'autorité, soit, je comprends, c'est une technique de débat. Mais quid
de la définition donnée? Le contenu de cette définition me paraît assez
proche de la définition de l'agonie, bien entendu, quand le patient peut
encore s'exprimer. En effet, quand on se trouve face à un patient qui
souffre d'une affection incurable, avec un ensemble de complications
infectieuses, métaboliques, cardiovasculaires et autres on ne sait pas
lesquelles et qu'on va quand même se concerter avec lui pour savoir
quoi faire, j'ai l'impression qu'on en est à un stade bien au-delà de la
phase terminale, c'est pratiquement déjà l'agonie. Plus
fondamentalement, j'ai interrogé les médecins d'Erasme, le professeur
Englert pour le citer. Avec l'argument d'autorité, je tente de répliquer de
la même manière que l'argument mis en avant par le PSC. Que dit le
professeur Englert? "La définition donnée de la phase terminale par le
PSC dépossède le malade de la décision concernant son sort. En effet,
pour contourner l'impossibilité évidente de définir la phase terminale,
elle donne en fait au médecin le droit de décider arbitrairement du
moment où le malade se trouve dans cette phase.

De plus, le texte est très ambigu car après avoir défini la phase
terminale comme celle où il ne convient plus de faire de traitement
étiologique, on trouve dans la justification la notion qu'elle fait suite à

familie van de patiënt, maar enkel
om de arts bijkomende informatie
te geven; het is zeker niet de
bedoeling de dood aan het oordeel
van een soort rechtbank te
onderwerpen.

Sommigen, en ik betreur dat de
PSC thans niet meer
vertegenwoordigd is in het halfrond,
wilden het recht op euthanasie
beperken tot de terminale fase.
Maar die terminale fase valt niet in
een definitie te gieten. Daarover heb
ik eminente specialisten van het
Institut Jules Bordet en het
Erasmusziekenhuis geraadpleegd.

De definitie van de PSC, die zich
beroept op het autoriteitsargument
maar die haar bronnen niet opgeeft,
staat inhoudelijk dicht bij de
definitie van de doodsstrijd en
ontneemt de patiënt het recht over
zijn leven te beslissen, recht dat
bijgevolg de arts toekomt.
Bovendien wordt de dimensie
ondraaglijk lijden niet in aanmerking
genomen, en is het verplicht
verstrekken van palliatieve zorg
strijdig met de wil van de patiënt.

Roger Lallemand zei volkomen
terecht dat de waarde van een leven
onschatbaar is en niet van een
medische beslissing mag
afhangen.

Sommige artsen zijn van mening
dat sommige ziektes na een
bepaalde leeftijd niet meer
behandeld dienen te worden.

Wij voegen daaraan de
herhaaldelijk uitgedrukte wens van
de patiënt toe die verklaart dat zijn
lijden ondraaglijk is en die een arts
vraagt er op humane wijze iets aan
te doen. Elk leven heeft evenveel
waarde en het is zonder elitisme
dat wij de mens in de uitdrukking
van zijn lijden wensen te
vertrouwen.

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

une phase palliative active. Bien qu'il soit dit que cette phase dite active
ne peut constituer un acharnement thérapeutique, cette notion est, elle
aussi, arbitraire, car elle ne fait pas référence à la volonté du patient.
Enfin, la justification tout à fait fondamentale de l'euthanasie comme
réponse à l'existence d'une souffrance inapaisable est totalement
ignorée et remplacée par une estimation médicale qui se veut objective.
Le sens même de la proposition de loi est ainsi vidé de sa substance.
Je tiens la réplique d'un médecin honorable, important, qui a aussi des
lettres de noblesse et académiques à faire valoir, à la disposition de
mes collègues du PSC.

Je dirais que ce qui est important, c'est l'enchaînement qui est
proposé. On dit qu'il faut qu'il y ait état de nécessité, qu'on soit au
stade terminal tel que défini mais on a vu que c'était compliqué et
qu'il y ait eu au préalable un filtre palliatif obligatoire. Cet enchaînement-
là est évidemment un enchaînement mécanique qui ne respecte pas la
volonté du patient et qui, de facto, "tribunalise" complètement la
décision à l'égard du patient. Or, je reprends une expression de Roger
Lallemand: "Au coeur de notre humanisme, il y a cette conviction que
l'appréciation de la validité d'une vie ne peut dépendre d'aucune
appréciation scientifique, d'un diagnostic, d'aucune tierce personne car
la valeur d'une vie est un droit inappréciable pour le médecin, pour
l'équipe médicale ou pour quelque autorité". Et de citer en exemple les
médecins ou les politiques qui, aujourd'hui, estiment qu'à partir d'un
certain âge, un certain nombre de pathologies, de maladies graves, ne
doivent plus être traitées. Et on cite un éminent prix Nobel de médecine
qui propose ni plus ni moins que, pour des malades ayant dépassé un
certain âge et atteints de maladies cancéreuses graves, on indique
dans leur dossier "NTBR" ne doit pas être réanimé, not to be
reanimated de manière à ce qu'il y ait abstention d'intervention
médicale. C'est là prendre deux notions qui sont celles qui sont
contenues dans la proposition d'amendement du PSC, c'est-à-dire pas
celle de l'âge, elle n'y figure pas, mais la notion de diagnostic médical
pur pour dire: "on n'intervient pas".

Ce que nous mettons en plus, et M. Van Parys m'a dit tantôt que c'est
la différence entre nous et il a mille fois raison , c'est la volonté du
patient, répétée, qui dit de manière persistante que sa souffrance est
pour lui insupportable et qu'il faut de ce fait mettre fin à cette souffrance
et qu'il demande l'intervention humaniste d'un médecin pour y mettre fin
dans des conditions dignes, acceptables et qui respectent sa dignité
jusqu'à la fin de la vie. C'est cela la différence entre nous, le choix de
l'individu, la volonté du patient, éclairée, sans élitisme, contrairement à
ce qui a été dit. Pour nous, tous les hommes se valent, y compris et
certainement à ce dernier stade de la vie. Tous les hommes se valent.
Il n'y a pas d'élitisme intellectuel, social, économique par rapport à la
souffrance. Donc, effectivement, c'est cela qui doit compter et il faut
faire confiance en l'homme de ce point de vue-là quant à l'énonciation,
l'expression de cette souffrance et de la volonté de mettre fin à son
état.

01.04

Luc Goutry

(CD&V): Mijnheer de voorzitter, collega's, als ik de

heer Mayeur volg dan heeft hij nog niet zo veel gezegd over het
standpunt van de PS. Heb ik goed begrepen dat uw standpunt een vrij
groot wantrouwen uitdrukt tegenover de artsen? U hebt al een paar
voorbeelden gegeven. U gaf ook citaten. U speelt eigenlijk de patiënt uit
tegenover de arts. U zegt dat de arts niet erg te vertrouwen is en dat
het aan de patiënt is om zijn wil kenbaar te maken. Vergeet niet dat het
de arts is die de euthanasie zal moeten uitvoeren, want anders praten
wij over zelfmoord. Ik begrijp niet waarom u steeds over de tegenstelling
tussen arts en patiënt praat, hoewel zij de kern van de wet vormen. U

01.04

Luc Goutry

(CD&V): Le

point de vue du PS est empreint
d'une grande méfiance à l'égard
des médecins contre qui sont
utilisés les patients. Quoi qu'il en
soit, c'est un médecin qui
pratiquera l'acte d'euthanasie.

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

lijkt ze tegen elkaar uit te spelen. Ik begrijp dit werkelijk niet. U breekt
de stelling af die mevrouw Avontroodt daarnet opbouwde.

01.05

Yvan Mayeur

(PS): Selon moi, la différence fondamentale réside

dans le fait que le diagnostic ne justifie pas tout. Il est important. Il est
posé par le médecin qui dit à son patient que sa maladie est incurable.
Mais en soi, cela ne justifie pas le fait que l'acte euthanasique puisse
être posé. Il faut qu'il y ait en plus la volonté du patient. Il n'y a donc
pas de lien mécanique entre un diagnostic, un état scientifique et l'acte
euthanasique. C'est exactement cela qui est proposé dans la loi. On
constate l'état de maladie du patient. Ce dernier dit qu'il souffre, que sa
souffrance n'est pas soulageable et lui est insupportable et il demande
qu'on l'on mette fin dignement à son existence car il est confronté à
une maladie incurable qui le fait souffrir et qu'il ne peut supporter. Il
s'agit là d'autre chose qu'une décision mécanique basée exclusivement
sur un diagnostic avec la consultation du médecin et d'une série
d'autres personnes qui décideront finalement. On va donc décider à la
place du patient, ce qui me semble être un choix inacceptable.

L'éventualité de permettre un jour que la loi sur l'euthanasie puisse
intégrer les mineurs dans son champ d'application n'est évidemment
pas exclue. Mais nous avons décidé assez justement qu'il fallait
procéder par étape et avec prudence. C'est pourquoi le projet de loi ne
prévoit pas encore cette possibilité qui ne rencontrerait d'ailleurs, dans
l'état actuel des choses, pratiquement aucune demande.

En ce qui concerne les patients atteints de souffrances exclusivement
psychiques, le projet prévoit que l'euthanasie ne peut avoir lieu que si la
souffrance ne peut être apaisée. Les souffrances psychologiques qui
peuvent être apaisées, comme, par exemple, celles constatées dans la
plupart des dépressions, ne sont donc pas visées.

La loi prévoit que le patient doit être à la fois capable, conscient,
informé que sa souffrance ne peut être apaisée. Or, il est
excessivement rare que des affections purement psychiatriques
répondent à tous ces critères. L'expérience hollandaise le démontre
d'ailleurs.

Toutefois, il serait inhumain de refuser en bloc et a priori la prise en
considération de toute souffrance d'origine psychiatrique dans tous les
cas tout à fait exceptionnels mais particulièrement pénibles où elle
répond aux autres critères. Dans ce cas, il faudra évidemment aussi
tenir compte de l'état psychique du patient. Mais je répète que l'état
psychique en tant que tel n'ouvre pas la possibilité à l'acte
d'euthanasie. A ce sujet, il y avait, me semble-t-il, unanimité en
commission de la Santé et en commission de la Justice. Le texte est
clair à ce sujet et il n'est pas nécessaire de modifier la loi pour que les
commissions de la Santé et de la Justice donne leur interprétation
unanime à ce sujet.

Ceux qui disent aujourd'hui que l'on va pouvoir euthanasier des déments
simplement parce qu'ils sont déments font un procès d'intention au
texte, ne l'ont pas lu et ne respectent évidemment pas la volonté de la
majorité législative en cette matière.

Le projet de loi sur l'euthanasie répond à une attente de la population.
J'ai cité en commission un sondage paru dans un journal francophone,
La Libre Belgique. Ce sondage faisait apparaître que 75% de la
population soutiendrait le projet.

S'il faut sans aucun doute se donner le temps pour élaborer une loi de

01.05

Yvan Mayeur

(PS): De

diagnose van de arts is belangrijk,
maar volstaat niet om euthanasie te
kunnen toepassen. Wij voegen daar
de wil van de patiënt aan toe die
onverdraaglijke pijn lijdt. Er is dus
geen mechanische band tussen de
wetenschappelijke diagnose en de
gestelde handeling, en men beslist
ook niet in de plaats van de patiënt.
De (niet ontvoogde) minderjarigen
vallen nog niet onder het
toepassingsbereik van het ontwerp,
maar die mogelijkheid kan niet
worden uitgesloten. Daarover zal
dus nog een debat en een reflectie
moeten plaatshebben en hierbij
moeten we stapsgewijs en
omzichtig te werk gaan.

Voor de patiënten die zijn getroffen
door uitsluitend psychische
aandoeningen bepaalt het ontwerp
dat euthanasie alleen kan worden
toegepast als het lijden niet kan
worden gelenigd. Het
psychologisch leiden dat kan
worden gelenigd, wordt dus niet
beoogd. Toch zou het onmenselijk
zijn om in het algemeen en a priori
te weigeren psychiatrisch lijden in
uitzonderlijke en bijzonder zware
gevallen die beantwoorden aan de
wettelijke voorwaarden in
overweging te nemen.

Het wetsontwerp beantwoordt aan
een verwachting van de bevolking.
Deze zaak vereist ook spoed want
er zijn patiënten die op de
goedkeuring ervan wachten en het
is onontbeerlijk het juridisch waas
rond dat vraagstuk weg te werken.
Ik ben van oordeel dat de
geneeskunde er op een bepaald
moment moet op gericht zijn een
einde te maken aan de pijn en zich
niet alleen mag toespitsen op het
begrip leedverzachtende zorg. Dat
is een fundamenteel verschil tussen
twee totaal verschillende
levensbeschouwingen.

Men moet de apothekers dus de
meest absolute rechtszekerheid
bieden en herbevestigen dat
aangezien zij de geneesmiddelen
ter hand hebben gesteld volgens de

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

qualité, il faut néanmoins être conscient qu'il y a urgence en la matière
puisque des patients attendent son adoption et qu'il est indispensable
de combler le flou juridique qui existe autour de cette problématique.

(...)

La commission de la Santé publique du Parlement européen s'est déjà
penchée sur la problématique de l'euthanasie et a rendu un avis. La
France vient d'ouvrir le débat sur cette question et consulte les corps
médicaux. Dans d'autres pays, on débat de cette question. Ne croyez
pas et ne faites pas semblant de croire qu'il n'y a qu'en Hollande et en
Belgique que l'on se préoccupe de ce problème.

Des recours introduits auprès de la Cour européenne des droits de
l'homme dont vous avez longuement fait état montrent d'ailleurs qu'il
existe un besoin, une demande de réponse à ce type de problèmes
même si, comme on l'a déjà dit, il ne s'agit pas du problème visé par
notre projet de loi.

Ce qui nous sépare et il faut oser le dire car ce n'est pas gênant de le
dire , c'est le fait que nous n'ayons pas les mêmes conceptions
philosophiques. C'est respectable et cela mérite la confrontation et le
débat jusqu'à un certain point cependant car, à un moment donné,
nous n'allons pas nous mettre d'accord philosophiquement. On
s'explique, on donne son point de vue et puis, il y a quelque chose
d'irréductible entre ce que les uns et les autres pensent de la place de
l'homme et de sa capacité à se gérer et à prendre des décisions qui le
concernent.

Enfin, on a parlé des pharmaciens. Là aussi je voudrais revenir sur ce
qui a finalement été admis et dit. Il importe d'éviter que les pharmaciens
et particulièrement ceux qui travaillent dans les officines hospitalières
imaginent qu'il est légalement dangereux de fournir à un médecin qui le
leur demande les produits permettant de pratiquer une euthanasie. Il
faut donc donner la sécurité juridique la plus absolue aux pharmaciens
et réaffirmer qu'ils ne pourront être poursuivis pour une euthanasie
pratiquée dans des conditions non conformes à celles décrites dans la
loi dès lors qu'ils auront délivré les médicaments conformément aux
prescriptions du médecin.

Il convient de rappeler que l'article 14 dispose qu'aucun médecin n'est
tenu de pratiquer une euthanasie et qu'aucune autre personne n'est
tenue de participer à une euthanasie. Les pharmaciens ont donc le
droit de refuser de délivrer les produits nécessaires et sont libres,
comme le personnel infirmier, de ne pas y participer et d'invoquer leur
clause de conscience.

Si, malgré tout, le pharmacien exécute une prescription létale, c'est
évidemment le médecin qui assume la responsabilité de cette
prescription et non le pharmacien. Il en est de même pour l'infirmière
qui préparerait une solution euthanasiante sur ordre du médecin. On
voit mal ce que préciserait un amendement à ce sujet. L'article 14 est
clair.

J'estime que si une unanimité existait au sein de la commission de la
Santé publique sur le thème de la légalisation de l'euthanasie (la
commission l'ayant unanimement acceptée), ce qui a séparé les
membres de cette commission, c'est le fait que les uns la prévoyaient
au stade terminal difficile à définir alors que les autres estimaient que
d'autres critères devaient primer.

Je rappelle cela car le vote 8 contre 8 qui est intervenu en commission

voorschriften van de arts, zij niet
zullen kunnen worden vervolgd voor
een euthanasie die is uitgevoerd in
omstandigheden die niet in
overeenstemming zijn met die in de
wet. Artikel 14 bepaalt bovendien
dat niemand "kan worden
gedwongen mee te werken aan het
toepassen van euthanasie". De
apothekers kunnen dus net zoals
het verplegend personeel een
gewetensclausule inroepen. De arts
neemt de verantwoordelijkheid voor
een dodelijk voorschrift dus volledig
op zich.

De commissie voor de
Volksgezondheid heeft de basis
van wetgeving op euthanasie
unaniem aangenomen, de
meningsverschillen betroffen vooral
de criteria en de terminale fase die
moeilijk te definiëren is. Daarom
begrijp ik niet goed de reactie van
sommigen in de plenaire
vergadering die trachten aan te
tonen dat de stemming in de
commissie slechts een polititeke
stemming met een zweem van
hypocrisie was.

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

indique simplement la position de ceux qui étaient présents en
commission de la Santé publique; il ne signifie pas évidemment que
nous assisterons à un partage à 50/50 du vote dans l'assemblée
plénière et ne reflète certainement pas le vote qui est intervenu au
Sénat. Ce vote 8 contre 8 indique que tout le monde a accepté le
principe de l'euthanasie. Je le répète parce que quand je l'ai dit en
commission de la Justice, j'ai entendu des cris horrifiés de membres
disant qu'ils n'avaient jamais accepté l'euthanasie. Oui, chers
collègues, vous l'avez acceptée mais à un stade terminal difficile à
définir.

Si, comme on l'a dit en commission de la Justice, ce n'est pas vrai, il
en résulte qu'il s'agissait d'un vote politicien teinté de beaucoup
d'hypocrisie. Si tel est le cas, je crois que l'on ne peut franchement pas
se baser sur le résultat de ce vote.

(...)

Vous n'étiez pas là, monsieur Van Parys, en commission de la Santé
publique! Ce n'est pas vous que je mets en cause. Et en commission
de la Justice, je pense que l'on n'a pas voté à 8 contre 8 sur le sujet!

01.06

Luc Goutry

(CD&V): Mijnheer de voorzitter, ik was erbij, van de

eerste minuut tot de laatste. Ik begrijp dat de heer Mayeur ons wil
aanvallen, maar ik vind het zelfs de moeite niet erop in te gaan. Drie
zaken kenmerken het standpunt van de PS. Het is een grote partij,
zoals deze week nog in een Vlaams weekblad werd geschreven. Die
partij heeft dus drie stellingen over euthanasie: ten eerste, ze hebben
geen vertrouwen in dokters en dus moet de wil van de patiënt er ook bij
dat zou er nog aan ontbreken; ten tweede, de patiënten vragen erom,
ze staan te wachten in lange rijen; ten derde, de belangrijkste vraag is
wie de verantwoordelijkheid voor de letale geneesmiddelen draagt, de
dokter of de apotheker. Dat zijn de drie zaken die ik in de stelling van
een van de grootste partijen van dit halfrond heb gehoord.

Mijnheer Mayeur, met permissie, als dat de ideologie is, dan steekt zij
schril af tegen de welonderbouwde uiteenzettingen. Of we er nu mee
akkoord gaan of niet, we hebben hier al veel betere dingen gehoord van
veel kleinere partijen, die tenminste nog de moeite deden te zeggen wat
hun ideologisch standpunt was. U legt het louter mechanisch uit en nu
haalt ook nog naar ons uit. Ik vind het zelfs de moeite niet op zo'n
flauwe zever te reageren.

01.06

Luc Goutry

(CD&V):

L'attitude du PS se caractérise par
une totale méfiance à l'égard des
médecins, la conviction que de
nombreux patients demandent
l'euthanasie et l'idée qu'en dernière
instance, c'est un médecin ou un
pharmacien qui assumera la
responsabilité de l'administration
d'une substance létale. Je ne
souhaite même pas en discuter.

01.07

Yvan Mayeur

(PS): Vous avez raison sur un point: la taille des

partis ne fait pas la qualité de ses intervenants. Je l'ai d'ailleurs souvent
pensé pour le CD&V, de la même façon que vous le pensez pour le PS.
Il reste cependant que vous avez beau caricaturer ma position et celle
du PS, vous ne répondez pas à la question: êtes-vous pour ou contre
l'euthanasie? Oui, même au stade terminal, oui, vous l'avez dit en
commission de la Santé. Si c'est non, alors vous avez pratiqué à la
tribune un jeu politicien. Il faut l'admettre et sortir de l'hypocrisie dans
laquelle vous avez voulu entraîner tout le monde.

01.07

Yvan Mayeur

(PS): Bent u

nu voor of tegen euthanasie? Als u
zich nu plots een tegenstander van
euthanasie verklaart, heeft u in de
commissie een politiek spelletje
zitten spelen.

01.08

Tony Van Parys

(CD&V): Mijnheer de voorzitter, tot op dit

ogenblik is het debat relatief sereen geweest. Het is een uitwisseling
van argumenten geweest. Wat ons betreft, ontbreken de daden na de
woorden van de heer Erdman. Hij heeft gezegd dat wij altijd naar elkaar
hebben geluisterd, maar het resultaat was dat zelfs het meest
elementaire amendement, dat een correctie op een duidelijke legistieke
fout wil aanbrengen, niet wordt aanvaard.

01.08

Tony Van Parys

(CD&V):

Jusqu'ici, le ton du débat était resté
serein et des arguments avaient été
avancés de part et d'autre.
L'intervention de M. Mayeur
constitue à cet égard un total
changement. Il ne semble pas
s'être donné le peine d'écouter

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

Mijnheer Mayeur, het verwondert mij ten zeerste dat u nu plots de toon
van het debat verlegt. Het bewijst zeer duidelijk dat sommigen niet naar
ons hebben geluisterd of het misschien niet hebben begrepen. We
hebben het nochtans zo vaak gezegd, in de commissie voor de
Volksgezondheid, bij monde van de collega's Goutry, Brouns en Vande
Walle, en in de commissie voor de Justitie. Ik zeg het nogmaals, opdat
u het zou begrijpen, want wij willen niet in het kamp worden gestoken
waar u ons wenst te steken. Wat is het standpunt van CD&V over deze
materie? Het standpunt is het volgende, ik zal het u zeer klaar en
duidelijk proberen uiteen te zetten en ik hoop dat u het zult willen
begrijpen: wij hebben er alles voor veil dat mensen op het einde van hun
leven in menswaardige omstandigheden kunnen leven in een omgeving
waar zij worden verzorgd, waar zij hulp krijgen, waar zij bijstand krijgen
en waar zij geen pijn moeten lijden. Vandaar dat wij zo sterk staan op
die palliatieve zorg en palliatieve ondersteuning. Wanneer alle andere
middelen zijn uitgeput en euthanasie het ultimum remedium is, moet dit
kunnen en bestaat daarvoor de rechtvaardigingsgrond van de
noodtoestand. Dat is de stelling die wij van in den beginne hebben
verdedigd, die kan worden teruggevonden in het wetsvoorstel dat wij in
de senaat hebben ingediend en in de amendementen. Als u nu een
stellingenoorlog uitlokt, vind ik dat werkelijk onbegrijpelijk en onwaardig
ten aanzien van de houding die wij in dit debat altijd hebben
aangenomen.

calmement ce que nous avons à
dire. En cette matière, nous
souhaitons que les gens puissent
avoir une fin de vie sereine et digne,
dans un environnement approprié,
entourés des meilleurs soins et
avec le moins de souffrances
possibles. D'où l'importance que
nous attachons au filtre palliatif.
Lorsque tous les moyens ont été
épuisés et que l'euthanasie
constitue le seul et ultime remède,
elle peut être envisagée dans cette
situation de détresse. La situation
de détresse constitue en pareil cas
la justification de l'acte.

01.09

Yvan Mayeur

(PS): Ceci tranche donc singulièrement avec

d'autres propos que j'ai entendus en début de séance cet après-midi et
qui n'ont pas été aussi clairs. Je prends donc acte que ce refus de fuite
n'est pas totalement un vote politicien et hypocrite, qu'il repose sur une
volonté claire d'arriver, après un stade palliatif, et cela je le respecte....

01.10

Tony Van Parys

(CD&V): (...)

01.11

Yvan Mayeur

(PS): Le petit jeu politicien hypocrite, je ne le

respecte pas. S'il s'agit d'autre chose, alors c'est très bien.

président

: Venez-en à votre conclusion, monsieur Mayeur.

01.12

Yvan Mayeur

(PS): Monsieur le président, il faut quand même

savoir dans quelles conditions les débats se sont passés à certains
endroits, notamment en commission de la Justice, et ne se sont pas
passés de la même façon en commission de la Santé publique. Lisez
les rapports.

01.13

Tony Van Parys

(CD&V): (...)

01.14

Yvan Mayeur

(PS): Vous pouvez regretter tout ce que vous

voulez. Moi, je regrette qu'en commission, à certains moments et c'est
assez extraordinaire, c'est l'opposition qui a confisqué le débat. Parfois,
nous n'avons pas pu débattre en commission de la Justice de la
Chambre et je ne suis pas le seul à le penser. Je suis cependant
probablement le seul qui vais vous le dire mais ce n'est pas grave, je
n'ai pas peur de vous.

Je vous le dis: débattons effectivement des positions philosophiques,
débattons effectivement des positions sur le fond. J'ai exprimé mon avis
et vous pouvez le caricaturer si vous le souhaitez. Je veux bien
respecter votre position si elle est cohérente et conséquente et si vous
assumez jusqu'au bout ce que vous avez y compris voté.

Mais nous faire valoir qu'il y a eu unanimité en commission de la Santé
sur votre interprétation du filtre palliatif, c'est faux, M. Germeaux et

01.14

Yvan Mayeur

(PS): Uw

vorige uitspraken waren zo duidelijk
niet. Ik respecteer uw stellingname.
In de commissie voor de Justitie
heeft de oppositie het debat naar
zich toe getrokken. Ik ben niet de
enige die daar zo over denkt, maar
misschien wel de enige die het u
openlijk zal zeggen. Er is het
filosofische debat, en ik heb alle
respect voor uw standpunt als het
tenminste steekhoudt, maar in de
commissie werd uw zienswijze over
de palliatieve filter niet eenparig
gevolgd.

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

d'autres sont là, c'est faux! Nous faire valoir qu'il y a eu un vote très
serré en commission de la Santé publique (8/8) sur une euthanasie
avec un stade terminal défini au préalable, c'est faux! Vous savez très
bien que les choses ont été beaucoup plus subtiles que cela. Vous
entraînez les membres de la commission de la Santé publique dans
une logique qui veut que cette commission avait un autre avis mais
qu'en commission de la Justice, on a cadenassé le débat et qu'on n'a
pas suivi les membres de la commission de la Santé. C'est faux et
d'autres membres sont là pour témoigner de la manière dont les
choses se sont passées.

Ce que nous avons dit, c'est qu'effectivement, il fallait consulter au
préalable l'équipe palliative si elle était présente. Cela nous paraît
indispensable. Si le travail palliatif peut soulager la douleur des
patients, bien entendu il faut le soutenir et le développer.

Bien entendu, nous avons tous dit, moi compris, que le gouvernement
devra mettre des moyens à disposition des équipes palliatives pour
qu'elles puissent se développer. Lorsqu'on a auditionné les
représentants des fédérations de soins palliatifs, on leur a demandé ce
que le projet de loi allait changer pour eux. Ils nous ont répondu que
cela ne changerait pas grand-chose, sinon une reconnaissance légale.
Par contre, ils attendent des moyens complémentaires, la mise en
place de programmes, etc. C'est précisément ce que nous attendons
du gouvernement et nous en débattons d'ailleurs encore aujourd'hui.

Imposer un filtre palliatif préalablement à l'euthanasie, c'est une étape
que nous n'avons pas acceptée. Vous avez le droit de le prévoir en tant
que phase supplémentaire, mais ne dites pas que c'était la position de
la commission de la Santé. Ce n'est pas vrai. Nous considérons que ce
serait "tribunaliser" la procédure et l'alourdir sans rien ajouter au
traitement du patient.

Puisque vous me le demandez, monsieur le président, j'en viens à ma
conclusion. Pour nous, ce qui compte, c'est évidemment la liberté,
l'exercice des droits individuels des citoyens. L'Etat, c'est-à-dire la loi,
ne doit pas entraver ce qui relève de la conscience individuelle et
démocratique, ce qui relève des conceptions éthiques, pourvu que
celles-ci soient respectueuses des autres. Par contre, l'Etat, la loi, doit
nous permettre de vivre conformément à nos choix philosophiques,
même si ceux-ci reconnaissent, pour certains d'entre nous, le droit à
chaque homme d'anticiper sa mort et lui apporte je cite ici M.
Lallemand "l'affirmation d'une souveraineté sur sa vie". C'est ce qui
compte pour nous.

Wat telt, is dat de burger zijn
vrijheid moet kunnen uitoefenen. De
overheid mag zich niet bemoeien
met de ethische levensopvatting
van het individu. Zoals Roger
Allemand zei: wie kan anticiperen
op de dood, bevestigt daardoor zijn
soevereiniteit over het leven.

01.15

Bart Laeremans

(VLAAMS BLOK): Mijnheer de voorzitter,

collega's, in de eerste plaats wil ik de diensten van de Kamer danken
voor het verslag en voor het vele en snelle werk dat zij in de volstrekte
anonimiteit, niet altijd in dankbare omstandigheden en op soms late
uren hebben geleverd.

Als men ooit op deze tijd zal terugblikken met de vraag hoe het toch
allemaal zo scheef kon lopen met de democratie en de democratische
besluitvorming, of wanneer men ooit op zoek zou gaan naar
voorbeelden van flagrante politieke miskleunen, van uitermate slechte
en gevaarlijke wetten, dan zou het best wel eens kunnen dat de
euthanasiewet in de handboeken en universiteitscursussen als
typevoorbeeld en verhelderende illustratie naar voren zal worden
geschoven.

Dat zal ik in zes punten uiteenzetten. Ten eerste, het ontwerp is niet

01.15

Bart Laeremans

(VLAAMS

BLOK): Plus tard, la loi sur
l'euthanasie, que nous examinons
maintenant, constituera la parfaite
illustration de la période actuelle
dont on se souviendra comme
d'une époque où le processus
décisionnel démocratique a été vidé
de sa substance et où ont été
approuvées de nombreuses lois
plus mauvaises les unes que les
autres.

En premier lieu, les textes n'ont
pas fait l'objet d'un examen décisif
par les parlementaires les plus

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

behandeld door de juiste personen of degenen met de beste
deskundigheid terzake. Ten tweede, het parlementaire debat is
allesbehalve op een behoorlijke wijze verlopen. Van bij het begin stond
vast dat er in geen enkele omstandigheid iets mocht veranderen. Ten
derde, de wet doet niet wat ze zegt te doen. Ze baadt in een sfeer van
manipulatie. Ten vierde, de wet is niet het juiste antwoord op de noden
en de huidige problemen in de gezondheidszorg. Ten vijfde, de
garanties om de zwaksten van onze samenleving te beschermen, zijn
niet aanwezig. Ten zesde, er zijn helemaal geen sluitende waarborgen
inzake controle.

Dit is dus een erg slechte en gevaarlijke wet. Ik verklaar mij nader.

Ten eerste, het ontwerp is niet op een beslissende wijze behandeld
door de juiste personen of door degenen met de beste deskundigheid.
De tekst heeft raakvlakken met het domein van de Justitie, maar ook en
zeker met de Volksgezondheid. Daarom werden de teksten in de
Senaat in een dubbele commissie besproken, namelijk in een
gemeenschappelijke vergadering van de commissie voor de Justitie en
de commissie voor de Volksgezondheid aldaar. In de Kamer mocht dat
niet. Later werd duidelijk waarom: niet om redenen van efficiëntie, maar
wel omdat in de commissie voor de Volksgezondheid, in elk geval wat
de VLD betreft, de grootste critici zaten van het euthanasievoorstel. Het
waren niet de minste overigens. Het zijn dokters zoals
commissievoorzitter Yolande Avontroodt en Jef Valkeniers. Ze zouden
de vrijzinnige consensus, die in de Senaat bestond, in gevaar kunnen
brengen. Daarom werd besloten die mensen geen beslissingsrecht te
geven maar alleen adviesrecht. Jammer genoeg voor de paars-groene
meerderheidspartijen nam de commissie voor de Volksgezondheid haar
taak nogal ernstig op en slaagde ze er zowaar in een stevig gefundeerd
advies af te leveren met daarin enkele opmerkelijke verwijten en
waarschuwingen met betrekking tot de bestaande tekst, onder andere
dat zuiver psychiatrisch lijden nooit aanleiding mag geven tot
euthanasie en dat er in elk geval een zogenaamde palliatieve filter
ingebouwd moet worden, wat een groot woord is voor de verplichte
inlichting van de patiënt over de mogelijkheden inzake palliatieve zorg
door de plaatselijke palliatieve eenheid. Beide belangrijke correcties
werden unaniem goedgekeurd door de voltallige commissie voor de
Volksgezondheid.

Opvallend was dat acht van de zestien leden van die commissie wilde
toevoegen dat alleen terminale patiënten onder de toepassing van die
wet zouden vallen. Dat belangrijk aspect haalde in de commissie dus
net geen meerderheid, maar het perspectief bestond in elk geval dat na
een eerlijke behandeling in de commissie voor de Justitie ook hier een
wijziging van de wet mogelijk kon zijn. Het heeft niet mogen zijn.

Ten tweede, het parlementair debat is op allesbehalve behoorlijke wijze
verlopen. Van bij het begin stond vast dat er in geen enkele
omstandigheid iets mocht worden gewijzigd.

Het zeer duidelijke en scherpe advies van de commissie voor de
Volksgezondheid en de opbouwende sfeer die in de commissie
heerste, voedden de verwachting dat met dit advies rekening zou
worden gehouden en dat dit grondige werk van de commissie niet
tevergeefs zou zijn. Ik citeer mevrouw Avontroodt in de Gazet van
Antwerpen van 22 januari 2002: "Ons advies zal zeker serieus worden
genomen. Ik hoop dat de regeling voor niet-terminale patiënten zal
worden bijgestuurd." Helaas, van bij het eerste moment van de
behandeling door de commissie voor de Justitie was duidelijk dat men
de forcing wou doen, dat er niets meer zou worden veranderd. Vanaf het
eerste moment lazen wij op het stalen gezicht van PS'er Mayeur dat er

experts. Le Sénat a très
judicieusement choisi de faire
examiner les textes par une
commission mixte de la Santé
publique et de la Justice. La
Chambre s'y est refusée parce que
le groupe VLD au sein de la
commission comprend un certain
nombre de médecins à l'esprit
critique qui auraient risqué de
mettre à mal le consensus laïque
intervenu au Sénat. La commission
de la Santé publique a rendu un
avis dûment étayé, dans l'intention
explicite d'en faire une
interprétation des textes existants
et un complément à ces derniers.
La commission de la Santé
publique s'est unanimement ralliée
au principe du filtre palliatif et de
l'interdiction de pratiquer
l'euthanasie sur des patients
souffrant d'une affection psychique.
De surcroît, la moitié des
commissaires souhaitaient que la
loi ne s'applique qu'aux seuls
patients en phase terminale. Mais il
ne s'agissait pas des membres de
la majorité à la commission de la
Justice!

Le débat parlementaire n'a dès lors
pas pu se dérouler dans de bonnes
conditions parce que la
commission de la Justice a pris
acte de l'avis de la commission de
la Santé publique en rejetant par
avance tout amendement des
textes. En commission de la
Justice, M. Mayeur, tenant de la
ligne dure, a d'emblée donné le ton
en déclarant qu'on avait déjà perdu
bien assez de temps. L'opposition
s'est néanmoins efforcée de
produire un travail parlementaire de
qualité, mais sans grand effet.

Le principal argument avancé pour
ne rien changer au texte est la
perte de temps. Si des
modifications étaient apportées, le
texte devrait retourner au Sénat.
Est-il donc vrai que ce
gouvernement n'en a plus pour
longtemps?

Il s'agit en l'occurrence d'un
combat pour des symboles.
Différents membres s'intéressent à
ce sujet depuis des années déjà.
Toute modification apportée au
texte entacherait leur réputation.

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

al genoeg tijd was verspild. Hij zei meteen dat er niets meer kon
worden veranderd, want dat zowat het hele land op de wet aan het
wachten was". Mevrouw Avontroodt heeft inderdaad haar zegje mogen
doen in de commissie voor de Volksgezondheid, maar zij was niet echt
welkom in de commissie voor de Justitie. Daar zaten de echte
dragonders van de partij van de VLD, de echte beslissers die wel
luisterden naar de oekazes van de PS. VLD-fractieleider Coveliers zegt
wel dat zijn partij een vrije partij is en dat iedereen volgens zijn geweten
mag spreken en stemmen, maar daar hebben wij in de commissie voor
de Justitie niet veel van gemerkt. Mevrouw Avontroodt was in deze
commissie niet echt welkom om haar fractiegenoten te komen
tegenspreken. Zij heeft zich slechts één keer bij ons gevoegd. Dan
konden wij alvast vernemen dat het advies van de commissie voor de
Volksgezondheid wel degelijk de bedoeling had om tekstuele
wijzigingen aan te brengen en niet zomaar diende voor een interpretatie
van de tekst.

Dan was er ook de behandelingswijze zelf van de beide ontwerpen door
de commissie. Alle oppositiepartijen hebben geprobeerd om zinvol werk
te leveren en hebben talloze ernstige argumenten aangebracht om de
wet te amenderen of ze geheel of gedeeltelijk ongedaan te maken. Het
werd een dovemansgesprek. Er is nauwelijks naar de argumenten
geluisterd. Ze werden in het belachelijke getrokken. Al te veel
pertinente vragen werden onbeantwoord gelaten of geridiculiseerd. Het
kwetsende hoogtepunt was natuurlijk de boerderijtaal van hoffelijke
Hugo aan het adres van Joke Schauvliege. Ik geef toe dat de voorzitter
van de commissie hierop de spreekwoordelijke uitzondering was.
Voorzitter Erdman heeft inderdaad regelmatig pogingen ondernomen
om de kritiek te beantwoorden, maar hij was nagenoeg de enige. Dit
werd meer dan duidelijk op het moment dat hij zich liet vervangen, want
die namiddag waren wij plots tegen een muur aan het praten en werd bij
paars-groen geen kik meer gegeven. Het grote argument van paars-
groen om geen komma, geen jota aan deze teksten te veranderen, was
het zogenaamde tijdverlies dat hiermee gepaard zou gaan. De teksten
zouden naar de Senaat terugkeren en wat zouden wij dan nog allemaal
meemaken? Dan was het misschien niet meer voor deze legislatuur,
zoals bleek uit een interview met mevrouw Avontroodt. Wij hebben
daarop de vraag gesteld of het dan toch waar was dat deze met haken
en ogen aan elkaar hangende regering het niet lang meer zou uitzingen
en daarom snel de euthanasiewet aan haar karige palmares wou
toevoegen alvorens kort voor of na de zomer uit elkaar te vallen.

Er is volgens mij evenwel nog een tweede, veel belangrijkere reden
waarom de meerderheidspartijen zo krampachtig aan hun teksten
vasthouden. Dit gaat duidelijk om een symbolenstrijd. Een aantal
parlementsleden die al jaren met dit dossier bezig zijn, willen vandaag
hun slag slaan. Zij willen het vaderschap claimen van een revolutionaire,
uiterst verregaande wet. Die wet is het bewijs van hun grote gelijk.

Elke wijziging tornt aan hun reputatie en is een smet op hun blazoen.
Hier wordt in belangrijke mate een debat uit het verleden opgevoerd,
met oude argumenten, waarbij wordt afgerekend met oude
tegenstanders en waarbij enkele grote ego's hun grote gelijk willen
doordrukken vooraleer zij zich naar het olifantenkerkhof begeven. Al wat
nadien komt, latere wijzigingen, hebben alleen betrekking op
schoonheidsfoutjes.

Waarde collega's, straks wordt hier een wet goedgekeurd waarvan men
weet dat ze ernstige risico's inhoudt, waarvan men weet en erkent dat
ze zware mankementen bevat. Tegen beter weten in, vooral om
symbolische redenen, wil men ze echter ongewijzigd laten. Het is
enigszins zoals met de snel-Belgwet. Collega Mortelmans zal mij niet

Cette loi présente de graves
imperfections et fait courir de
grands risques mais, pour des
raisons symboliques, on se refuse
à l'adapter.

La loi baigne dans un climat de
manipulation. On brandit l'argument
de la souffrance insupportable.
L'acharnement thérapeutique a
toutefois fortement diminué et le
traitement de la douleur s'est
sensiblement amélioré.
M. Germaux a déclaré, dans un
moment de relâchement, que la loi
n'est pas destinée aux patients en
phase terminale mais aux patients
ne se trouvant pas en phase
terminale mais condamnés à la
déchéance.

La loi n'offre pas la bonne solution
aux besoins et problèmes
rencontrés en matière de soins de
santé. La priorité devrait être
accordée aux soins palliatifs. On
opte toutefois pour une solution
plus facile et moins coûteuse,
l'euthanasie. La demande
d'euthanasie est souvent un appel
au secours. Il est dès lors cynique
de légaliser l'euthanasie avant que
des soins palliatifs de qualité soient
développés. La loi se borne à un
simple contrat. On ne peut
absolument pas parler d'un filtre
palliatif. Les gens sont acculés. Ils
opéreront un semblant de choix.

Les garanties de protection des
plus vulnérables de notre société
font défaut. Je ne suis pas
convaincu que le texte contienne
les garanties d'un libre choix, à
l'abri de pressions externes. On
donne implicitement un sentiment
de culpabilité aux personnes qui ne
souhaitent pas être une charge
pour leur famille. La loi ne définit
d'ailleurs pas la notion de
« souffrance insupportable », seul
le désir exprimé compte. Le risque
de pressions extérieures n'est pas
imaginaire. On ouvre la porte aux
abus, y compris pour les patients
ne se trouvant pas en phase
terminale. Que feront les
handicapés si d'autres personnes
confrontées à un handicap
semblable décident d'en finir?

La loi n'offre pas davantage de

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

tegenspreken. Wij weten dat het een zeer slechte en gevaarlijke wet is,
dat de controlemechanismen niet functioneren, dat ze de poort
wagenwijd openzet voor misbruiken, maar toch mag er geen jota aan
gewijzigd worden omdat het een symbool is geworden en omdat de
regeringspartijen liever zo krampachtig aan mekaar vasthangen dat elke
opstoot van rede of gezond verstand moet wijken.

Ten derde, deze wet doet niet wat ze zegt te doen. Ze baadt in een
sfeer van manipulatie. Toen ik in de jaren '80 werd geconfronteerd met
de toen reeds intensieve campagne rond euthanasie, onder meer via
filmpjes, moet ik erkennen dat ze goed in mekaar staken en medelijden
opwekten met de slachtoffers van de therapeutische hardnekkigheid,
met de stervenden naar wie het verplegende personeel en de dokters
die niet wilden luisteren. Tot op vandaag blijft men schermen met de
ondraaglijk lijdenden, die maar niet mogen sterven en voor wie deze wet
de verlossing zou moeten brengen. De tijden zijn echter veranderd. Er
is hier niemand die de therapeutische hardnekkigheid verdedigt. Inzake
pijnbestrijding is men zeer sterk geëvolueerd. Er zijn vandaag dus heel
wat argumenten, die pleitten voor een euthanasiewetgeving,
weggevallen. Als mij één uitspraak uit de bespreking in de commissie
zal blijven, is het die van VLD'er Germeaux, die op een onbewaakt
ogenblik uitdrukkelijk erkend heeft ik apprecieer het trouwens dat hij
nog steeds aanwezig is dat deze wet eigenlijk niet bedoeld is voor de
stervenden, voor terminaal zieken. Daarvoor, zo zei hij, is immers geen
wet nodig. Dat zou tot de medische praktijk behoren. Deze wet is
integendeel juist uitdrukkelijk bedoeld voor de niet-terminalen.
Daaronder kan natuurlijk veel worden verstaan. Mensen bijvoorbeeld die
een perspectief op aftakeling hebben en die het niet willen ondergaan.
Belangrijk is niet het terminaal karakter, maar de onomkeerbaarheid.
Dat is natuurlijk bijzonder verregaand. Hier wordt een zeer brede poort
geopend, die tot tal van misbruiken kan leiden en die zeer grote
groepen mensen, onder wie gehandicapten en psychiatrische
patiënten, onder het toepassingsveld van de euthanasiewet brengt. Ik
kom daar straks op terug.

Ten vierde, deze wet is niet het juiste antwoord op de noden en de
problemen van vandaag in de gezondheidszorg. Uit de hoorzittingen en
de debatten in de Kamer en de Senaat is voldoende gebleken dat, als
er vandaag één grote nood bestaat aan nieuwe wetgeving ten behoeve
van de lijdende mens, het een sluitende wetgeving over palliatieve zorg
moet zijn. Daaraan ontbreekt het nog veel te veel in dit land. Daarvoor
worden veel te weinig mensen en middelen ingezet en biedt men al te
weinig perspectief op vooruitgang. Daar zou de prioriteit moeten liggen.
Wanneer men vandaag een euthanasiewet goedkeurt met in annex een
schaamlapje inzake palliatieve zorg, komt dat bijna neer op het kiezen
voor de gemakkelijkheidoplossing, voor de goedkope oplossing, waarbij
men de mensen zelfs niet eens de waarborg van een echte keuze
bezorgt. Heel terecht zei professor Dupuis tijdens de hoorzittingen: "Het
is cynisch vanwege een samenleving een normalisatie van de
euthanasie te overwegen alvorens te zorgen voor een realistisch en
concreet beleid inzake palliatieve geneeskunde".

Uit onderzoeken en getuigenissen is intussen voldoende gebleken dat
in de overgrote meerderheid van de gevallen professor Distelmans
heeft het over 99% van de gevallen waarbij om levensbeëindiging
gevraagd wordt in feite een ander verzoek aan deze vraag ten grondslag
ligt. Het is al te vaak een kreet om hulp en bijstand. Een collega
citeerde uit de besluiten van een onderzoek uit Amsterdam. Er bestaat
volgens dit onderzoek vooral een schromelijke onwetendheid over
alternatieve pijn- en symptoombestrijding en palliatieve geneeskunde in
het algemeen. Ik citeer uit het verslag over de hoorzitting met dokter De
Smet. "Zij ontkent niet dat er zieken zijn die zich in een dusdanig

garanties en ce qui concerne le
contrôle. Le système prévoyant une
commission d'évaluation n'est pas
suffisant. Les médecins ne
communiqueront aucun fait qui ne
serait pas conforme à la loi. Un
dossier ne peut être transféré au
ministère public que si les deux
tiers des membres de la
commission y sont favorables. Un
membre ne peut d'ailleurs saisir le
parquet individuellement. L'arsenal
des sanctions est inexistant; les
plus petits délits ne peuvent ainsi
être dénoncés et ils restent
impunis.

Tout comme les Pays-Bas, la
Belgique devra faire face à de vives
critiques.

Certes, le projet ne s'applique pas
aux mineurs mais le texte fait
référence aux mineurs émancipés
alors qu'ils n'ont rien à voir avec la
problématique. Cette discrimination
a été instaurée sciemment, pour
que la Cour d'arbitrage puisse
constater une violation du principe
de l'égalité et que la loi soit
étendue à tous les mineurs.

Aujourd'hui subitement, j'ai lu des
articles critiques dans la presse.
Ces articles sont arrivés trop tard.
Les médias sont complices de
cette nouvelle atteinte à notre
réputation internationale. Le
Vlaams Blok n'en est pas fier et
votera avec conviction contre cette
loi immorale.

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

kritieke toestand bevinden dat euthanasie voor hen de enige uitweg
wordt, maar dergelijke situaties zijn uitermate zeldzaam, 0,5 tot 2%. Zij
mogen echter geen bedreiging vormen voor het leven van andere zieken.
Het is nu niet het moment om terzake op te treden." Vraag is dan ook
of een euthanasiewetgeving op zich en zeker in deze omstandigheden
wenselijk is. Wij vinden van niet. Er worden veel meer problemen
gecreëerd dan opgelost. Bouw een degelijk uitgerust netwerk van
palliatieve zorg uit, evalueer dat en versterk het netwerk en voer dan
als u het dan nog wenst een eerlijk debat over een
euthanasiewetgeving. Deze wet zou er in dergelijke omstandigheden
alvast niet gekomen zijn. Daarvoor zou vermoed ik geen parlementaire
meerderheid meer gevonden zijn. Mijnheer Erdman, wellicht verwijs ik
daarmee weer naar mijn kristallen bol.

Collega's, deze wet wordt ook helemaal niet aangewend om zelfs maar
een eerlijke keuze en een degelijke voorlichting van de patiënten
mogelijk te maken. Het unanieme advies van de commissie voor de
Volksgezondheid om een overleg te installeren met een palliatieve
ondersteuningsequipe is een bijzonder gematigd voorstel en
weerspiegelt enkel het elementaire recht op een behoorlijke voorlichting
van de patiënt. Ten onrechte werd en wordt dit trouwens een palliatieve
filter genoemd. Dit is geen palliatieve filter, het is veel minder dan dat.
Het is slechts een eenvoudig contact. Welnu, door die elementaire
voorlichting niet in te bouwen, duwt men de patiënten in de richting van
euthanasie. Ik citeer de mensen van de Federatie Palliatieve Zorg uit
een tribune van maandag jongstleden: "Wordt het wetsontwerp in zijn
huidige vorm wet, dan zullen heel wat patiënten tragisch genoeg net als
hun artsen ten onrechte menen dat hun pijn of lijden niet te lenigen is
en daardoor "kiezen" voor euthanasie. Waren het niet precies deze
schijnkeuzes die iedereen beweert tot elke prijs te willen vermijden?"
Verdere commentaar hierbij is overbodig.

Ten vijfde, de garanties om de zwaksten in onze samenleving te
beschermen zijn niet aanwezig. Al te vaak wordt geschermd met het
zelfbeschikkingsrecht van het individu en met het feit dat alle
waarborgen in deze wet zouden zijn ingebouwd om de patiënt een vrije
keuze te garanderen, los van externe druk. Ik ben van dit laatste
absoluut niet overtuigd. Men vergeet immers al te vaak dat zieken en
stervenden zich in een uitermate zwakke, afhankelijke en precaire
positie bevinden. Mijn grootste bezwaar tegen deze wetgeving is dat
men ten aanzien van al deze mensen een signaal geeft, niet dat men
bij de levensavond tot op het laatste moment zal worden bijgestaan en
omringd, dat men hun leven zinvol en waardevol blijft vinden, dat men
tot het uiterste zal gaan inzake pijnbestrijding en daar alle prioriteit aan
geeft, maar wel dat het slechts een kwestie van een keuze is en dat
men zelf maar moet beslissen of en wanneer men eruit stapt. Men
creëert op die manier een bepaald verwachtingspatroon ten aanzien van
heel wat mensen die zich in een zwakke positie bevinden en die hun
familie niet tot last willen zijn, om toch maar voor de snellere oplossing
te kiezen.

Men legt impliciet schuldgevoelens bij die mensen die een natuurlijke
dood willen sterven. Waarom leef ik eigenlijk nog? Wat kost het toch
allemaal om mij in leven te houden? Men creëert op die manier veel
meer problemen dan men er oplost, zeker omdat deze wet het
zogenaamd ondraaglijke lijden helemaal niet definieert. Het geuite
verlangen is het enige wat telt en ik citeer professor Adams: "Het
ondraaglijk lijden kan nagenoeg volledig door de patiënt zelf worden
bepaald". Euthanasie op eenvoudige aanvraag dus.

Dit is des te erger omdat de wet ook de poort openzet voor niet-
terminale patiënten. Ik citeer opnieuw Yolande Avontroodt: "Als arts

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

vind ik dat we hiermee de poort openzetten naar misbruiken door de
beperkte middelen en de grote werkdruk in ziekenhuizen en in de
thuiszorg. Het risico is niet denkbeeldig dat op de patiënt druk van
buitenaf kan worden uitgeoefend om er een einde aan te laten maken.
Dit is een brug te ver". Zij zei dit enige tijd geleden in een interview in
Gazet van Antwerpen. Wat zij vandaag heeft gezegd, was nog veel
treffender.

Niemand minder dan dokter en senator Patrick Vankrunkelsven,
nochtans een groot voorstander van de euthanasiewet, erkent, ik citeer:
"Het opnemen van niet-terminale patiënten in de wet opent een doos
van pandora. Zo stellen we een hele categorie mensen, onder wie
zwaar gehandicapten, voor een existentieel probleem. Als zij zien dat
anderen met diezelfde handicap voor euthanasie kiezen, zullen ze over
hun eigen bestaan gaan twijfelen. Ik denk, collega's, dat dit onethisch
is en dat we dit niet op ons geweten mogen hebben, want men
degradeert hiermee het leven van heel wat mensen, van heel wat
gehandicapten en psychisch lijdenden. Men voert deze mensen, die het
vandaag al zo moeilijk hebben, naar een situatie van grote verwarring,
onzekerheid en twijfel".

Ten zesde, er zijn bovendien helemaal geen sluitende waarborgen
inzake controle. De politiek samengestelde federale controle- en
evaluatiecommissie, die met deze wet in het leven wordt geroepen,
zorgt zeker niet voor een sluitende controle en is zeker geen nuttig
instrument om misbruiken tegen te gaan. Het hele systeem is immers
gebaseerd op de bereidwillige aangifte door de betrokken artsen van
hun eigen dossiers waarbij de medische toestand moet worden
weergegeven en alle omstandigheden moeten worden geschetst. Er is
geen ernstige controle vooraf.

Welnu, het is quasi ondenkbaar dat artsen zichzelf in moeilijkheden
zullen brengen, zichzelf als het ware zullen aangeven door feiten te
vermelden die niet conform de wet zijn. Dat kan men zich bijzonder
moeilijk inbeelden. Daarnaast is de kans bijzonder klein dat
euthanasiedossiers via de commissie bij het parket zullen
terechtkomen, gezien de loodzware procedure. Liefst tweederde van de
leden moet deze doorverwijzing steunen zodat elke ideologische,
taalkundige of professionele deelgroep zijn veto kan stellen.

Er is bovendien niet in een aangepast sanctiearsenaal voorzien
waardoor de minste onzorgvuldigheid automatisch kan leiden tot de
zwaarste betichting, namelijk deze van moord of doodslag. Dit
volstrekte gebrek aan sanctieapparaat bewijst dat men de uitdrukkelijke
bedoeling heeft kleinere vergrijpen niet door te geven en dus onbestraft
te laten. Het hele systeem wordt op die manier ongeloofwaardig. Ik
citeer professor Adams: "De commissie zal als gevolg hiervan een
rechtspolitiek beleid gaan voeren, wat niet haar taak is, en slechts in
extreme omstandigheden tot vervolging adviseren". Maar juist dergelijke
gevallen zullen niet bij de controlecommissie worden aangebracht.
Wanneer zich manifeste wetsovertredingen zouden voordoen, maar om
allerlei redenen die tweederde niet wordt gehaald, is het de leden van
de commissie verboden zelf naar het parket te stappen.

Deze commissie zal dus in belangrijke mate een doofpotcommissie
worden en haalt het laatste greintje geloofwaardigheid van deze wet
onderuit. Net als Nederland riskeren wij zware internationale kritiek te
zullen krijgen op deze euthanasiewetgeving, onder meer op basis van
dit volstrekt ongeloofwaardig en al te doorzichtig controlesysteem.

Ik wens nog een laatste aspect aan te snijden: de minderjarigen. Ook
hier is het wetsontwerp niet oprecht. Men zegt wel dat minderjarigen in

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

principe zijn uitgesloten, maar toch heeft men zeer doelbewust de
ontvoogde minderjarige binnengesmokkeld en binnengehouden, terwijl
de figuur van de ontvoogding in de verste verte niets te maken heeft met
deze problematiek. Met de ontvoogde minderjarige sluist men bewust
een discriminatie binnen in die zin dat er geen objectieve redenen
bestaan om onderscheid te maken het werd bevestigd door collega
Avontroodt tussen ontvoogde en niet ontvoogde minderjarigen in dit
soort aangelegenheden. Zodra het Arbitragehof door deze problematiek
wordt gevat hier spreek ik collega Erdman tegen zal de nieuwe
discriminatie worden opgeheven en wordt euthanasie ook mogelijk voor
de andere minderjarigen. Dit is volgens ons de echte bedoeling van de
handhaving van de minderjarige in de wet: het is een breekijzer om het
toepassingsgebied zo snel mogelijk uit te breiden naar alle
minderjarigen.

Collega's, vandaag, tijdens de eindspurt van dit wetsontwerp, lezen wij
in een Vlaamse krant die zich kwaliteitskrant pleegt te noemen, plots
kritische artikels. Eindelijk durft men schrijven dat Nederland met dit
wetsontwerp voorbij wordt gestoken, omdat ook de psychisch lijdenden
in aanmerking komen voor euthanasie. Hierdoor krijgen wij de meest
liberale wetgeving ter wereld. Deze artikels zijn veel te laat gekomen.
Als wij vandaag met deze extreme wetgeving worden geconfronteerd, is
dat in belangrijke mate het gevolg van de medeplichtigheid van allerlei
media die struisvogel hebben gespeeld en kritische journalistiek
verwarden met beate zolenlikkerij van de paars-groene meerderheid.
Het Vlaams Blok is in elk geval niet trots op deze nieuwe smet op ons
internationaal blazoen, die enkel het gevolg is van de starheid, de
halsstarrigheid en de revanchistische ingesteldheid van de indieners.
Ook daarom zullen wij morgen met veel overtuiging tegen deze
immorele wet stemmen.

De

voorzitter

: Mevrouw Van de Casteele heeft het woord. Na mevrouw Van de Casteele zal ik zoals voorzien

de vergadering schorsen. Ik zal vragen om het restaurant wat later open te houden voor de collega's.

01.16

Annemie Van de Casteele

(VU&ID): Mijnheer de voorzitter,

mevrouw de minister, collega's, ethische debatten zijn moeilijk, dat
wordt vandaag ook weer duidelijk. Ik zal hier vandaag ook geen lange
uiteenzetting houden, want ik stel vast dat in het halfrond nog slechts
de collega's aanwezig zijn die de besprekingen in de commissie voor
de Volksgezondheid en/of voor de Justitie hebben meegemaakt, een
paar uitzonderingen niet te na gesproken. De meeste collega's hebben
wel kunnen lezen dat wij ernstig deel hebben genomen aan het debat in
de commissie.

Mijn fractie heeft beslist om over dit thema, net als over alle andere
ethische kwesties, iedereen in eer en geweten te laten oordelen. Toch
vinden wij allemaal dat het inzake euthanasie niet goed is te blijven
ronddobberen. Wij zijn allemaal vragende partij voor een wettelijke
regeling die waardig sterven mogelijk maakt. De kernvraag in dit debat
is voor ons hoe de maatschappij haar verplichtingen kan, mag en moet
nakomen om een individu te beschermen en ervoor te zorgen dat een
persoon niet alleen waardig kan leven, maar ook waardig kan sterven.
Sterven maakt voor ons deel uit van het leven.

Voor ons steunt dit waardig sterven op twee poten: enerzijds, moet de
palliatieve zorg voor iedereen beschikbaar zijn, anderzijds moet
euthanasie mogelijk worden gemaakt binnen duidelijke grenzen.

Over die duidelijke grenzen wil ik het even hebben. In de toenmalige
Volksunie bestond een ethische commissie, waar onder andere Vic
Anciaux, Patrick Vankrunkelsven en ikzelf deel van uitmaakten, die

01.16

Annemie Van de Casteele

(VU&ID): Nous sommes
demandeurs d'une réglementation
légale permettant de mourir dans la
dignité et reposant sur deux piliers:
la dispense de soins palliatifs de
qualité pour tout un chacun et la
pratique de l'euthanasie dans les
limites légales. La commission
éthique de l'ancienne VU a défini
l'euthanasie comme l'acte délibéré
mettant fin à la vie de patients
incurables dont les souffrances
sont insupportables et impossibles
à apaiser. Il convient d'interpréter
au sens large la notion de
souffrance

insupportable

. Celle-ci

ne se limite certainement pas à la
souffrance proprement dite.

La pratique de l'euthanasie à la
demande d'un patient est très rare
et ne concerne que 1,1 pour cent
des cas. Les traitements d'un
patient en phase terminale peuvent
être divisés en quatre catégories:
l'administration plus importante de

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

zich over deze problematiek heeft gebogen. Onze definitie was toen:
euthanasie is het opzettelijk levensverkortend handelen bij een
ongeneeslijk zieke patiënt wiens leven niet meer te redden is en die
ondraaglijk en uitzichtloos lijdt. Deze definitie is grotendeels terug te
vinden in de definitie die in het voorliggend wetsontwerp is opgenomen.
Toch zijn er enkele duidelijke nuances.

De definitie had volgens ons twee belangrijke componenten. Het moet
gaan om een terminaal zieke patiënt en er moet sprake zijn van een
ondraaglijk en uitzichtloos lijden. Dit ondraaglijk lijden moet voldoende
ruim worden opgevat. Onderzoek heeft uitgewezen dat niet zozeer de
pijn mensen ertoe brengt om euthanasie aan te vragen, maar wel het
algemene gevoel van zwakte, moeheid, afhankelijkheid, verlies van
waardigheid en ontluistering.

De cijfers die tijdens de besprekingen in de commissie werden
genoemd, waren verhelderend en toonden aan dat euthanasie op
verzoek van de patiënt eigenlijk in een zeer beperkt aantal gevallen,
namelijk 1,1%, voorkomt. Heel veel handelingen bij het levenseinde
vallen niet onder de definitie van het wetsontwerp. Voor ons vallen die
allemaal onder de noemer "hulp van artsen bij het levenseinde van de
patiënt". Ze kunnen in vier categorieën worden opgedeeld. Een eerste
soort handelingen bestaat in het stopzetten van zinloze therapeutische
handelingen en het opdrijven van de pijnstilling. Dergelijke praktijken
moeten niet in een wet worden geregeld. Een tweede soort handeling is
euthanasie, een derde soort is hulp bij zelfdoding en een vierde soort is
euthanasie zonder vraag van de patiënt. Dit laatste is natuurlijk
onaanvaardbaar; het moet worden uitgesloten en is ook volgens het
voorliggende wetsontwerp onmogelijk.

Orthothanasie

, een term die professor Velaerts gebruikt, slaat op de

eerste categorie van handelingen, zoals het staken van medisch
onzinvolle handelingen, het opdrijven van pijnstillers of het afkoppelen
van levensverlengende apparaten. Deze praktijken behoren tot de goede
medische handelingen en horen niet thuis in een discussie over
euthanasie. Het vertrouwen in de arts en het belang van de relatie
tussen arts en patiënt blijven voor ons centraal staan.

Ik heb mij tijdens de besprekingen vaak geërgerd aan het fundamenteel
wantrouwen van een aantal collega's tegenover artsen. Artsen werden
bijna per definitie ervan verdacht op vraag van om het even wie een
moord te begaan op een patiënt. Dit klopt niet. Voor ons bekleedt de
arts een centrale plaats en zijn mogelijkheden voor een goed en
verantwoord medisch handelen mogen niet worden ingeperkt. De
rechtszekerheid van artsen en patiënten moet worden geregeld in de
wet op de patiëntenrechten, die momenteel in de commissie wordt
besproken.

Ook zij die hun wil niet meer kenbaar kunnen maken, hebben recht op
een waardig sterven. Ook dit wordt in het wetsontwerp besproken.

Wij hebben vanaf het begin geprobeerd onze verantwoordelijkheid op te
nemen teneinde een antwoord te geven op de vragen inzake euthanasie
en een wetgeving mogelijk te maken die op een bredere meerderheid
kon steunen. Senator Patrick Vankrukelsven heeft in de Senaat het
ontwerp goedgekeurd, maar hij heeft daarbij gewezen op drie punten in
het wetsontwerp die voor hem ernstige tekortkomingen waren. Hij
hoopte dat die punten in de Kamer konden worden bijgeschaafd. Onze
amendementen zijn een weergave van die drie punten en van de
bezorgdheid van mijn partij in deze.

Even heb ik gehoopt tijdens de bespreking in de commissie voor de

sédatifs et l'arrêt de traitements
thérapeutiques inutiles;
l'euthanasie; le suicide assisté et,
enfin, la pratique de l'euthanasie
sans que la demande émane du
patient. Cette dernière catégorie
doit être exclue et reste à juste titre
punissable par la loi. La première
catégorie, ou orthothanasie, est un
acte médical correct qui ne doit
pas être réglé par une loi et qui n'a
donc pas sa place dans le cadre
d'un débat sur l'euthanasie.

La méfiance fondamentale existant
à l'égard des médecins m'a souvent
exaspérée en commission. Il est
essentiel que le médecin continue
à remplir une fonction clé et que
ses pratiques ne soient pas
entravées.

Les individus qui ne sont plus en
mesure d'exprimer leur volonté ont
également droit à une mort digne.

Nous avons fait de notre mieux
pour que cette législation soit issue
d'une majorité la plus large
possible. Le sénateur Van
Krunkelsven avait exprimé le voeu
qu'après les débats au Sénat, trois
points soient encore approfondis
par la Chambre. Lors des
discussions au sein de la
commission de la Santé publique,
j'espérais que cela serait possible.
Ensuite, il s'est pourtant avéré qu'il
avait été convenu que l'avis ne
pouvait entraîner une modification
du texte. Cette ambiguïté a pesé
sur les négociations. Il ne peut être
question d'accords politiques dans
le cadre d'un débat éthique. A partir
du moment où cela est clairement
apparu, ce débat a
malheureusement été réduit à des
querelles entre partis en
commission de la Justice.

A notre estime, ce projet est une
occasion manquée. Je pense en
premier lieu au filtre palliatif. La
notion de "filtre palliatif" donne
manifestement lieu à des
confusions. Cette mesure a pour
objectif de filtrer les demandes
illégitimes d'euthanasie. La majorité
a rejeté cette mesure pour des
raisons relevant de la procédure:
elle voulait éviter que le projet soit
renvoyé devant le Sénat.

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

Volksgezondheid dat wij daar samen zouden in slagen, althans voor
twee van de drie punten. Wij hebben daar weliswaar vrij unanieme
standpunten kunnen innemen, maar nadien bleek dat er aan de
discussie een afspraak voorafgegaan was. De commissie mocht wel
advies geven, maar dat advies mocht geen tekstwijziging tot gevolg
hebben. Het was duidelijk dat dit te allen prijze moest worden
voorkomen en dat woog op de besprekingen. Het is raadzaam om
dergelijke toestanden in de toekomst te voorkomen. Politieke afspraken
horen niet thuis in ethische discussies.

We hebben onze amendementen in de commissie verdedigd. Ik kom
terug op enkele elementen, maar ik moet er op wijzen dat ik, zoals nog
andere collega's, ontgoocheld was over de bespreking in de commissie
voor de Justitie, waar aanvankelijk ook op een hoog niveau en met veel
luisterbereidheid naar elkaars argumenten werd geluisterd. Op een
bepaald ogenblik werd het echter duidelijk dat er in de tekst zelfs nog
geen komma zou worden gewijzigd. Van dan af begon het partijpolitiek
gehakketak.

Onze eerste zorg was, zoals al door verschillende collega's werd
gesteld, de invoeging van een palliatieve filter. Ik kan alleen maar
vaststellen dat de gekozen term voor heel wat verwarring zorgt.
Sommigen zijn van mening dat men de palliatieve filter en de palliatieve
zorg moet krijgen vooraleer men de vraag tot euthanasie kan
formuleren. Volgens mij is dat een verkeerde analyse. De palliatieve
filter moet een oneigenlijke vraag naar euthanasie uitfilteren. De
motivering van het amendement dat door de Federatie Palliatieve Zorg
Vlaanderen werd voorgesteld en dat door verschillende collega's werd
overgenomen, stelt ook duidelijk dat het de bedoeling moet zijn om via
het verplicht overleg met de palliatieve ondersteuningsequipes de
verdoken vragen naar zorg, aandacht, bijstand en pijnbestrijding op te
sporen. Ik vrees dat het argument dat dit een verzwaring van de
procedure zou betekenen slechts een schijnargument is. De enige
reden voor de verwerping van die filter was de vrees voor een verzwaring
van de procedure van de bespreking van deze wet. Als de Kamer een
amendement goedkeurt, moet de tekst immers terug naar de Senaat
en dat wilde men absoluut voorkomen.

Onze tweede belangrijke bezorgdheid was de beperking tot terminale
patiënten. Ik heb u zo-even onze eigen definitie voorgelezen. Het is
duidelijk dat dit voor ons van in het begin de bedoeling was. De
discussie in de commissie heeft ook duidelijk gemaakt dat een groot
deel van de indieners, onder het motto van het zelfbeschikkingsrecht,
de bedoeling heeft euthanasie toepasbaar te maken op niet-terminale
patiënten. Het criterium "ernst van de aandoening" is dan inderdaad
geen drempel meer en verliest elke betekenis omdat de klemtoon komt
op de subjectieve beoordeling van het individu van zijn eigen toestand.
Welke ziekten of handicaps zullen dan als ernstig worden beschouwd?
Wie zal zich daarover nog uitspreken buiten de patiënt? Letterlijk
genomen is de omschrijving in het ontwerp bijvoorbeeld van toepassing
op mensen die vanaf hun geboorte of door een ongeval aan een ernstige
fysieke handicap lijden althans als ik het letterlijk interpreteer of
voor personen die lijden aan een ernstige, maar niet dodelijke ziekte,
zoals multiple sclerose, ALS, Alzheimer, en dergelijke. Eigenlijk vallen
die ook onder de definitie zoals thans opgenomen in het wetsontwerp.
Zelfs op de geestelijk gehandicapten, voor zover zij niet
handelingsonbekwaam zijn en hun verzoek aan de wettelijke
voorwaarden voldoet, zijn de voorwaarden zoals opgenomen in het
wetsontwerp van toepassing.

Quid met bijvoorbeeld chronisch depressieve patiënten? Er werd hier
reeds gezegd dat depressieve patiënten niet onder de voorwaarden

Par ailleurs, nous déplorons la
limitation du champ d'application
aux patients en phase terminale.
Or, selon une grande partie des
auteurs, le principe
d'autodétermination permet à des
patients n'étant pas en phase
terminale de tomber sous le champ
d'application de la loi. La notion de
"gravité de la maladie" devient, de
ce fait, moins importante: la façon
subjective dont le malade perçoit
son état de santé devient, quant à
elle, plus importante. Les
personnes qui naissent avec une
maladie grave, les personnes qui
souffrent de maladies graves non
mortelles telles que la sclérose en
plaques ou Alzheimer, les
handicapés mentaux et les
personnes souffrant de dépression
chronique sont comprises dans la
terminologie du projet de loi. Aux
Pays-Bas, l'euthanasie est même
pratiquée à la demande répétée de
personnes âgées qui se
considèrent comme une charge
pour leurs proches.

Une réglementation socialement
justifiée s'impose. Si, lors de
l'élaboration de cette législation sur
l'euthanasie, nous nous étions
limités à la phase terminale,
l'adhésion sociale eût été plus
forte. C'est la raison pour laquelle
nous présentons à nouveau notre
amendement.

Nous estimons en outre que
l'assistance au suicide doit être
réglementée. Il s'agit d'une
alternative pour les personnes qui
veulent prendre elles-mêmes
l'initiative et qui en sont encore
capables. J'admets que la
terminologie est ardue mais il fait
ne faut pas s'arrêter à cet obstacle.
Actuellement, l'assistance au
suicide est punissable. Elle est
considérée comme une non-
assistance à personne en danger.

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

vallen omdat er remedies bestaan voor de behandeling van een
depressie. Voor een chronische steeds terugkerende depressie
bestaan die remedies evenwel niet, daardoor vallen ook de patiënten die
eraan lijden onder de terminologie van het wetsontwerp.

Het is inderdaad juist dat voor die gevallen wordt voorzien in een
bijkomende verplichte consultatie van een tweede arts, alsook in een
wachttijd. De voorbeelden die de Nederlandse SCEN artsen ons gaven
tijdens de hoorzitting spraken echter boekdelen. Daaruit bleek tot wat
een dergelijke interpretatie kan leiden bij oudere mensen die hun
toestand als ondraaglijk beschouwen omdat zij zich tot last zien van
hun dierbaren. Welnu, op die personen wordt euthanasie in Nederland
wel toegepast, als zij maar voldoende aandringen en hun verzoek tot
euthanasie herhaaldelijk te kennen geven.

Dit is een louter subjectieve beoordeling van een situatie, die volgens
ons geen basis kan vormen voor een maatschappelijk verantwoorde
regelgeving. Euthanasie plegen op personen die niet in een
stervensfase verkeren is een totaal ander probleem. Ik sluit zelfs niet uit
dat daarover in een latere fase eventueel wordt gediscussieerd. Men
had een veel breder draagvlak kunnen creëren mocht men zich in het
wetsontwerp hebben beperkt tot de personen die zich wel in een
stervensfase bevinden.

Om die reden wordt het amendement in dat verband dat wij in de
commissie hebben ingediend, ook in plenaire vergadering ingediend
het betreft immers een van onze belangrijkste punten van kritiek op het
huidig wetsontwerp terwijl een aantal andere amendementen die in de
commissie zelfs geen enkele stem behaalden, niet opnieuw worden
ingediend in de plenaire vergadering.

Dat geldt bijvoorbeeld voor hulp bij zelfdoding. Toch blijf ik ervan
overtuigd dat ook die aangelegenheid moet worden geregeld. Immers,
hulp bij zelfdoding kan worden beschouwd als een alternatief voor
euthanasie bij personen die het initiatief liever zelf nemen en die
daartoe ook in staat zijn. Volgens mij is het onlogisch dit niet onder
dezelfde strikte voorwaarden als voor euthanasie mogelijk te maken.
Wellicht zal er nu een juridische lacune ontstaan. Uiteraard besef ik
goed dat vooral de terminologie moeilijk ligt. Het is niet onze bedoeling
om hulp bij zelfdoding te regelen voor niet-terminale patiënten. In dat
verband denk ik bijvoorbeeld aan het geval dat in Groot-Brittannië zoveel
aandacht kreeg. Voor ons ging het werkelijk om hulp bij zelfdoding als
het mindere van het meerdere dat euthanasie is. Wij voelen ons
trouwens ook gesterkt door de buitenlandse voorbeelden, door
professor Adams die dat ook zei tijdens de hoorzittingen en door het
advies van de Raad van State dat bepaalt dat er een discriminatie
bestaat en dat hulp bij zelfdoding kan worden beschouwd volgens het
huidig strafwetboek als het niet-bijstaan van een persoon in gevaar,
zodanig dat een arts die eigenlijk het mindere pleegt, strafbaar zou
blijven.

Dit waren onze drie hoofdbekommernissen.

01.17

Fred Erdman

(SP.A): Mijnheer de voorzitter, mevrouw Van de

Casteele, ik heb met zeer veel aandacht uw betoog in de commissie
gevolgd. Ik heb uw amendementen gezien en ik ken ook de
standpunten die de heer Vankrunkelsven in de Senaat in die zin heeft
verdedigd. Op het eerste gezicht we zouden daarover kunnen
discussiëren lijkt het dat in uw standpunt een tegenstrijdigheid is
geslopen. U zegt dat we vertrouwen in de artsen moeten hebben. Ik
onderschrijf dat, omdat dit een hoeksteen is van de voorliggende tekst.

01.17

Fred Erdman

(SP.A): Je

reconnais que la confiance dans le
médecin constitue la pierre
angulaire de ce projet. Pour ne pas
commettre d'acte punissable, les
médecins doivent se conformer à
leur déontologie. Le médecin est,
de surcroît, tenu d'informer le

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

Indien men dit niet koppelt aan een vertrouwen in de artsen en
tegelijkertijd een geloof in hun deontologische benadering van de
problematiek, heeft men eigenlijk geen tekst. Zij moeten in het kader
van alle hen opgelegde verplichtingen om zelf geen misdrijf te plegen,
dermate deontologisch optreden dat daar inderdaad garanties worden
ingebouwd. We vertrekken samen vanuit dat punt, maar u zegt dat die
palliatieve filter al dan niet de juiste terminologie toch een
essentieel element is. Ik argumenteer dat in de tekst een verplichting
voor de arts tot het verstrekken van informatie aan de patiënt is
opgenomen waarvan hij in het dossier melding zal moeten maken. Als
hij daarover niet beschikt, heeft hij de deontologische plicht om die
informatie op te zoeken om ze te kunnen doorgeven. Als men aan de
andere kant vaststelt dat met betrekking tot wat u nog altijd niet-
terminalen noemt en ik degenen die niet onmiddellijk in stervensnood
verkeren, bijkomende voorwaarden worden ingebouwd, die nog striktere
regels voor de geneesheer met zich brengen, dan zeg ik dat daar de
garantie ligt. Wij zullen niet afglijden in wat men soms als een
schrikbeeld ophangt.

Wat uw laatste opmerking inzake de hulp bij zelfdoding betreft, denk ik
dat wij ons daarover op een bepaald ogenblik zullen moeten beraden.
Laten wij niet vergeten dat de actualiteit ons nogmaals heeft gewezen
op de situatie die kan ontstaan als de hulp niet noodzakelijk door een
geneesheer wordt verstrekt. De garanties van deontologisch optreden
worden geboden. We spreken over de keuze van de betrokkene, niet
noodzakelijk aan ziekte gekoppeld, maar mogelijk een zelfmoorddrang
die in hoofde van de betrokkene niet strafbaar is, ook niet in Engeland.
Dit is een heel andere materie. Ik kan u begrijpen als u zegt dat dit een
aanleunend gegeven is. Sommigen hebben gesproken over grijze
zones, zoals therapeutische hardnekkigheid en hulp bij zelfdoding,
maar dit is, volgens mij, een totaal andere benadering, anders gaat men
de verschillende situaties met elkaar vermengen.

patient en phase terminale de la
possibilité des soins palliatifs et,
pour le patient en phase non
terminale, des conditions
supplémentaires encore plus
strictes sont prévues. Voilà
précisément les garanties
nécessaires contre les abus.

01.18

Annemie Van de Casteele

(VU&ID): Mijnheer de voorzitter,

collega Erdman, wat dat laatste punt betreft, blijven we naast mekaar
praten. Ik zie in die hulp bij zelfdoding een methode van euthanasie
waarbij alleen het middel anders is. Ik heb het niet over niet-terminale
patiënten. Dan spreken we inderdaad over iemand die zijn leven beu is.
Zover wil ik zeker niet gaan. Ik wil zover niet gaan voor euthanasie en ik
wil uiteraard zover niet gaan voor hulp bij zelfdoding. Hulp bij zelfdoding
was in onze amendementen in hetzelfde kader opgenomen, met
dezelfde voorwaarden en dezelfde zorgvuldigheidsvereisten als bij
euthanasie. Alleen de methode waarop het gebeurt is anders.

Ten tweede, u zegt dat een goede arts volgens zijn deontologie
uiteraard het aanbod aan palliatieve zorg zal toelichten. Ik hoop het en
ik heb er ook veel vertrouwen in dat veel artsen het effectief zullen doen.
Maar, het kon geen kwaad om die bijkomende garantie in de wet in te
schrijven, die vooral vanuit de sector werd gevraagd. Ik ga er van uit dat
men die nood op het terrein het best kan inschatten. Ik betreur dat
collega Valkeniers de palliatieve zorgequipes er bijna van beschuldigt
dat zij hun voorstel van amendement hebben gedaan vanuit een zucht
naar meer middelen, dat het voor hen een geldkwestie is en dat zij op
die manier hun eigen optreden willen versterken. Ik denk dat de vraag
die vanuit die sector gekomen is, een noodkreet was, omdat degenen
die het meest met palliatieve zorg in contact komen, hebben
vastgesteld dat de artsen nu, in de eerste fase, de nodige kennis niet is
bijgebracht, waaraan moet worden geremedieerd, en dat het nodig is
om in een voorlopige fase te voorzien. Ik spreek niet over de situatie
over tien jaar wanneer iedereen voldoende zal zijn bijgeschoold. Ik kan
het alleen betreuren dat het niet is gebeurd.

01.18

Annemie Van de Casteele

(VU&ID): Le suicide ne se distingue
de l'euthanasie que par la méthode.
Notre proposition relative à
l'assistance au suicide prévoit les
mêmes conditions de sécurité que
le projet sur l'euthanasie. Le filtre
palliatif est simplement une
garantie supplémentaire. Je
regrette qu'elle ne soit pas adoptée.

Autoriser l'euthanasie pour des
patients en phase non terminale
équivaut à lancer un signal
inapproprié et malvenu dans cette
première phase de la législation.
Par ailleurs, les mineurs demeurent
privés du droit à l'euthanasie, ce qui
est discriminatoire, et il aurait fallu
insérer l'euthanasie au titre de
crime distinct dans le Code pénal,
pour mettre en exergue que la vie
est digne de protection. La loi belge
est par trop libérale.

Je suis personnellement
convaincue que la vie vaut la peine
de se battre, jusqu'au dernier jour,

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

Ik betreur dat evenmin in een beperking tot de terminale patiënten is
voorzien. Uiteraard zal de arts voorzichtig zijn. Mij gaat het vooral om
het signaal dat daardoor wordt gegeven. Wij hebben toch heel wat
reacties gekregen van personen die vinden dat de deur te wijd wordt
opengezet, waar ze uiteraard bang voor zijn. Misschien was het niet
nodig geweest om het in de eerste fase te doen.

Ik wijs nog op een aantal andere punten waarover we bezorgd zijn. Ik
heb het onder andere over het gebrek aan duidelijkheid over de
eventuele medeplichtigheid van een apotheker die een euthanaticum
aflevert, zonder te weten dat het om een euthanaticum gaat of zonder
dat hij weet of de arts die euthanasie toepast, dat binnen het kader van
de wetgeving doet. Ik vermoed en ik blijf er nog steeds bij dat hij in die
gevallen medeplichtig zou kunnen zijn. We zullen er ooit nog wel eens
op terugkomen, collega Erdman.

Vervolgens deel ik de zorg met collega Avontroodt om de minderjarigen
die, volgens het wetsontwerp, geen recht hebben op waardig sterven,
terwijl bij hen ook terminale ziekten heel acuut kunnen toeslaan. Zij
kunnen trouwens ook soms zeer scherp hun situatie inschatten.

Een ander punt waarover we bekommerd zijn, is de rol van de huisarts
waarbij de eerstelijnsgeneeskunde moet worden onderstreept. Ten
slotte hadden wij er ook de voorkeur aan gegeven euthanasie in het
Strafwetboek in te schrijven als een afzonderlijk misdrijf en ervoor in
verschoningsgronden te voorzien. Wij meenden dat hiermee een sterk
signaal aan de samenleving kon worden gegeven, waar de vrees leeft
dat euthanasie straffeloos wordt, terwijl het leven in alle situaties toch
beschermenswaard is. Ik vrees dat de meerderheid vandaag een ander
signaal geeft, zeker als ik hoor zeggen dat België de meest liberale
euthanasieregeling zal goedkeuren.

Collega's ik heb recent, na de besprekingen in commissie, zelf van heel
dichtbij een stervenssituatie meegemaakt. Ik kan u zeggen dat ik toen
heb ervaren dat terminaal zieke patiënten die in een liefdevolle
omgeving door bekwame artsen en verpleegkundigen worden begeleid,
elke maand, elke week, elke dag, elk uur, de moeite waard blijven
vinden om voort te vechten, Velen doen dat ook.

Mijn zorg gaat vooral uit naar diegenen die die zorg niet krijgen, die
bijvoorbeeld om financiële redenen niet kunnen kiezen om te sterven
waar zij het graag willen, die niet kunnen kiezen om in de beslotenheid
van een eigen ziekenhuiskamer afscheid te nemen, naar diegenen die
een arts treffen die niet de noodzakelijke vorming in pijnstilling of
palliatieve zorg heeft gekregen, naar diegenen waarvan de naaste
familie niet de kans krijgt om via palliatief verlof tijd vrij te maken om
hen bij te staan.

du moins pour ceux qui peuvent
mourir dans un entourage aimant,
avec un accompagnement et des
soins palliatifs de qualité. Je me
préoccupe surtout des personnes
qui ne peuvent finir leur vie dans de
telles circonstances, parfois même
pour des raisons financières. La
peur des abus est vive, la peur de
voir écartés ceux qui n'ont plus leur
place dans la société. Nous devons
continuer de lutter pour une société
qui prenne soin de chacun.

Collega's, tijdens de debatten is mij vooral bijgebleven dat er zoveel
angst is bij sommige collega's voor een harteloze, berekende
samenleving waarbij wie niet kan meedraaien best zo snel mogelijk
wordt opzijgeschoven. Ik denk dat wij de krachten moeten bundelen
om, met de beperkte middelen van de politiek, werk te maken van een
echte samen-leving waar mensen zorgzaam met elkaar omgaan tot de
laatste dag en tot het laatste uur.

voorzitter

: Mevrouw de Casteele, er is rede en emotie in dit debat.

De vergadering is geschorst.
La séance est suspendue.

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

De vergadering wordt geschorst om 20.30 uur.
La séance est suspendue à 20.30 heures.

De vergadering wordt hervat om 21.05 uur.
La séance est reprise à 21.05 heures.

voorzitter

: De vergadering is hervat.

La séance est reprise.

Collega Goutry, ik heb wel geen tijdslimiet gesteld, maar u hebt, samen met uw fractiegenoten Brouns en
Van Parys, uw standpunten verdedigd tijdens de onderbrekingen, evenals uw collega's van andere fracties.

Chers collègues, j'attends l'arrivée de la prochaine oratrice, ainsi que celle du gouvernement. Il est de leur
devoir d'être présents.

Collega's, ik stel voor dat we volhouden tot de algemene bespreking beëindigd is. Niemand is verplicht zijn
spreektijd op te nemen of op te gebruiken.

Avez-vous une objection à ce que Mme Herzet commence à parler alors qu'il n'y a pas encore de ministre?

01.19

Vincent Decroly

(indépendant): Monsieur le président, je

voudrais préciser un point. Ce matin, on a évoqué l'intérêt d'avoir un
débat et des réponses à certaines questions. Si plusieurs d'entre elles
ont reçu une réponse et d'autres pas, le gouvernement observe un
mutisme tout à fait prolongé et caractérisé. Ce faisant, le gouvernement
estime-t-il qu'il s'agit d'une mission strictement parlementaire? Dans ce
cas, il serait opportun qu'il soit présent, parce qu'il va avoir à exécuter
un certain nombre de dispositions, dont il est le garant. Mais il ne
faudra pas qu'au dernier moment, les mêmes ministres, tant
francophones que néerlandophones, qui se taisent depuis le début de
la journée, montent à la tribune pour exhorter la Chambre à voter cet
excellent projet. De deux choses l'une: ou on s'associe au débat ou on
ne s'y associe pas, mais s'y associer au cours des dix dernières
minutes pour faire pression sur sa majorité, cela ne sied pas non plus!

01.19

Vincent Decroly

(onafhankelijke): Zoals al gezegd in
het begin van de vergadering, wil ik
het belang van dit debat, dat hier en
nu wordt gevoerd, herhalen. De
regering zegt echter niets. Zij staat
evenwel borg voor de uitvoering en
zij kan zich dan ook niet beperken
tot een deelname aan het debat
gedurende de tien laatste minuten.

président

: Monsieur Decroly, je pense que vous avez raison. La

Chambre ayant demandé la présence des ministres, il est normal que
l'un des deux soit présent. Par ailleurs, j'ai cru comprendre que le
gouvernement a fait une déclaration préalable aux débats en
commission en arguant que le thème était l'affaire du parlement et
entendait respecter les opinions dans les questions éthiques.
Toutefois, la remarque de M. Decroly est pertinente. Je n'aimerais pas
non plus, même si des questions ont reçu une réponse, que le
gouvernement fasse une longue déclaration gouvernementale pour,
ensuite, ne pas répondre à certaines objections de nature juridique ou
non.

De voorzitter

: U hebt gelijk, maar

mevrouw Aelvoet is er en de
regering heeft haar vertrouwen in
het parlementair werk bevestigd.

01.20

Fred Erdman

(SP.A): Monsieur le président, je voudrais

néanmoins faire remarquer à M. Decroly qu'en la matière, le
gouvernement n'a pas à faire appel à sa majorité, puisque dans chaque
groupe, chacun aura son approche personnelle et votera en âme et
conscience. Aussi le gouvernement n'a-t-il pas à donner des ordres!

01.20

Fred Erdman

(SP.A): Ik wil

opmerken dat de regering over
dergelijke onderwerpen geen
meerderheidsstem mag eisen.
Iedereen zal naar eigen eer en
geweten stemmen.

président

: Certes, mais je comprends le souci de M. Decroly. Il

veut que le gouvernement soit présent pour répondre aux questions qui
sont soulevées. C'est le souci majeur de M. Decroly.

De voorzitter

: De heer Decroly

wou waarschijnlijk beklemtonen
hoe belangrijk het is voor de
regering om op de vragen te
antwoorden.

01.21

Jacqueline Herzet

(MR): Monsieur le président, madame la 01.21

Jacqueline Herzet

(MR):

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

ministre, chers collègues, je voudrais d'emblée vous poser la question
suivante. Mes chers collègues, «Ma Mort», qui va décider des
conditions et du moment de ma fin de vie dans certaines circonstances
insupportables pour moi? Car c'est bien de cela qu'il s'agit, n'est-ce
pas? Et bien, je le dis très clairement, ma mort est mienne, au même
titre que je suis responsable de ma vie. Et je veux donc, en cas de
souffrance incoercible, pouvoir mourir, mourir vite et mourir bien. Et
j'espère du fond du coeur que quelqu'un m'aimera assez pour qu'il en
soit ainsi. Et je veux aussi que ma mort, au même titre que ma vie,
garde un caractère privé.

Comme l'a dit François de Clossets, que tout le monde cite à juste
titre: "Il s'agit de la dernière liberté de l'homme, à savoir de pouvoir
disposer de la manière dont il quitte cette vie et de disposer de sa mort
en conscience." J'ajouterai qu'il s'agit non seulement de la dernière
liberté, mais sans doute de la plus grande.

Dans cette optique, il appartient, à mon avis, à l'homme de disposer de
sa propre vie et donc aussi du moment de sa mort. En déniant à la
personne la capacité de décider, on confie à des tiers le droit de
décider de la vie et de la mort d'une autre personne.

Je pense en effet que lorsque j'aurai assumé tous mes engagements
envers ma famille, pris toutes les responsabilités qu'il fallait prendre,
cette dernière liberté me revient si, en conscience, la vie qui s'offre à
moi n'est plus une vie, n'est plus ma vie et n'est, au fond, plus vivre.

Est-ce pour autant un droit à l'autodétermination qui offrirait cette
possibilité aux seuls plus forts de la société? Eh bien, non, mille fois
non!

Bien entendu, c'est ce que je pense et ce que je dis aujourd'hui, parce
que je suis lucide, parce que je suis déterminée, libre de mes
mouvements et, pour tout dire, en bonne santé. Mais quand le moment
se présentera...

Beaucoup de choses ont été dites dans ce débat, longuement et très
bien, au sujet du fond du projet de loi. Je ne les répéterai donc pas. Je
vais simplement vous livrer ma perception, mon impression sur certains
points particuliers. Comme le dirait M. Viseur, je vais faire un billet
d'humeur. Je veux aussi faire état de mes doutes, de mon
questionnement, de ce que je pense, de ce que je crains.

Premièrement, fallait-il faire ce débat? Ce débat sur l'euthanasie est-il
justifié? Je répète qu'euthanasie veut simplement dire "atténuation de la
souffrance en fin de vie". Entamé depuis longtemps, monsieur Erdman,
fallait-il le poursuivre maintenant? Est-il en accord avec les attentes ou
non, les besoins d'un certain nombre de personnes? Est-il en
adéquation avec la société d'aujourd'hui? Très honnêtement, je crois
que oui.

Pour revenir au débat, il ne fut pas facile, même si, hommes et femmes
de bonne volonté, nous avions au départ la volonté d'entendre, de
prendre en compte, de rencontrer, de discuter dans le plus grand
respect des opinions de chacun. Et cette volonté a je crois été
respectée, même si ce fut parfois pratiquement impossible; ce que je
regrette. Pourquoi? Sans doute était-ce impossible dès le départ.
Parce qu'on a voulu en faire un débat manichéen: les bons d'un côté,
les méchants de l'autre. Il y avait d'un côté l'opposition, de l'autre la
majorité. Il y avait les laïcs et les croyants. C'est dommage. C'est une
occasion ratée. Et j'assume pleinement ma part de responsabilité dans
la façon dont ont été menés les débats.

Wie zal er over het hoe en wanneer
van mijn levenseinde beslissen? Ik
wil mijn dood zelf in de hand
hebben, net zoals ik
verantwoordelijk ben voor de manier
waarop ik mijn leven leid. Als ik ooit
ondraaglijk zou lijden, wil ik kunnen
sterven, snel en goed. Ik hoop dat
er dan iemand mij graag genoeg zal
zien om daarvoor te zorgen. Voorts
wil ik dat mijn dood, net als mijn
leven, een privé-aangelegenheid
blijft. Mij dunkt dat de mens over
zijn eigen leven en dus ook over
zijn eigen dood mag beslissen. Als
men het individu die
beslissingmacht ontneemt, verleent
men derden het recht om te
beslissen over leven en dood. Is die
ultieme vrijheid die mij toekomt dan
tegelijk een zelfbeschikkingsrecht
waarbij die mogelijkheid de
sterksten in de samenleving zou
worden geboden? Neen! Nu is mijn
geest helder, ben ik mobiel en
verkeer ik in goede gezondheid,
maar hoe zal ik eraan toe zijn als
mijn uur gekomen is? Is het debat
over euthanasie gerechtvaardigd en
komt het tegemoet aan de
verwachtingen en behoeften van
een aantal mensen? Ik denk eerlijk
waar van wel. Het was geen
gemakkelijk debat, en jammer
genoeg zelfs een nagenoeg
onmogelijke discussie. In het
belang van het algemeen mochten
er geen twee kampen ontstaan, van
voor- versus tegenstanders, maar
moet er een constructief debat
worden gevoerd!

De logica en de zuivere rede zijn
onlosmakelijk verbonden met
gevoelens en de ervaringswereld.
Ieder van ons heeft wel pijnlijke
herinneringen aan het leed van een
dierbare, en heeft wel gevoelens
van onrecht en onmacht gehad
tegenover een voortschrijdend en
mensonwaardig aftakelingsproces.
Iedereen dacht ook aan zijn eigen
dood. Als je erover praat, geef je
jezelf toch ook bloot.

Waarom wilden we dan het woord
nemen in dit debat, een aantal
tekortkomingen betreuren en
frustraties aan de oppervlakte
brengen? Niet uit
"onbescheidenheid", zoals
sommigen uitriepen, en ook niet

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

J'ai été prise à partie par certains collègues et je voudrais maintenant
dire que je ne me suis pas tellement sentie à l'aise dans cette façon de
travailler. Je voudrais rappeler que c'est une proposition parlementaire. Il
ne fallait donc pas nécessairement un ministre et celui-ci ne devait pas
nécessairement répondre. Ensuite, la proposition de loi avait été
déposée au Sénat, et non à la Chambre. Donc, nous n'étions pas
porteurs de ce projet.

Nous ne pouvions par conséquent pas répondre à un projet auquel nous
n'avions pas participé. En tant que présidente intérimaire, je n'avais pas
à intervenir dans le débat parce que je ne portais pas à bout de bras ce
projet. Cela fut difficile pour vous comme pour moi et si j'ai parfois été
un peu brutale ou un peu excessive, sachez que ce n'était pas de la
mauvaise volonté de ma part.

L'intérêt général requerrait que l'on ne se positionne pas pour ou contre
l'euthanasie mais qu'un débat constructif soit mené. A cet égard, je
voudrais citer M. Arens qui a très bien parlé d'un débat constructif "qui
permette de légiférer en garantissant le droit de chacun de vivre `sa' fin
de vie, donc de préserver sa dignité humaine en pleine conscience et
respect du choix fait, sans contrainte et en évitant tout abus et toute
dérive".

La logique et la raison pures sont vraiment indissociables des
sentiments, des émotions, des expériences. Et chacun d'entre nous
d'avoir en mémoire des moments douloureux vécus par des êtres
proches, aimés, des sentiments d'injustice, d'impuissance face à une
déchéance progressive et indigne, face à la souffrance terrible,
constante et inapaisée et pour tout dire inhumaine.

Et qu'il l'admette ou non, chacun d'entre nous pensait aussi à sa mort.
En parler, c'était s'exposer, se dévoiler; c'était prendre part et prendre
partie dans un débat qui est certainement le plus important de la
législature actuelle. Qu'y a-t-il en effet de plus important que la vie et
que la mort?

Alors pourquoi intervenir dans ce débat? Pour regretter certains
manquements c'est vrai et pour avouer certaines frustrations; pas
par «immodestie», comme certains l'ont dit, ni par ignorance du
rigoureux et remarquable travail déjà accompli au Sénat. D'ailleurs, il
convient de remercier nos collègues sénateurs, ainsi que toutes celles
et ceux et ils furent nombreux qui sont, au cours des auditions tant
au Sénat qu'à la Chambre, venus communiquer leurs expériences et
leurs avis autorisés.

Mais après l'adoption de ce projet au Sénat, nous avons reçu beaucoup
de lettres, de coups de téléphone, organisé des entretiens tant avec
des médecins, des équipes soignantes qu'avec des citoyens, et ce
toujours avec le même objectif avoué et souhaité, une demande
d'améliorer le projet de loi voté au Sénat. Et je répète que je regrette
que nous n'ayons pas pu saisir ces opportunités.

Et maintenant, les questions des uns et des autres se bousculent
concernant l'euthanasie, la douleur, les soins palliatifs, la phase
terminale. Je vais vous les livrer telles que je les aie reçues. Est-il
concevable de n'accorder le droit de l'euthanasie qu'aux personnes
capables d'exprimer leur volonté et de dénier la souffrance des autres
malades? Peut-on autoriser l'euthanasie chez des patients terminaux
et l'interdire chez des patients tétraplégiques qui ont devant eux des
années de souffrance? L'autoriser chez des patients conscients et
l'interdire à un patient dément ou inconscient qui va terminer sa vie

omdat we onkundig waren van het
puike werk van de Senaat. Wél
omdat we na de stemming in de
Senaat brieven en telefoontjes
hebben gekregen, en met artsen en
burgers zijn gaan praten, steeds
met hetzelfde doel voor ogen,
namelijk verbeteringen aanbrengen
aan het door de Senaat
aangenomen wetsontwerp.

Het is jammer dat die kansen
gemist werden.

Nu rijzen er alom vragen over
euthanasie, pijn, palliatieve zorg,
terminale fase. Is het denkbaar dat
het recht op euthanasie enkel zou
worden toegekend aan mensen die
in staat zijn hun wil te uiten? Kan
iemand alleen of in samenspraak
met anderen beslissen het leven
van een ander te beëindigen? Op
grond van welke criteria? Uit een
moreel oogpunt is dat moeilijk te
aanvaarden. En wat wordt er beslist
als efficiënte pijnbestrijding nog wel
mogelijk is?

Tijdens de discussie in de
commissie leunde ik nauw aan bij
het standpunt dat door mevrouw
Van de Casteele verdedigd werd. Ik
kon de toon die ze daarbij
aansloeg, haar woordkeuze en haar
gematigde houding ten zeerste
appreciëren.

Ik hoop dat de reflectie terzake zal
kunnen worden voortgezet. Een
betere beheersing van de pijn zal
ongetwijfeld de vraag naar
euthanasie doen afnemen. Wie kan
oordelen over de pijndrempel van
anderen? Wie zal oordelen wanneer
iemand niet langer bij bewustzijn
is? Meer fundamenteel, heeft pijn
zin?

Niemand heeft het begrip "terminale
fase" kunnen omschrijven. Ook hier
speelt de subjectiviteit. Palliatieve
zorg kan een adequaat antwoord op
pijn zijn maar die zorg kan geen
voorwaarde voor euthanasie zijn.
Een voorafgaand consult, advies,
lijkt me evenwel interessant.
Iedereen moet toegang hebben tot
palliatieve zorg; daarvoor moeten
grote middelen worden uitgetrokken
en het debat moet in de commissie
voor volksgezondheid worden

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

dans d'atroces douleurs? Et surtout, pourquoi n'avoir pas osé aborder la
situation des mineurs placés dans des conditions similaires? Je sais
qu'il y a des tas de bonnes raisons, monsieur le président, mais je
regrette que l'on n'ait pas osé aborder ce problème et j'espère que nous
allons l'aborder très prochainement.

Peut-on, seul ou avec d'autres, décider de mettre fin à une autre vie?
Peut-on le faire à sa place? Sur base de quels critères? Est-ce
acceptable moralement? Et surtout, en ce qui me concerne, puis-je
imposer ma conception personnelle en tant que législateur? Puis-je
juger de la souffrance de quelqu'un d'autre? De ses limites? L'un d'entre
vous pourra-t-il juger des miennes? Et que fait-on dans le cas de
douleurs incoercibles? Certains se demandent s'il faut légiférer pour
des cas d'exceptions car la jurisprudence est là pour cela . Et d'autres,
craignent cette loi et sa valeur de certitude qui risque, à terme, de
supprimer la réflexion sur l'acte.

J'ai entendu l'intervention de Mme Van de Casteele, tant ici qu'en
commission, et je me sens très proche de la position qu'elle a
défendue en général.

J'ai apprécié le ton employé, la modération des propos, le choix des
mots, particulièrement au sujet du suicide assisté. J'espère que nous
aurons l'occasion, dans le prolongement naturel de nos travaux,
d'aborder ce point-là.

Je voudrais à présent revenir au problème de la souffrance. Si
l'euthanasie est une réponse à la souffrance, il est évident qu'une
recherche de plus en plus poussée sur la maîtrise de la douleur
diminuera la demande d'euthanasie. Cependant, qui peut réellement
juger de la souffrance d'autrui? Le concept des souffrances
insupportables et donc le seuil de tolérance diffère d'une personne à
l'autre. De quel droit peut-on obliger les autres à continuer à souffrir et
pendant combien de temps? Qui peut juger de ma souffrance, de votre
souffrance? Je crois qu'il faut accepter une certaine part de subjectivité
dans ce concept. En outre, comment inclure ou imposer dans un cadre
légal cette notion de souffrance insupportable dans le cas d'une
personne inconsciente et donc privée de son libre arbitre?

Plus fondamentalement, - je suis consciente mais je tiens à le dire et
je prends le risque d'en choquer certains - en me demandant si la
souffrance a un rôle au-delà de celui de signal médical, ainsi que l'un
d'entre nous l'a dit précédemment? Je devrais dire: la souffrance des
autres a-t-elle un rôle? Personnellement, je ne crois ni à l'utilité de la
souffrance transcendée, parce qu'on parle toujours de la souffrance des
autres, ni à la force rédemptrice de la souffrance. Je l'ai déjà dit en
commission et j'en suis réellement convaincue. Si quelqu'un veut
«offrir» sa souffrance, c'est sa liberté mais c'est attenter à cette même
liberté et à sa dignité que de la lui imposer.

Le moment de la phase terminale, comme la définition de la douleur
insupportable, a fait l'objet de longs débats et de longs
questionnements. Personne n'a pu définir cette notion de phase
terminale si présente dans le projet de loi. Pourtant, comme M. Mayeur
l'a souligné tout à l'heure, nous l'avons demandé à plusieurs reprises
en commission. Non, n'avons pas eu de réponse satisfaisante, que du
contraire. Là encore, la subjectivité doit jouer.

Est-ce à partir du moment où il n'y a plus rien à faire ou parle-t-on de
l'agonie? Entre-temps que fait-on? Est-ce cela être humain? Je l'ignore.
Une autre question qui a été posée dans le débat est la suivante: faut-il
absolument passer par le filtre palliatif, quelle que soit la définition

voortgezet.

Artsen zijn van mening dat deze
wet euthanasie uit de
clandestiniteit haalt. Sommigen
willen een wet. Anderen geven de
voorkeur aan de
verantwoordelijkheid. Zij vragen zich
af waarom in zo'n log stelsel werd
voorzien. Anderen vragen zich af of
het stelsel werkbaar is. Nog
anderen geven toe dat de gestelde
handelingen zwaar zijn en zijn van
oordeel dat die gevoelens niet door
de hele maatschappij mogen
worden ontkend.

De zwaksten, de bejaarden zijn ook
bevreesd voor de "blinde
doeltreffendheid" van dit ontwerp. Zij
zijn beducht voor de
onmenselijkheid van het stelsel. De
nodige uitleg laat op zich wachten.

De derde reactie bestaat erin,
wanneer ons over de vrijheid van
keuze wordt gesproken, te zeggen
"dat ontbrak er nog aan".

Om af te ronden: ik ben van mening
dat met dit ontwerp het
nagestreefde doel niet zal worden
bereikt. Het getuigt van een
verschrikkelijk wantrouwen ten
aanzien van de persoon, de artsen,
de omgeving, de solidariteit van
heel onze samenling.

Ik zal mij dan ook onthouden. En
mijn onthouding zal in de eerste
plaats constructief zijn: het
verheugt mij dat het woord werd
bevrijd. Mijn onthouding

vervolgens de vertolking van een
afwachtende houding: ik wens dat
het debat snel wordt hervat en dat
een betere oplossing wordt
gevonden. Mijn onthouding getuigt
ook van "hoop": de wetgever moet
het ons mogelijk maken, de
woorden van Jacque Brel indachtig,
"d'atteindre l'inaccessible étoile".

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

qu'on lui donne, pour que l'euthanasie soit acceptée? Personnellement,
je ne pense pas. C'est et surtout une conception personnelle, de la
dignité. Tout le monde ne veut pas ou ne peut pas supporter les soins
palliatifs. Même si les soins palliatifs sont une réponse adéquate à la
souffrance, ils ne doivent pas être une condition sine qua non à
l'euthanasie.

Par contre, j'ai eu du plaisir à entendre la remarque de M. Van Parys.
En effet, à mes yeux, le fait d'admettre que l'on puisse ou que l'on
doive passer devant une consultation avec une seule compétence d'avis
et non de décision, est une formule intéressante. Cependant, je
n'appelle pas cela un filtre palliatif mais un avis. Ainsi, à terme, je me
rallierai à votre position pour autant qu'on ne subordonne pas
l'euthanasie à cette obligation de passer par cette consultation.

Pour moi, il est évident que chacun doit avoir droit aux soins palliatifs et
ce, partout en Belgique. En outre, il faut en améliorer la pratique et y
consacrer des moyens importants. Pour cela, madame la
ministre, nous comptons sur vous. Par ailleurs, je pense que la
proposition de M. Goutry, qui va être débattue dès à présent en
commission de la Santé, est une excellente chose. Nous nous en
réjouissons.

Je voudrais également vous citer trois réactions sur le projet qui nous
est proposé.

La première est celle de médecins, non de tous les médecins, mais de
médecins que j'ai rencontrés ou qui ont demandé à me rencontrer:
"Cette loi est principalement faite pour sortir de la clandestinité
l'euthanasie pratiquée par des médecins et d'autres membres de
l'équipe soignante ainsi que pour les protéger, dit-on..." C'est vrai et
certains, à juste titre d'ailleurs, sont demandeurs d'une législation.

D'autres nous disent: "Laissez-nous faire, laissez-nous avec notre
science et notre conscience, laissez-nous prendre nos responsabilités
comme nous le faisons déjà maintenant sur la base de l'absolue
nécessité, cet état de nécessité qui préserve à la fois le caractère
exceptionnel de l'euthanasie et le rôle du ministère public! Ne changez
rien ou, en tout cas, ne changez pas comme cela. Faites confiance au
caractère unique et privilégié de la relation de confiance patient-
médecin".

Ou encore: "Pourquoi ce système si lourd, si compliqué, ce pouvoir
excessif de la commission d'évaluation et de contrôle? Un simple
exemple: pourquoi ne pas prévoir que, dans tous les cas, le médecin
soit averti de la levée de l'anonymat et entendu par la commission s'il le
souhaite et pas uniquement si la commission, elle, le souhaite?"

D'autres médecins encore de questionner: "Croyez-vous, madame le
parlementaire, messieurs les parlementaires, vraiment et
raisonnablement que ce système juridique pourra fonctionner, qu'il est
applicable, qu'il sera appliqué, que tous vont s'y soumettre, que l'on
atteindra la transparence voulue par le projet?"

Chers collègues, poser la question, n'est-ce pas déjà un peu y
répondre?

Et, d'autres enfin d'avouer en toute simplicité qu'un acte d'euthanasie
est très lourd à porter, qu'ils n'oublient jamais les actes posés en
interférant dans le cours normal d'une vie et que, parfois, le doute et
l'inquiétude peuvent s'immiscer dans la raison ou la confiance. Ces
sentiments ne doivent pas être ignorés par l'ensemble de la société.

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

La seconde remarque ou réaction est la peur de l'efficacité aveugle de
ce projet de loi. Oui, la peur existe dès à présent chez les plus faibles,
les personnes âgées, les résidents de homes. Il est vrai que, dans ma
fonction, j'y suis régulièrement confrontée et j'y vais avec plaisir. Cette
peur est parfois diffuse mais aussi palpable je l'ai entendue maintes
et maintes fois répéter , la peur de souffrir (et ils souhaitent donc tous
qu'on les aide à mieux mourir sans souffrance). Mais aussi la peur de
se retrouver seuls, démunis, impuissants face à une nouvelle
législation. La peur des abus, de l'inhumanité du système, d'une
pression morale qui feraient qu'on devient si vite gênant, encombrant,
coûteux.

Et ici, madame la ministre, je compte une nouvelle fois sur vous. Rien
n'a encore été fait pour expliquer et rassurer. Il me semble qu'une
information correcte doit être faite à l'ensemble de la population, ce qui
n'a pas encore été fait. Ils n'ont pas lu le projet de loi, madame la
ministre, mais on en parle tellement et tellement mal!

On nous dit "liberté, libre choix" je rejoins les propos de M. Goutry.
"On ne contraint personne, ni médecin, ni patient à subir ou à pratiquer
un acte d'euthanasie." Mais, suis-je tentée de dire: Il ne manquerait
plus que ça! Dans une société civilisée et démocratique comme l'est la
nôtre, pourrait-on imaginer une seule seconde le contraire?

En conclusion, monsieur le président, madame la ministre, chers
collègues, je suis intimement persuadée que ce projet, parce
qu'imprécis, incomplet, "inadéquatement" contraignant, fragilisé
juridiquement ne permettra ni d'atteindre tous les objectifs légitimement
recherchés, ni d'éviter toutes les dérives tout aussi légitimement
appréhendées.

Au fond, ce qui est triste, c'est que ce projet témoigne d'une terrible
méfiance envers la personne elle-même et sa capacité de se
déterminer, envers le corps médical, envers l'entourage proche et
envers la solidarité de toute notre société.

Je ne voterai donc pas ce projet de loi et je m'abstiendrai. Mon
abstention sera de trois ordres: elle sera constructive, elle sera
d'attente et elle sera d'espoir.

Abstention constructive parce que je reconnais très volontiers qu'un
premier et important travail a été accompli, parce que je me réjouis qu'à
l'occasion de l'examen de cette question qui touche l'homme au plus
profond, à savoir sa vie et sa mort, la parole ait été libérée et que nous
ayons pu en aborder simultanément l'aspect éthique, symbolique et
sociétal sans plus aucun tabou, et parce que certains points, je l'avoue
aussi, répondent à une partie de mon attente.
Abstention d'attente. Même si, dans deux ans, seront effectués le
premier contrôle et la première évaluation de cette loi, je souhaite
sincèrement, mes chers collègues, que très vite, demain, ensemble,
nous reprenions le débat. Il est indispensable que ce projet soit corrigé,
amélioré, complété, que sur base du plus large consensus possible,
une meilleure réponse politique, juridique et humaine soit apportée au
problème de la fin de vie et donc à notre problème à tous.
Et enfin, abstention d'espoir pour que le législateur, à savoir nous, mes
chers collègues, en toute humilité parce que c'est une question
devant laquelle nous devons tous être très humbles et en toute
conscience, permette à chacun et à chacune, dans le respect de sa
volonté, dans sa dignité, par un acte de compassion et d'humanité, de
rejoindre l'autre rive dans la sérénité et d'atteindre l'inaccessible étoile,
comme le chantait Jacques Brel. Je vous en remercie.

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

01.22

Luc Goutry

(CD&V): Mijnheer de voorzitter, mevrouw de

minister, collega's, van bij de start voel ik mij gesterkt door de sterke
groei van de christen-democratie in Nederland. Mijnheer de voorzitter,
voor ik op de inhoud van een aantal punten inga, wil ik iets zeggen over
de manier waarop de behandeling van het ontwerp in de Kamer is
verlopen.

Collega's, het gaat over een existentieel onderwerp, over leven en dood,
dat is al bij herhaling gezegd. Alle beslissingen die een wetgever
hierover neemt, moeten uiteraard een ruim ethisch maatschappelijk
draagvlak hebben en op alle mogelijke manieren worden getoetst.
Spijtig genoeg hebben we het meegemaakt dat de meerderheid het
ontwerp ten koste van alles wilde doordrukken. Het antwoord daarop is
ook gekomen. Geen jota mocht eraan worden veranderd en niets was
fundamenteel bespreekbaar, want dat zou hebben kunnen geleid tot
een aanpassing. Geen enkel standpunt kon dus worden bijgewerkt. Wij
mochten wel van gedachten wisselen en praten zolang we wilden, maar
aan de tekst zelf mocht niets worden veranderd. We hebben dat
trouwens bewezen met bijna technische amendementen op het vlak van
de legistiek.

Collega's, wij mochten zolang spreken als we wilden waarom niet,
het zou er nog aan ontbreken in een parlement. Men was bereid ons
lijdzaam en geduldig te aanhoren, maar van een echt ernstig debat ten
gronde is er spijtig genoeg nooit sprake geweest. Niet alleen wij zeggen
dat: er zijn meer en meer collega's, ook van de meerderheid, die de
moed hebben dat vanop het spreekgestoelte toe te geven. Zo komt men
al vlug terecht in een schertsvertoning excuseer mij voor die woorden
die een democratie onwaardig is. Men komt terecht in een soort
symbolenstrijd, waarbij de vrijzinnigen te allen prijze zo hebben wij
het aangevoeld een weliswaar gebrekkige wet, als een symbool van
een overwinning op de christelijke moraal die eindelijk wordt
doorbroken, beter en belangrijker achten dan een debat en gronde.

01.22

Luc Goutry

(CD&V): Ce

débat traite d'une question
existentielle. Toutes les décisions
prises par le législateur en la
matière doivent reposer sur une
base d'éthique de société. La
majorité s'efforce pourtant de faire
approuver ce projet sans la moindre
consultation. Rien ne peut être
fondamentalement remis en
question, le texte ne peut subir la
plus petite modification. Nous
avons pu nous exprimer à loisir
mais il n'y a absolument pas eu de
débat digne de ce nom. Certains
membres de la majorité ont le
courage de le reconnaître. C'est
lamentable. Une loi imparfaite a
valeur de victoire symbolique de la
laïcité sur la morale chrétienne.

voorzitter

: Mijnheer Goutry, u hebt zeer dikwijls andere sprekers onderbroken. U zult dus aanvaarden dat

u van tijd tot tijd zelf wordt onderbroken.

01.23

Jef Tavernier

(AGALEV-ECOLO): Mijnheer Goutry, voor de

sereniteit is het nodig te zeggen dat er wel een debat wordt gevoerd.
Tijdens vorige legislaturen mocht over sommige onderwerpen geen
debat worden gevoerd.

Daarnaast moet men er ook rekening mee houden dat er gedurende
maanden in de Senaat over het onderwerp en over de teksten zeer
uitgebreid, ten gronde en ernstig is gediscussieerd en dat er over die
teksten ook in de Kamer ernstig van gedachten is gewisseld.
Sommigen hebben, misschien terecht, amendementen voorgesteld en
anderen hebben amendementen ingediend, niet om op de grond van de
zaak in te gaan, maar om de hele zaak ofwel te vertragen, ofwel
gewoon geen doorgang te laten vinden.

Ten slotte, ik wil het debat niet tot een debat tussen vrijzinnigen en
christelijk geïnspireerden herleiden. U hebt het zopas foutief ingeschat.
Het is niet eerlijk te zeggen dat het in de Kamer op die tegenstelling
neerkomt als zouden degenen die tegen het ontwerp zullen stemmen,
de christelijken zijn en de anderen de vrijzinnigen. Als dat uw
uitgangpunt is, zeg ik uit persoonlijke naam dat u verkeerd bent,
mijnheer Goutry.

01.23

Jef Tavernier

(AGALEV-

ECOLO): Au moins, nous avons
débattu, ce qui n'était pas toujours
possible avec l'ancienne majorité.
Cette réglementation relative à
l'euthanasie a fait l'objet de longues
discussions pendant plusieurs
mois dans différentes assemblées.
Les textes ont été minutieusement
analysés. Il est vrai que de
nombreux amendements ont été
déposés mais il se peut que
certains ne visaient qu'à ralentir les
travaux, voire même à les rendre
impossible.

C'est à tort que M. Goutry réduit la
portée de ce débat à l'opposition
entre laïcs et personnes
d'inspiration chrétienne. C'est une
évaluation erronée de la situation.

01.24

Luc Goutry

(CD&V): Mijnheer Tavernier, ik voel natuurlijk aan 01.24

Luc Goutry

(CD&V):

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

dat u dat kwetst, omdat u noodgedwongen in een bepaalde positie zult
terechtkomen die u op een bepaalde lijn zet.

01.25

Jef Tavernier

(AGALEV-ECOLO): Mijnheer Goutry, ik

protesteer tegen uw uitspraak. Wanneer ik hier nu spreek en als ik
morgen zal stemmen, dan is dat in eer en geweten en zonder enige
partijdruk.

(...)

01.25

Jef Tavernier

(AGALEV-

ECOLO): Je m'inscris
vigoureusement en faux contre
cette remarque! Dans cette affaire,
je m'exprime et vote en mon âme
et conscience.

01.26

Danny Pieters

(VU&ID): Mijnheer de voorzitter, ik denk dat

beiden wijs zouden zijn, mochten zij de andere geen proces van
intenties aansmeren. De heer Goutry zegt iets over de heer Tavernier,
maar de heer Tavernier zegt op zijn beurt dat de amendementen niet
zijn ingediend omwille van de grond van de zaak maar met de intentie
te vertragen. Ik denk dat beiden hier fout zijn door de intenties van de
ander te bepalen. Laat ieder zijn intenties behouden, dan zal het
misschien beter gaan.

01.26

Danny Pieters

(VU&ID):

MM. Goutry et Tavernier feraient
mieux d'arrêter de se faire
mutuellement des procès
d'intention.

01.27

Luc Goutry

(CD&V): Mijnheer de voorzitter, mogelijk heeft de

heer Tavernier niet goed geluisterd. Daarom zal ik letterlijk die zin
herhalen. Ik zei het volgende: "Dan kom je terecht in een soort
symbolenstrijd waarbij de vrijzinnigen" trekke het schoentje aan wie
het past, mijnheer Tavernier "kost wat kost zelfs een gebrekkige wet
belangrijker achten als een symbool van overwinning op de christelijke
moraal, dan wel een debat ten gronde dat geleid zou kunnen hebben tot
een evenwichtig en goed wetgevend initiatief". Trekke het schoentje aan
wie het past, mijnheer Tavernier. Als u zich aangesproken voelt, schiet
dan niet op mij, maar doe dan een gewetensonderzoek.

Collega's, nochtans waren wij 100% bereid om het debat in alle
openheid en in alle sereniteit te voeren. Wij zijn nooit in de
loopgrachten gaan zitten en hebben ons correct en open opgesteld. Wij
hebben onze mening ronduit verkondigd, niet in een defensieve stijl. Wij
hebben gezegd waar onze grenzen lagen en wat wij goed en
aanvaardbaar zouden kunnen vinden. Daarvoor zijn wij uiteindelijk
echter niet beloond, geef toch toe. Iedereen blijft met een kater zitten
en ik vind dat wij die hier op de tribune moeten verwoorden, ik kan ook
niet anders. Het is eigenlijk bijna godgeklaagd dat meerderheid tegen
minderheid grosso modo, dus eigenlijk volgens de samenstelling van
een coalitie, die altijd een toevalligheid is, een ethisch thema op zo'n
krachtproef moet worden beslist. Het thema euthanasie is dus
behandeld als om het even welk ander politiek dossier, min of meer
zoals zelfs een eenvoudige resolutie, die altijd meerderheid tegen
oppositie wordt goedgekeurd of weggestemd.

01.27

Luc Goutry

(CD&V): Si M.

Tavernier se sent visé par ma
remarque, il est grand temps qu'il
fasse son examen de conscience.
Il y a plusieurs mois, mon groupe a
entamé ce débat sur l'euthanasie
dans un esprit constructif, dans
l'intention d'apporter sa pierre à
l'édifice. Or notre attitude
constructive n'a absolument pas
été récompensée et c'est la raison
pour laquelle nous ressentons
aujourd'hui une frustration profonde.

Il est regrettable qu'une question
éthique si délicate se réduise à une
confrontation entre la majorité et
l'opposition, comme s'il s'agissait
d'une motion pure et simple.

01.28

Fred Erdman

(SP.A): Mijnheer Goutry, iedereen is natuurlijk vrij

van het debat te voeren, maar ik betreur het enigszins dat u op een of
andere manier een polemiek wilt openen. Ik wil toch één element
onderstrepen dat ik al eens onderstreept had. Het is niet omdat de
invalshoeken, benaderingen en oplossingen verschillend zijn en dat
wanneer zich een meerderheid vormt rond een bepaalde invalshoek,
een bepaalde oplossing of een bepaalde formule, dat die meerderheid
automatisch gestigmatiseerd moet worden omdat zij bepaalde
elementen niet overneemt van degenen die andere invalshoeken
hebben. Dat is niet het spel van de democratie. Dat is het spel van
meerderheid en minderheid. Als u zich gefrustreerd voelt of eigenlijk
onrecht aangedaan voelt omdat bepaalde van uw benaderingen niet
overgenomen zijn, dan is dat eigenlijk alleen het spel van de democratie
en heeft dat in feite niets te maken met filosofische of ethische
tegenstellingen wanneer die in politieke termen vertaald worden.

01.28

Fred Erdman

(SP.A): Je

trouve cette polémique regrettable.
Dans ce dossier, il est
incontestable que les opinions et
les points de vue adoptés divergent
et que les solutions proposées par
les uns et les autres diffèrent. Une
majorité rassemblée autour d'une
position à peu près unanime est
parvenue à un certain consensus.
Dès lors, ceux qui n'adhèrent pas à
ce point de vue ne doivent pas
critiquer cette majorité car une telle
attitude serait dénuée de sens
dans la mesure où leur opinion n'a

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

Daarnet zei ik al, en ik herhaal dat en ik blijf dat ook herhalen: met
uitzondering van één fractie die zich altijd in de negativistische hoek
heeft vastgespijkerd, dat er in de discussie inderdaad een
bereidwilligheid was om te zoeken naar oplossingen, maar dat de
invalshoeken, de benaderingen of de oplossingen verschillend waren.

Ik heb in de discussie vastgesteld dat er inderdaad een bereidwilligheid
was om te zoeken naar oplossingen, maar dat de benaderingen, de
oplossingen, de invalshoeken verschillend waren. Wij vertrokken van
een tekst die wij van een andere kamer hadden geërfd. Wij zijn dus niet
de eersten die deze materie hebben behandeld. Deze tekst gaf een
optie weer waarrond zich een meerderheid had gegroepeerd. Nu maakt
u aan diezelfde meerderheid het verwijt dat ze niet de geste heeft
gedaan om bepaalde van uw suggesties, invalshoeken en oplossingen
over te nemen. Dat lijkt mij niet in overeenstemming met de normale
regels die hier moeten worden toegepast.

pas rallié de majorité. C'est ainsi
que fonctionne la démocratie et
cela n'a rien à voir avec
l'antagonisme entre laïcs et
chrétiens.

01.29

Luc Goutry

(CD&V): Mijnheer de voorzitter, ik ben altijd een

beetje geïmponeerd door het gezag waarmee de heer Erdman spreekt.
Dat is niet de kern van de zaak, mijnheer Erdman. Natuurlijk wordt
zaken altijd in een democratische meerderheid en minderheid beslist.
Er is echter wel een verschil tussen het moment van de beslissing
morgen en het moment van de bespreking waar er geen meerderheid-
minderheidsituatie is. Op het moment van de bespreking kan men met
elkaar discussiëren. Vooral in het Parlement waar het spreekrecht
geldt, mag alles worden gezegd. Daar zou ook een openheid moeten
kunnen ontstaan om zaken te verbeteren, over de grenzen heen. Het is
evident dat de eindstemming en de stemming van amendementen in
een spel van partijen, van democratie verloopt. Wij zijn het debat met
een zeer grote openheid begonnen en wij hebben dat ook volgehouden.
Wij hebben daar veel moeite en tijd in gestoken. Ik ben natuurlijk
gefrustreerd als blijkt dat niets kan worden veranderd, zelfs niet de
enkele woorden die de mensen van de palliatieve zorgen hebben
gevraagd. Ik zal straks nog hun mening hierover citeren. Een
buitenstaander heeft hierover een bepaald beeld. Als binnenstaanders
moeten wij minstens ons eigen idee hebben. Ik zal straks citeren hoe
een buitenstaander dat heeft bekeken.

Hoewel wij weten dat er in de meerderheid mensen zijn die veel moeite
hebben met een aantal standpunten en principes in deze wet, toch
werd de schijn opgehouden en hebben een paar collega's wel laten
weten dat zij zich in gewetensnood bevinden en dat zij ook anders gaan
stemmen. Dit verandert echter niets aan de situatie. Het moet mij van
het hart dat dit het debat niet opener maakt. Het maakt het alleen maar
schijnheiliger. Er werd nochtans geen moeite en tijd gespaard om de
schijn op te houden. In de commissie voor de Volksgezondheid
mochten wij aan bezigheidstherapie doen. Aanvankelijk verkeerden wij
nog in de waan dat het in de verenigde commissies voor de Justitie en
de Volksgezondheid zou worden behandeld, zoals in de Senaat, zodat
men het ontwerp samen in de commissie zou kunnen behandelen en
stemmen. Hier was al een zeer slechte start van de meerderheid.
Tracht dat maar eens democratisch te verklaren. Uit schrik voor een
aantal dissidenten heeft men voor politieke veiligheid gekozen. Vanaf
dan beoogde men alleen het wetsontwerp zonder één wijziging door te
duwen. Daarom splitste men zeer doelbewust van bij het begin de
commissie voor de Volksgezondheid en de commissie voor de Justitie.
De commissie voor de Volksgezondheid werd onmiddellijk in een
tweederangsrol geduwd. De leden van deze commissie mochten
samenkomen en zo lang spreken als zij wilden, maar zij moesten op
15 januari 2002 klaar zijn. Zij konden echter alleen een advies afleveren.
Hier werd dus duidelijk met eerste- en tweederangsparlementsleden

01.29

Luc Goutry

(CD&V): Je

respecte évidemment les principes
de la démocratie qui donnent le
pouvoir de décision à la majorité,
mais cela vaut surtout pour le vote
final. Au cours des discussions
préliminaires, une certaine
ouverture d'esprit devrait régner afin
de permettre à l'opposition de
participer de manière constructive
au débat. Ce ne fut
malheureusement pas le cas,
précisément à cause de l'attitude
de la majorité arc-en-ciel. Plusieurs
membres de la majorité craignent
également de voir enfreints des
principes auxquels ils sont
attachés.

Mon groupe se pose quelques
questions quant à la procédure
suivant laquelle le projet a été
examiné à la Chambre.
Contrairement à ce qui s'est passé
au Sénat, où le projet a été
examiné par une commission
mixte, la commission de la Santé
publique a d'emblée été mise hors
jeu à la Chambre. Par crainte
d'entendre des voix dissidentes du
VLD s'exprimer au sein de cette
commission, ses membres, réduits
à rendre un simple avis, ont vu leur
rôle limité à quelques heures de
thérapie occupationnelle. La
commission de la Santé publique a
mené un débat efficace et
constructif, dans le but de parvenir
à un consensus sur un avis dûment
étayé pouvant mettre sur la bonne
voie les discussions en
commission de la Justice. Nos
efforts n'ont malheureusement pas
été récompensés: les membres de

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

gewerkt. Dat heb ik zo ervaren. Ik was daarin niet alleen. Ik noem geen
namen, maar heel wat collega's hebben dat ook zo aangevoeld.

In de commissie voor de Volksgezondheid hebben wij een goed en
open debat over de partijen heen kunnen voeren. Dat werd reeds
gezegd. Wij kozen voor goede omstandigheden. Wij zijn zelfs buiten
het Parlement gaan vergaderen om beter naar elkaar te kunnen
luisteren. Men liet een verwachting ontstaan die nadien voor een
anticlimax zorgde. Dat is belangrijk.

In de commissie voor de Volksgezondheid werd namelijk de indruk
gewekt dat wij echt een aantal stevige adviezen unaniem aan de
commissie voor de Justitie zouden kunnen formuleren en dat dit ook de
leden van de commissie voor de Justitie zou beïnvloeden. Dat is toch
evident. Dat is zelfs door belangrijke mensen uit die commissie zo
gezegd: "Zij zullen er niet naast kunnen kijken als wij hier erin slagen
om een consensus te bereiken." Wij hebben lang naar die consensus
gewerkt. Ook wij hebben daar uiteraard toegevingen gedaan om tot
gedragen consensusteksten te komen. Wij hebben ze in de commissie
voor de Justitie inderdaad mogen dedecteren, maar voor het overige is
er niets mee gebeurd.

Uiteindelijk is gebleken dat men alle adviezen van de commissie voor
de Volksgezondheid naast zich heeft neergelegd. Men heeft de mensen
van goede wil nog eventjes hun ding laten doen, maar eigenlijk maakte
men hen belachelijk. Zo voel ik het aan. Men veegde de zaak gewoon
van tafel.

Wij weten bijvoorbeeld dat er in dit Parlement ruim verzet bestaat tegen
het doden van niet-terminale mensen. Zelfs zoiets overleefde de
commissie voor de Volksgezondheid niet. Het verplicht invoeren van
een palliatieve filter het werd hier reeds gezegd kreeg het akkoord
van iedereen in de commissie voor de Volksgezondheid. Niets is ervan
overgebleven.

Nu geeft men reeds luidop toe in kranteninterviews dat de wet
gebrekkig is. Men troost zich met de gedachte stel u dat even voor!
dat men de wet steeds kan aanpassen. Dat zegt men nu al, maar over
de wet is nog niet gestemd! Begrijpe wie begrijpen kan. Wat een
absurditeit! Het is dan diezelfde heer Tavernier, die mij hier de les zou
willen lezen. Terwijl men de wet bespreekt, zegt men haar nadien te
willen bijsturen. Mijnheer Tavernier, dat zeggen mensen in uw partij. Zo
groot is de gewetensnood en zo klein de vrijheid. Anders zou u niet
zeggen dat, wanneer over iets niet is gestemd, u niet bij machte bent
het nu te doen, maar dat u het later wel eens zult doen.

De collega's van de commissie voor de Volksgezondheid hebben in
grote getale de bespreking in de commissie voor de Justitie
bijgewoond. Wij leefden in de waan dat wij er iets konden vertellen. Wij
zijn daar het werk nog eventjes gaan overdoen. Van efficiëntie
gesproken! In de commissie voor de Justitie hebben wij dan, zoals
verwacht, hetzelfde liedje mogen zingen. Uiteindelijk is in de commissie
voor de Justitie precies hetzelfde gezegd als in de commissie voor de
Volksgezondheid. Hoe kan het anders? Het enige verschil was dat men
in de commissie voor de Justitie mocht stemmen. Voor dat voorrecht
kwamen wij natuurlijk niet in aanmerking. Men organiseerde alles zelfs
perfect. Dat moet geweten zijn. Jef Valkeniers, Yolande Avontroodt en
enkele andere collega's werden onschadelijk gemaakt en hebben dan
zelfs niet meer de moeite genomen om een dissidente stem in de
commissie voor de Justitie te vertolken. Diegenen die het niet konden
verdragen en die het probleem niet de baas konden, hebben de
gelegenheid gekregen om zich even te manifesteren, om hun

la commission de la Santé publique
pouvaient assister aux réunions de
la Justice et participer de nouveau
à une partie des débats, mais ils
ont été tout à fait exclus du vote
final. Les dissidents du VLD avaient
déjà été écartés.

Nous nous opposons à ce projet
avant tout à cause de la procédure
légistique qui a été suivie, même si
nous savons que l'euthanasie revêt
un aspect éthique important. Ce
projet ne présente qu'une valeur
symbolique et ne règle qu'un
aspect d'une problématique
beaucoup plus vaste.

Le projet ne bénéficie nullement du
soutien du monde médical. Voilà
qui constitue la preuve ultime qu'il
est le fruit d'un travail bâclé. Qu'en
est-il de l'adhésion éthique et
sociale?

L'impossibilité d'une réelle
concertation a constamment
renforcé la polarisation. Les
parlementaires qui voteront pour le
projet de loi seront qualifiés de
bons Samaritains soucieux de
délivrer autrui de sa souffrance,
alors que ceux qui rejetteront le
projet seront stigmatisés.

Ce n'est que si le projet de loi
pouvait compter sur une réelle
adhésion sociale que nous
pourrions affirmer avoir réalisé du
bon travail. Il s'agit d'une occasion
manquée. Nous perdons le contact
avec la population. Celle-ci ne
souhaite pas une polarisation sur
un sujet si important. Elle aspire à
la sécurité en fin de vie.
Généralement, les patients
continuent à lutter pour leur vie
mais désirent une assistance et
des soins. Il est regrettable que
nous ne soyons pas partis de ce
point de vue et que nous n'ayons
pas prêté une oreille plus attentive
aux aspirations des patients et des
médecins. Il est honteux que le
projet de loi relatif aux soins
palliatifs ait été déposé après celui
sur l'euthanasie.

Pour les membres de la majorité,
nos interventions n'ont été que de
lassants monologues. Je déplore
l'attitude de M. Mayeur. Plus d'une

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

gewetensnood te uiten en om daarna netjes een vluchtroute te kiezen
rond het probleem heen.

Uiteraard kunnen wij voor een dergelijke manier omtrent de behandeling
van zo belangrijk ethische thema's geen enkel respect opbrengen.
Daarom zullen wij deze wet in haar geheel, alleen al omwille van de
gevoerde procedure, bekampen. Dat is natuurlijk zeer jammer, want
ook wij hebben daaromtrent ideeën. Ook wij vinden dat er legistiek werk
moest gebeuren rond medische beslissingen over het levenseinde. Ook
wij vinden dat er problemen van gewetensnood voor artsen zijn. Zij
bevinden zich inderdaad in een schemerzone. Wij hebben daar alle
begrip voor. De geneeskunde evolueert. De samenleving evolueert.
Bepaalde dingen moeten bespreekbaar zijn. Dat is voor ons evident.
Dat is trouwens onze fundamentele kritiek op dit ontwerp: het is enkel
een symboolontwerp. Het neemt één onderdeel van de medische
beslissingen rond het levenseinde, het rukt het uit zijn verband en het
regelt alleen één onderdeel van de hele problematiek. Hierdoor zou de
gedachte kunnen ontstaan dat alles nu volledig geregeld is. Niets is
echter minder waar. Dat weet iedereen. Men regelt slechts één bepaald
aspect, een bepaalde situatie die dan nog veeleer uitzonderlijk
voorkomt. De rest lost men niet op. Men biedt geen antwoorden op vele
andere, ethische levensvragen.

Collega's, het bewijs dat de meerderheid slecht werk levert, blijkt uit het
feit dat er totaal geen steun is gekomen vanuit medische hoek. Ik wil
dat even herhalen. Het bewijs dat de meerderheid slecht werk levert,
blijkt uit het feit dat er totaal geen steun is gekomen vanuit medische
hoek. Het gaat nota bene om een medisch onderwerp dat moet worden
uitgevoerd door dokters. Van hen kreeg men geen enkele steun.

Nagenoeg alle dokters hebben het ontwerp verworpen en keerden er
zich openlijk van af. Maanden aan een stuk hebben we daar lange
artikels over gelezen in de "Artsenkrant". Het is eigenlijk onbegrijpelijk
dat men dat zomaar naast zich neerlegt en pretendeert dat het een
goede wettekst is die heel wat problemen oplost. De dokters zelf, die
met de problemen geconfronteerd worden, verwerpen die ideeën. Het is
voor ons maatschappelijk surrealistisch dat men een wet doorduwt
waarbij men artsen en alleen artsen de bevoegdheid geeft om mensen
te helpen bij het einde van hun leven, terwijl de dokters zelf niet akkoord
gaan met de wettekst. Wat heeft men eigenlijk gedaan? Er werd een
wet opgesteld die moet worden toegepast door artsen die ze helemaal
niet steunen. Waar is dan het ethisch maatschappelijk draagvlak?

Hierdoor is er een gepolariseerd debat ontstaan. Elke poging om het
onderwerp genuanceerd te benaderen, elke poging om verbeteringen
aan te brengen aan de voorgestelde wetgeving, elke poging om tot een
eerlijk debat te komen werd geen kans gegund. Straks zal dan de trend
gezet worden in termen van voor- en tegenstanders. Collega's, dat doet
mij enorm veel pijn en daarom zeg ik het hier ook. Men zal een
onderscheid maken tussen degenen die het wetsontwerp goedkeuren
en degenen die dat niet doen, zoals dat ook gebeurd is met het
migrantenstemrecht en zoals dat trouwens met alles gebeurt wat hier
wordt aangenomen. Wie het ontwerp goedkeurt, zijn degenen die
mensen niet willen laten lijden. Wie tegenstemt, zal worden
afgeschilderd als degenen die over euthanasie niet willen praten, de
realiteit niet willen kennen en de mensen liever willen laten afzien
zonder dat er wat dan ook geregeld wordt. Zo zal het voorgesteld
worden. Dat is het drama van dit soort werk. We worden op een
verwerpelijke manier in een bepaalde hoek geduwd. Dat kunnen we niet
aanvaarden. Dat is onze frustratie.

(...)

fois, les membres du PRL et du PS
ont quitté la salle de manière
ostentatoire.

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

Ik voel mij daar uitermate ongemakkelijk bij, omdat zo'n trend helemaal
niet weergeeft wat wij over het probleem denken. Hiermee worden onze
inzichten en principes totaal miskend. Alleen als we ertoe gekomen
zouden zijn om over de klassieke breuklijn tussen meerderheid en
minderheid heen een gemeenschappelijk voorstel op te maken dat
voldoende maatschappelijk kan worden getoetst, ook bij de dokters,
dan pas zouden we fier en met het hoofd rechtop hebben mogen
zeggen dat we goed werk hadden geleverd. Dat is een enorme gemiste
kans.

Aan de manier waarop hier is gewerkt, houd ik als parlementslid een
enorme kater over. Bij het gewone parlementaire werk weet men welk
spel men speelt. Men weet dat er dan winnaars en verliezers zijn. We
weten dat de meerderheid steeds het laatste woord heeft en dat de
minderheid veelal niets anders kan doen dan oppositie voeren. Dat is
normaal. Wat hier gebeurt, gaat dat echter te boven. Het gaat hier
immers om fundamentele aangelegenheden waarover men in het
Parlement zelden zo uitgebreid kan spreken. Ik heb medelijden met
degenen die menen dat het straks nog zal veranderen. De eerste keer
dat het thema nog in het Parlement zal kunnen worden besproken,
zullen er vele jaren overheen zijn gegaan. Het gaat immers om
problemen waarover men niet elk jaar een banale wetgeving zal
opstellen. Vergeet dat maar. Het gaat om problemen die meestal
slechts één keer echt ernstig parlementair behandeld worden. Vandaar
mijn vaststelling dat er een enorme kans gemist is. Al de rest is blabla.

Het is nochtans mijn overtuiging dat wij met zijn allen
verantwoordelijkheid op ons zullen moeten nemen en dat we het roer
zullen moeten omgooien. We zullen op een andere manier aan politiek
moeten doen. Alle verwikkelingen van de voorbije tijd, bij ons en in de
buurlanden, vormen daarvan het levende bewijs. De mensen nemen
afstand van de politiek, van alle gekrakeel en van zo'n werkwijze. Op
die manier blijven we alleen voor onszelf bezig en verliezen we het
contact met de mensen rondom ons. Wanneer ik vaststel dat de
meeste collega's een dergelijke problematiek vrij genuanceerd
benaderen en er in hun eigen kring waarschijnlijk genuanceerd en
twijfelend over praten, dan vraag ik mij af waarom dat ook niet in alle
openheid in het Parlement kan. Waarom moeten wij steeds in een
egelstelling gedrukt worden? Het niet voeren van een authentiek en
open debat zorgt ervoor dat mensen afhaken van de politiek. Als wij
denken dat de mensen dat niet doorhebben, dan zijn we zeer naïef. De
mensen willen geen polarisatie over zo'n belangrijke zaken; ze willen
houvast.

Mensen willen aan het einde van hun leven menselijke zekerheid, de
zekerheid dat ze niet in de steek zullen worden gelaten en dat zij in
nood op mensen een beroep zullen kunnen doen. Alleen al deze
zekerheid volstaat voor zeer veel mensen. Mensen willen niet zomaar
een spuitje krijgen en vertrekken. Meestal vechten ze tot op het laatste
hard voor hun leven. Maar ze willen wel de zekerheid dat ze niet ten
laste zullen zijn, dat er liefde en warmte zal zijn, dat er mensen zullen
zijn die hen zullen bijstaan en voor hen zullen zorgen. Dat is het eerste
en allernoodzakelijkste wat iedereen wil.

Het is dan ook doodjammer dat we niet vanuit dit uitgangspunt zijn
vertrokken. We zijn vertrokken vanuit uitzonderingstoestanden, vanuit
onwezenlijke standpunten en vanuit zaken die soms ver van de realiteit
liggen. Op basis van deze vaststellingen is geprobeerd een wetgeving
op te bouwen. Eigenlijk hadden we omgekeerd te werk moeten gaan.
We hadden veel beter moeten luisteren naar de vragen van de mensen
en naar de problemen van de dokters. Tekenend hiervoor is dat het

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

ontwerp over palliatieve zorg pas werd ingediend nadat er reeds
voorstellen voor euthanasie waren. Het is ondertussen voor iedereen
duidelijk geworden dat het wetsontwerp over palliatieve zorg niet meer
of minder dan een schaamlap is. Men was allicht zo beschaamd over
het voorstel dat men zich moreel verplicht voelde om iets op te stellen
in verband met palliatieve zorg. Het feit dat het vlug is gebeurd, zorgt
ervoor dat dit ontwerp geen enkele meerwaarde heeft. Stel u voor dat
we momenteel zelfs bezig zijn met een resolutie over palliatieve zorg,
blijkbaar omdat de meerderheid zelf inziet dat dit ontwerp dat morgen
zal worden goedgekeurd geen enkele betekenis heeft.

Het is paradoxaal en onbegrijpelijk dat men over een belangrijk deel van
de geneeskunde, namelijk de palliatieve zorg, wetsontwerpen moet
opstellen die eigenlijk resoluties zijn, alsof we nog mensen moeten
overtuigen van het nut van het begeleiden van mensen in hun
stervensfase. Men moet toch geen wetten maken over de nabijheid van
mensen rond de patiënt en de vele en goede zorgen die mensen op
zo'n moment behoeven. Dat is zo menselijk en zo natuurlijk dat dit
boven alles verheven staat. Als wij denken dat dokters en hulpverleners
zitten te wachten tot wij wettelijke initiatieven nemen om mensen
palliatief te helpen, dan zijn we mis. Het zou alleen maar van een
misplaatste pretentie getuigen om dat te denken.

Alles wat wij hier tijdens dit debat vanop deze tribune zullen zeggen, is
eigenlijk veeleer bedoeld voor de parlementaire handelingen dan wel
voor het luisterend oor van onze collega's. De strijd is nu eenmaal
gestreden. Het debat werd in het lang en het breed gevoerd, zij het
meestal in een soort monoloog. Men liet ons praten. Men had de fair-
play om minstens de indruk te wekken dat men naar ons luisterde
maar als het er op aankwam, gingen de boeken dicht en was niets
grondig bespreekbaar. De arrogantie van collega Mayeur stoort mij
echt. Wij hebben meermaals meegemaakt dat onze PS- en PRL-
collega's gewoon de commissie hebben verlaten omdat zij vonden dat
we aan het zagen waren en het volgens hen niet de bedoeling was om
alles nogmaals in het lang en breed te bespreken. Zij zeiden: "Kijk wat
er in de Senaat gezegd is, lees de boeken van de Senaat, ga over tot
de orde van de dag en maak ons hier niet meer moe!"

01.30

Jef Valkeniers

(VLD): Mijnheer de voorzitter, de heer Mayeur is

niet aanwezig maar ik zou de heer Goutry toch willen vragen om de
waarheid te zeggen. In Genval was de heer Mayeur van het begin tot
het einde aanwezig. Mijnheer Goutry, u moet toegeven dat de heer
Mayeur zich onmiddellijk achter de eis heeft geschaard om mijn
voorstel geen euthanasie om zuiver psychiatrische redenen of
dementie te steunen. De heer Mayeur heeft in Genval een poging
gedaan om tot een consensus te komen. Over een punt kon echter
geen consensus worden bereikt, namelijk over de niet-terminale
patiënten. U moet toch toegeven dat hij een poging heeft gedaan om tot
een consensus te komen.

01.30

Jef Valkeniers

(VLD):

M. Mayeur a toujours été présent. Il
s'est d'emblée rallié à la
proposition de ne pas autoriser
l'euthanasie pour des raisons
psychiques, notamment en cas de
démence. Le cas des patients ne
se trouvant pas en phase terminale
n'a toutefois pas fait l'objet d'un
consensus.

01.31

Luc Goutry

(CD&V): Collega Valkeniers, ik heb gezegd dat ik

de arrogantie van de heer Mayeur sterk heb betreurd te meer daar men
op bepaalde ogenblikken gewoon is opgestapt uit de vergadering om
aan te tonen dat men dat niet wou. Zij hebben op die manier
demonstratief aangetoond dat zij geen tijd eraan wilden verliezen.

We zijn weg. Dat zijn dingen die kwetsen, collega Valkeniers. Sta mij
toe dit hier in alle vrijheid en volgens mijn spreekrecht op de tribune te
komen vertolken. Elk op zijn beurt kan hier zeggen wat hij wil.

Wij maken er ons geen illusies over dat het hier anders zou zijn. Het

01.31

Luc Goutry

(CD&V):

Suffisamment de témoins peuvent
confirmer que de nombreux
membres de cette assemblée ont
quitté la salle au cours de nos
interventions. L'intérêt porté à nos
propos ne sera d'ailleurs guère plus
grand dans cet hémicycle. On ne
peut plus rien changer au vote. La
majorité vivra dans l'illusion d'avoir
résolu un problème important, alors

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

zal geen zoden meer aan de dijk zetten, alles is beslist, alles ligt vast.
Wij spreken hier voor degenen die ons willen lezen, voor wie moeite wil
doen om toch genuanceerd op de zaak in te gaan. Verder volgt morgen
de stemming en zal worden overgegaan tot de orde van de dag. Ik stel
mij toch vragen over de gewetensrust bij de mensen van de
meerderheid, die dan in de waan zouden verkeren dat zij belangrijke
problemen hebben opgelost. Ik ben van mening dat zij veel meer vragen
hebben gecreëerd dan wel problemen opgelost. De wet lost weinig op
en laat veel vragen onaangeroerd en onopgelost. Van bij het begin
hebben wij duidelijk gesteld dat wij niet blind waren voor de problemen
van vandaag. De geneeskunde is veel technischer geworden. Men is in
staat door allerlei technieken mensen soms absurd lang te laten leven.
Wij stelden dan ook in alle duidelijkheid dat wij tegen elke vorm van
therapeutische hardnekkigheid zijn. Het heeft geen enkele zin en
betekenis om tegen de normale natuurlijke gang van zaken het leven te
rekken. Er moet steeds een toets van zinvolheid gebeuren. Er moet
steeds een toets gebeuren naar de draagkracht van de patiënt en het
uitzicht op genezing of verbetering. Mensen mogen op het einde van
hun leven nooit in de steek worden gelaten. In de loop van de
besprekingen hebben wij herhaaldelijk gesteld dat wij maar al te goed
weten dat er mensen zijn die ondraaglijk lijden op het einde van hun
leven. Wij stelden ook dat hoe zouden wij als mens iets anders
kunnen beweren alle mogelijke middelen en technieken moeten
worden aangewend om mensen op dat ogenblik te helpen en bij te
staan. God zij dank staat de medische wetenschap op dat vlak niet stil
en is de laatste jaren een enorme vooruitgang geboekt op het vlak van
pijn- en symptoombestrijding en -behandeling. In zeer veel gevallen is
men nu in staat om patiënten zo te helpen dat hun lijden draaglijk is en
dat het hen mogelijk wordt gemaakt om waardig te kunnen sterven. Dat
is toch wat iedereen wil: dat mensen rustig, geborgen en vooral
menswaardig kunnen sterven.

Collega's, het moet duidelijk zijn waar wij voor zijn. Voor een aantal
mensen blijkt dat nog altijd niet duidelijk.
Wij zijn er ten zeerste voor dat het menselijk leven maximaal
beschermd wordt.
Wij zijn ervoor dat mensen waardig kunnen sterven.
Wij zijn ervoor dat mensen de zekerheid hebben dat ze in nood zullen
geholpen worden en dat ze nooit in de steek zullen gelaten worden.
Wij zijn ervoor dat mensen zoveel mogelijk thuis kunnen sterven.
Wij zijn ervoor dat stervende mensen alle nodige palliatieve zorgen
kunnen krijgen om pijn te verzachten en om warm omringd te worden.
Wij zijn ervoor dat mensen op voorhand kunnen bepalen dat ze geen
zinloze behandelingen willen ondergaan.
Wij zijn ervoor dat problemen van euthanasie en andere medische
beslissingen rond sterven klaar en duidelijk kunnen geregeld worden.
Wij zijn ervoor dat dokters wettelijk beschermd zijn om uitzichtloos
lijdende mensen in een noodtoestand gewetensvol te kunnen helpen en
ervoor te zorgen dat ze waardig kunnen sterven.
Wij zijn ervoor dat sterven geen taboe is maar integendeel
bespreekbaar kan gemaakt worden en dat mensen naast goede zorgen
ook de nodige morele steun krijgen.
Voor alle duidelijkheid: daar zijn wij voor.

Een ander uitgangspunt van ons was dat wij niet enkel situaties moeten
regelen waarbij patiënten in uiterste nood zelf zouden verzoeken om te
kunnen sterven. Er zijn evengoed situaties waarbij zelfs medische
beslissingen beter niet genomen worden of zelfs gestaakt worden. De
vele deskundigen, geneesheren en professoren, hebben niets onverlet
gelaten om ons hier tijdens de hoorzittingen op te wijzen en duidelijk te
maken dat het probleem veel breder is dan alleen maar euthanasie, in
de zin van iemand op eigen verzoek uit zijn lijden te verlossen. Het gaat

qu'elle n'aura fait que créer des
problèmes supplémentaires.

Le CD&V est en faveur d'une
protection maximale de la vie, du
droit à une mort digne, de la
certitude de n'être pas abandonné
à son sort, de la possibilité de
mourir à domicile, de tous les soins
palliatifs possibles, du
renoncement à des traitements
inutiles, d'une réglementation claire
de l'euthanasie et de la protection
des médecins qui viennent en aide
à des personnes en détresse. La
mort ne peut être tabou. Les
médecins, eux aussi, estiment que
le problème est plus vaste que la
réglementation de situations de
patients plongés dans une détresse
extrême. Ils sont confrontés à six
situations importantes: la décision
d'arrêter ou de ne pas entamer un
traitement inutile, que ce soit ou
non à la demande du patient, le
suicide assisté, l'administration de
plus fortes doses d'analgésiques
pouvant avoir la perte de
conscience ou la mort pour effet,
l'acte consistant à mettre fin à la
vie sans que le patient l'ait
demandé et, enfin, l'euthanasie. On
ne répond donc qu'à une seule de
ces six questions.

La coalition arc-en-ciel tente de
régler des problèmes auxquels les
médecins sont rarement
confrontés. Si l'objectif de la loi est
d'aider les médecins qui délivrent
des personnes de leur souffrance à
surmonter leurs problèmes de
conscience, comment se fait-il que
les médecins n'y soient pas
favorables?

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

evengoed over vragen als in welke omstandigheden men kan afzien van
het starten van een behandeling, bijvoorbeeld na een zwaar
verkeersongeval of na een zeer traumatische situatie. Het gaat ook over
de vraag in welke omstandigheden en onder welke voorwaarden men
een bepaalde behandeling kan stopzetten of zelfs afbreken als de
behandeling toch uitzichtloos is en geen enkele kwalitatieve
meerwaarde meer heeft.

Over die aangelegenheden is nooit gesproken en ze zijn dan ook niet
geregeld. Alles blijft bij het oude: er is een grote schemerzone vol
vragen en onduidelijkheden. Uit onze contacten met artsen is nochtans
gebleken wat de meest frequente problemen zijn. In de Artsenkrant van
23 januari 2002 stond dat er volgens de Belgische artsen zes
belangrijke situaties zijn, ogenblikken van moeilijkheden en problemen
waarop de arts wordt geconfronteerd met de eindigheid en de dood en
waarop hij beslissingen moet nemen. Ten eerste is er het stoppen of
het staken van de medisch zinloze behandeling, al dan niet op verzoek
van de patiënt. Ten tweede is er het zelfs niet opstarten van een
medisch zinloze behandeling, al dan niet op verzoek van de patiënt.
Ten derde is er de hulp bij zelfdoding, ten vierde het opdrijven van de
pijnstillers met als nevenwerking bewusteloosheid, of zelfs vervroegde
dood, ten vijfde het levensbeëindigend handelen zonder verzoek van de
betrokkene en ten zesde euthanasie. Dat is dus de laatste in een reeks
van zes mogelijkheden. Daarom is het niet juist wanneer de heer
Mayeur beweert dat de artsen voor euthanasie zijn. Dit is onze
frustratie; we hadden eindelijk de kans om samen de artsen een
regeling uit werken. We hadden een veel ruimere oplossing kunnen
uitwerken dan de oplossing die nu voorligt. Die biedt slechts een
antwoord op de uitzonderlijke problemen van mensen die de moed en
de mogelijkheden hebben om de hele procedure van consultaties te
doorlopen. Eigenlijk gaat het om een discriminatoire regeling, die zelfs
bijna elitair is. Heel veel gewone mensen weten waarschijnlijk niet eens
hoe de procedures in elkaar zitten, laat staan dat ze de moed hebben
en de woorden kunnen vinden om de drempels te overschrijden.

De paars-groene meerderheid tracht problemen te regelen die artsen
niet als dringend beschouwen, terwijl ze de vijf problemen die als veel
nijpender worden ervaren, naast zich neerlegt en later wel eens zal
regelen. Bovendien durft ze nog te beweren dat het wetsontwerp geen
symbool is van haar progressiviteit. Ze wijst erop hoe ze de christen-
democraten in een hoek heeft weten te drijven en er voor de eerste
maal in de geschiedenis in is geslaagd een wettelijke regeling voor
euthanasie uit werken. Ook bij de goedkeuring van de abortuswet
overheerste dat triomfalisme. Onlangs heb ik nogmaals op video gezien
hoe het Parlement toen in applaus losbarstte. Ik kreeg er kippenvel van,
vooral toen ik bedacht wat er van die wet is geworden en hoe mensen
nu in abortuscentra op bestelling abortus krijgen. (

Protest

)

Er worden abortussen op bestelling gedaan en de meerderheid zal dat
nooit weten, want ze weigert de verslagen erop na te lezen. Ook voor
dat probleem willen we een oplossing. We zijn niet blind voor
noodsituaties, voor uitzichtloze situaties en voor mensen die ondraaglijk
lijden. In dergelijke situaties moeten artsen kunnen ingrijpen. Ze zijn
hiervoor vragende partij. Ze willen de mensen helpen en toch zijn ze het
niet met het wetsontwerp eens. Hoe is dat mogelijk?

Heeft er daar al iemand een antwoord op gevonden? Waarom geeft men
de artsen een instrument om hen in hun gewetensnood te helpen
wanneer iemand hen vraagt zijn om leven te beëindigen, wanneer ze
daar zelf geen vragende partij voor zijn?

De

voorzitter

: Mijnheer Goutry, de heer Germeaux wenst u te onderbreken. Ik herinner de collega's eraan dat

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

ze in de algemene bespreking over dertig minuten spreektijd beschikken. De heer Goutry heeft die tijd
ruimschoots overschreden. Ik vraag u en de andere sprekers hiermee rekening te houden.

01.32

Jacques Germeaux

(VLD): Mijnheer Goutry, ik raad u aan om

de wet ook eens door een andere bril te bekijken. Het wetsontwerp
komt tegemoet aan de vraag van de patiënt, van mensen en het stemt
misschien niet onmiddellijk overeen met de visie van bepaalde artsen. U
hebt het trouwens altijd over "de artsen". Ik ben het met die term niet
eens.

01.32

Jacques Germeaux

(VLD):

Ce projet de loi répond aux attentes
du patient. Il ne répond pas
nécessairement à la vision de
certains médecins.

01.33

Anne-Mie Descheemaeker

(AGALEV-ECOLO): Mijnheer

Goutry, ik kan u morgen een lijst geven met de dokters die wel
vragende partij zijn voor een wettelijke basis voor euthanasie. Niet alle
artsen delen dezelfde mening daarover. Ik zou trouwens niet willen dat
de stervensbegeleiding beperkt wordt tot de artsen. Er zijn
verpleegkundigen, mantelverzorgers, paramedici enzovoort, die allemaal
hun eigen individuele mening hebben. Al die meningen kunnen
gerespecteerd worden.

01.33

Anne-Mie Descheemaeker

(AGALEV-ECOLO): En effet, les
médecins ne sont pas unanimes.
Je puis vous fournir une liste de 800
médecins qui défendent le projet.

01.34

Luc Goutry

(CD&V): Mevrouw Descheemaker, wie mag of moet

de euthanasie uitvoeren?

01.35

Fred Erdman

(SP.A): De persoon die ingaat op de vraag en die

de in de wet bepaalde voorwaarden voor de procedure volledig naleeft.

01.36

Luc Goutry

(CD&V): Welke beroepsgroep mag de euthanasie

uitvoeren?

01.37

Fred Erdman

(SP.A): Alleen de artsen die akkoord gaan om de

euthanasie uit te voeren, die ingaan op het verzoek van de patiënt en
volgens de procedure te werk gaan. Ik vraag u om hier geen heel
verhaal bij te verzinnen.

01.38

Luc Goutry

(CD&V): De heer Germeaux beweert dat het geen

probleem is van de arts, maar van de patiënt. Aan wie wordt het
instrument gegeven? Het is niet nodig het aan de patiënt te geven, want
de patiënt die het niet meer ziet zitten, kan nog altijd zelfmoord plegen.
De arts die een vraag om euthanasie krijgt, is echter de peer want hij
moet de daad uiteindelijk stellen. Ik ken geen enkele dokter die hier
voorstander van is.

01.39

Anne-Mie Descheemaeker

(AGALEV-ECOLO): Mijnheer de

voorzitter, ik beloof de heer Goutry dat de lijst morgenvroeg op uw
schrijftafel ligt.

01.40

Jef Tavernier

(AGALEV-ECOLO): Mijnheer Goutry, ik vind uw

oplossing schitterend. De patiënten hebben al een oplossing, namelijk
zelfmoord. Een schitterend antwoord.

01.41

Luc Goutry

(CD&V): Mijnheer Tavernier, u had er misschien

beter aan gedaan af en toe de vergaderingen van de commissie voor de
Volksgezondheid bij te wonen. Daar had u uw zeg kunnen doen.

01.42

Michèle Gilkinet

(ECOLO-AGALEV): Monsieur le président,

j'avais décidé de ne pas participer vraiment au débat aujourd'hui parce
que je m'étais mise d'accord avec mes collègues sur ce que nous
devions dire. Il fallait gagner du temps. Mais M. Goutry m'énerve depuis
un certain temps à force d'interpréter à sa manière l'avis de la
commission de la Santé publique. Je suis désolée, monsieur Goutry,
nous avons travaillé dans un esprit où nous avons essayé de nous

01.42

Michèle Gilkinet

(ECOLO-

AGALEV): De heer Goutry werkt
me al een tijdje op de zenuwen. In
de commissie hebben we gewerkt
in een sfeer van wederzijds respect
voor de mening van de ander, en ik
zou willen dat u die adviezen niet

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

écouter, de nous respecter les uns les autres et nous avons couché
sur papier un certain nombre d'avis, dont plusieurs étaient unanimes.
S'il vous plaît monsieur Goutry, n'interprétez pas ces avis pour en faire
un usage politique. Ce n'était pas du tout l'objet de notre discussion.
Les avis sont sur papier, à prendre tels quels et pas avec un usage
politique. Je suis désolée de constater que vous détournez le sens et
l'esprit que nous avons mis dans ces travaux. J'en suis infiniment
désolée.

adviezen niet interpreteert om er
politieke munt uit te slaan. U
verdraait de geest en de betekenis
van die teksten, en dat is
bedroevend.

01.43

Anne-Mie Descheemaeker

(AGALEV-ECOLO): Mijnheer

Goutry, terwijl mijn collega intervenieerde telde ik snel alle namen. Op
een tiental na misschien zijn het er achthonderd.

01.44

Jef Valkeniers

(VLD): Mijnheer de voorzitter, de bewering als

zouden artsen tegen euthanasie zijn is onjuist. De meeste artsen zijn
van oordeel dat er daaromtrent geen wetgeving moest komen en dat is
een groot verschil.

Het is een publiek geheim dat ik zelf euthanasie heb toegepast. Ik ben
van mening dat er terzake geen wetgeving moet zijn, maar ik aanvaard
dat sommige collega's zich beschermd willen voelen en dienaangaande
wel een wetgeving willen.

Ik herhaal dat het onjuist is te beweren dat dokters tegen euthanasie
zijn; zij zijn alleen van oordeel dat er op dat vlak geen wetgeving moet
zijn en dat is een groot verschil.

01.44

Jef Valkeniers

(VLD): Il est

parfaitement inexact d'avancer que
la majorité des médecins est
opposée à l'euthanasie. La plupart
y sont favorables. Comme
beaucoup d'autres, dans la
pratique, j'ai déjà dû avoir recours à
l'euthanasie. Il est exact, en
revanche, que les médecins
estiment cette législation superflue.

01.45

Daniel Féret

(FN): Monsieur le président, quelques-uns sont

pour l'euthanasie parce qu'on leur a dit qu'il fallait l'être. Je peux vous
dire que la majorité des médecins quiconque peut prouver le contraire
le dise sont contre car ils savent très bien que la vie compte avant
tout. Quiconque ici peut me prouver le contraire le dise.

01.45

Daniel Féret

(FN): Er zijn

maar twee dokters in de zaal! Alle
artsen zijn tegen euthanasie. Laat
iemand maar eens het tegendeel
bewijzen!

01.46

Koen Bultinck

(VLAAMS BLOK): Mijnheer de voorzitter, sta mij

toe te reageren op de interventie van mevrouw Gilkinet.

Het stoort mij fundamenteel, mevrouw Gilkinet, dat uitgerekend u durft
te verwijzen naar de constructieve sfeer in de commissie voor de
Volksgezondheid. In die commissie hebben wij inderdaad allen samen,
u inbegrepen, constructief gewerkt aan een advies met betrekking tot
euthanasie en palliatieve zorg.

Gisteren echter dreef u de arrogantie zover om een nepargument te
zoeken met name de zogezegde slechte vertaling van het document
om zelfs mevrouw Avontroodt niet te gunnen dat, overeenkomstig de
afspraak met betrekking tot de werkzaamheden, een voorstel van
resolutie omtrent de palliatieve zorg werd goedgekeurd.

Hiermee leverde u voor elk van ons, voor eens en voor altijd, het bewijs
dat u in uw hoedanigheid van groene fundamentalist, niet eens bent
geïnteresseerd in de palliatieve zorg en elk excuus aangrijpt om uw
euthanasietrofee binnen te halen zonder dat u het ernstig meent met de
palliatieve zorg.

Mevrouw Gilkinet, beter dan wie ook weet ik wat ik hier nu zeg in eer en
geweten. Als ondervoorzitter van

de commissie voor de

Volksgezondheid bent u perfect erin geslaagd om als het ware als een
onderzeeër uw eigen commissievoorzitster terug te fluiten en haar niet
eens te gunnen wat voor haar een bijzonder grote symbolische waarde
had, met name dat gisteren de stemming kon worden gehouden.

01.46

Koen Bultinck

(VLAAMS

BLOK): En tant que vice-présidente
de la commission de la Santé
publique, Mme Gilkinet a empêché
l'adoption d'une proposition de
résolution sur les soins palliatifs
afin de s'approprier le panache de
la législation sur l'euthanasie sans
la moindre concession. Les
fondamentalistes de l'écologie ne
reculent devant rien.

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

01.47

Michèle Gilkinet

(ECOLO-AGALEV): Monsieur le président,

tous ceux qui ont assisté aux travaux de la commission hier savent ce
qui s'est exactement passé. Il ne s'agissait pas pour moi de ne pas
voter ce texte à l'élaboration duquel j'ai collaboré au travers de
nombreuses heures de travail. Toutefois, au bout d'une demi-heure, tout
le monde a constaté que le texte qui était soumis à notre vote n'était
pas conforme à nos travaux. Si M. Goutry a l'honnêteté de le
reconnaître, il reconnaîtra que l'amendement qu'il avait déposé n'était
pas soumis au vote. J'avais constaté qu'il y avait un certain nombre
d'erreurs de ce type dans le texte et j'ai donc demandé qu'on postpose
le vote de manière à mettre de l'ordre dans les textes et que l'on puisse
voter sur des textes cohérents. Voilà de quoi il s'agit. Maintenant, qu'il
m'interpelle, je m'en moque. Il faut que l'on rétablisse les faits dans leur
légalité.

01.47

Michèle Gilkinet

(ECOLO-

AGALEV): Wie onze
werkzaamheden heeft bijgewoond
weet wat er is gebeurd. De tekst
waarover wij moeten stemmen,
beantwoordt niet aan onze
werkzaamheden! Ik vraag dat de
stemming wordt verdaagd zodat we
over coherente teksten kunnen
stemmen.

président

: Nous n'allons pas discuter d'une affaire qui s'est passée en dehors du parlement. Cela s'est

passé en dehors de cette séance-ci. Personne ne peut juger et moi je crois tout le monde.

01.48

Luc Goutry

(CD&V): Mijnheer de voorzitter, ik wil twee

bedenkingen maken bij de opmerkingen die daarnet werden
geformuleerd.

Mevrouw Descheemaeker, er zijn in ons land 35.000 artsen. U kunt nu
natuurlijk zeggen dat de democratie heeft gezegevierd omdat de
meerderheid zegt ervoor te zijn.

Mijnheer Valkeniers, er wordt hier altijd maar half en half geluisterd,
waarna men er direct invliegt. Ik heb nooit gezegd dat dokters tegen
euthanasie zijn. Ik heb gezegd dat zij tegen dit ontwerp zijn. Zij zijn
tegen de manier waarop dit hier wordt geregeld. Dat heb ik gezegd. Zij
vragen veel meer dan dat. Zij vragen zes mogelijkheden om mensen te
helpen op het einde van hun leven. Dat vragen zij. Zij zijn natuurlijk niet
tegen euthanasie. Zij zijn er voor, wat evident is.

01.49

Jef Valkeniers

(VLD): Mijnheer Goutry, u zou uw uitleg beter

wat korter houden.

01.50

Luc Goutry

(CD&V): Als u mij dat zegt, dan neem ik daar zeker

akte van, mijnheer Valkeniers.

voorzitter

: Mijnheer Valkeniers, u hebt straks het woord.

01.51

Luc Goutry

(CD&V): Collega's, in samenspraak met de

voorzitter zal ik kort iets zeggen over palliatieve zorgen. Dat is een
beetje mijn specialiteit. Ik heb met de voorzitter afgesproken dat ik de
artikelsgewijze benadering morgen bij de artikelsgewijze bespreking zal
houden.

voorzitter

: Voor de palliatieve zorgen?

01.52

Luc Goutry

(CD&V): Inderdaad, mijnheer de voorzitter. Ik wil kort

het volgende zeggen.

Iemand moet mij proberen uit te leggen waar wij nu mee bezig zijn.
Nooit is er hier zo'n inflatie aan voorstellen over de palliatieve zorgen
geweest. In de eerste plaats is er het wetsontwerp dat door de Senaat
is overgezonden. Zowel de meerderheid als de minderheid krijgt daarbij
het schaamrood op de wangen. Is het wel de moeite waard om over dit
ontwerp een wet te maken? In de tweede plaats heeft de VLD-fractie
prompt een resolutie ingediend die nu op een zeer goede, inhoudelijk
interessante manier in de commissie voor de Volksgezondheid in

01.52

Luc Goutry

(CD&V): Notre

pays compte 35.000 médecins. Par
conséquent, une liste de 800
praticiens ne m'impressionne pas.
Je n'ai pas dit que les médecins
étaient opposés à l'euthanasie
mais qu'ils s'opposaient à ce projet
de loi qui n'est absolument pas
abouti. Ils demandent que l'on prête
attention à toutes les possibilités
d'accompagner la fin de vie et qui

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

behandeling is. Iedereen kan het voorstel amenderen en de mensen
luisteren naar elkaar. Dit is een excellente manier van werken. Wij
hebben ook een eigen wetsvoorstel dat dit initiatief doorkruist en nu heb
ik zelfs gezien dat de PSC vorige week ook een wetsvoorstel heeft
ingediend. Wij zijn eigenlijk met vier voorstellen inzake palliatieve zorg
bezig. We maken er dus een mikmak van. We zullen morgen het
ontwerp beoordelen dat dan ter stemming wordt voorgelegd.

Ik kan nu al zeggen, mijnheer de voorzitter, collega's, dat dit bij ons
geen enkele genade vindt. Zo een slecht ontwerp hebben wij in jaren
niet gezien. Alles wat erin staat is resolutietaal. Dit is een
schaamlapje. Wij zouden eigenlijk beschaamd moeten zijn dat dit een
pendant van een discussie over euthanasie is. Ik zal dat morgen bij de
bespreking bewijzen.

Ik kan hiermee bladzijden overslaan, mijnheer de voorzitter. Ik kom tot
mijn besluit.

Ik vind het de moeite waard om te citeren uit De Standaard van deze
week. Ik heb daarin het volgende over die palliatieve filter gelezen. Hier
wordt zo moeilijk gedaan over die zogenaamde palliatieve filter, die
eigenlijk betekent dat men in de procedure het consult inzake
palliatieve zorgen zou versterken. Men zegt dat dit allemaal in het
ontwerp zit.

Ik citeer: "Deze week doen de mensen van de federatie Palliatieve Zorg
Vlaanderen een pluralistische organisatie een ultieme oproep om de
euthanasiewet aan te passen. Deze week houdt de Kamer de
eindstemming over het wetsontwerp euthanasie. De pluralistische
federatie Palliatieve Zorg roept de kamerleden op alsnog het
amendement goed te keuren dat terminaal lijdende patiënten het recht
geeft op een professioneel advies over wat palliatieve verzorging nog
vermag voor hen. De stervensbegeleiders van alle strekkingen zeggen
uit ervaring dat de kennis over de pijnbestrijding weinig verspreid is en
dat daardoor veel patiënten en hun artsen ten onrechte menen dat hun
pijn niet te lenigen is en onnodig voor euthanasie kiezen". Dat zijn de
woorden van artsen in een pluralistische organisatie in Vlaanderen,
tenzij iemand zegt dat dit mensen zijn waarmee we geen rekening
moeten houden.

Ik citeer verder: "Het amendement daarover kreeg onder meer de steun
van de Orde van de Artsen" dat is wat anders dan die 800 mensen die
u daar opnoemt "en van de unanieme Kamercommissie
Volksgezondheid." Dat schrijft men in de krant. "De kamerleden van de
meerderheid in de commissie Justitie verwerpen het amendement
alhoewel ze haast allen individueel zegden het te zullen steunen.

Dat stemt de federatie niet blij ik ben ook enigszins gefrustreerd
integendeel, dat stemt de federatie bijzonder bitter. Ze is ook
teleurgesteld over het verloop van het euthanasiedebat in België. Er zijn
veel hoorzittingen, zo zegt de federatie, maar er is niet geluisterd.
Collega's, dat zijn niet mijn woorden.

Mijnheer de voorzitter, collega's, u zult dan ook best kunnen begrijpen
dat wij zeer diep ontgoocheld zijn en het zou mij spijten mocht ik het
hier niet zovele malen hebben gezegd. Dit geldt zowel voor de inhoud
als voor de manier waarop heel deze zaak verlopen is. Inhoudelijk stelt
de wetgeving weinig voor en biedt zij slechts partiële antwoorden op
problemen. Men zegt immers nu reeds dat het zal moeten verbeteren.
De wetgeving palliatieve zorgen is zelfs helemaal overbodig en speelt
zeker niet in op wat de sector ons heeft gevraagd. Het is dan ook
overduidelijk dat wij dergelijke ontwerpen onmogelijk kunnen steunen.

sont au nombre de six.

Il y a une inflation de soins
palliatifs: un projet de loi est en
discussion au Sénat, une
résolution du groupe VLD est
traitée en commission de la Santé
publique, le CD&V a déposé une
proposition, à l'instar du PSC. Je
condamne sans appel le projet sur
les soins palliatifs qui a été joint à
cette loi sur l'euthanasie. Ce n'est
qu'un trompe-l'oeil.

Selon

De Standaard

de cette

semaine, la Fédération flamande
des soins palliatifs lance un ultime
appel à la Chambre pour qu'elle
adopte un amendement tendant à
inscrire dans le présent projet le
droit pour les patients en phase
terminale de consulter des
conseillers thérapeutiques
professionnels. Les prestataires de
soins estiment que les médecins
méconnaissent la lutte contre la
douleur, de sorte que des patients
demandent souvent l'euthanasie
sans que cette demande soit
justifiée. L'Ordre des Médecins et
la Commission de la Santé
publique de la Chambre ont
soutenu cet amendement. Les
prestataires de soins estiment ne
pas avoir été écoutés malgré les
auditions. Ils sont déçus de la
teneur du projet et de la manière
dont il a été conçu. Ils sont
demandeurs d'une bonne
législation en matière de soins
palliatifs.

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

Het weze nogmaals herhaald, het moet voor iedereen duidelijk zijn, wij
zijn voor een goede ondersteunende wetgeving inzake de problemen die
te maken hebben met het levenseinde van de mensen en voor een goed
uitgewerkte wetgeving in verband met palliatieve zorgen.

01.53

Jef Valkeniers

(VLD): Mijnheer de voorzitter, ik verwijs naar mijn

uiteenzetting in verband met palliatieve zorgen. Collega De Block en ik
hebben daarstraks de overhandiging bijgewoond van de Hilde
Bruersprijs aan professor doctor Wim Distelmans van de VUB. We
hebben daar vernomen dat er in 1991, onder minister Busquin, een
regering waaraan de CVP deelnam, 70 miljoen werd gegeven voor
palliatieve zorgen en dat vandaag, onder deze paars-groene regering,
1,5 miljard wordt gegeven aan palliatieve zorgen. Ik meen dat u dan
toch zeer slecht bent geplaatst om deze regering een steen te werpen
en te doen alsof er op dat vlak niet genoeg zou worden gedaan.

01.53

Jef Valkeniers

(VLD): En

1991, le budget des soins palliatifs
s'est élevé à 70 millions BEF à
peine. Grâce à l'arc-en-ciel, ce
budget a été porté à 1,5 milliard
BEF. Le gouvernement n'est donc
pas fautif.

01.54

Luc Goutry

(CD&V): Mijnheer Valkeniers, in 1985, met de CVP

in de regering, was er zelfs niets voorzien voor palliatieve zorgen, want
het bestond nog niet.

01.54

Luc Goutry

(CD&V): Si un

budget des soins palliatifs a été
créé en 1985, c'est à l'ancien CVP,
et à lui seul, qu'on le doit.

01.55

Jef Valkeniers

(VLD): Maar dankzij deze regering stegen de

cijfers substantieel.

01.55

Jef Valkeniers

(VLD):

Grâce au gouvernement les chiffres
ont augmenté de façon
substantielle.

01.56

Luc Goutry

(CD&V): Onder de heer Busquin is men in 1991

gestart met 70 miljoen en wij zijn het die in 1997 zelfs een onderzoek
hebben moeten doen omdat er KB's verloren waren gegaan. De heer
Colla en mevrouw De Galan vonden het kb niet meer. Wij wachtten er al
lang op, maar het werkte niet! Dat is de waarheid.

Collega's laten wij goed in onze oren knopen dat mensen, die het
moeilijk hebben bij het einde van hun leven of bij het sterven, vooral
verlangen naar menselijke nabijheid. Dan willen ze de zekerheid hebben
dat zij nooit in de steek zullen worden gelaten. Dat is de noodkreet die
mensen dan slaken en hij moet worden geïnterpreteerd als een vraag
naar hulp.

Mijnheer de voorzitter, ik kom tot mijn besluit. Ik vat samen. Dit is een
enorm gemiste kans. CD&V stond volledig open en wilde een eerlijk
debat. Van onze kant is dat gebeurd. We hebben duidelijk onze
standpunten toegelicht omdat we ook daadwerkelijk een oplossing
willen. Wij willen een goede regeling inzake een aantal medische
beslissingen in verband met het levenseinde. Er is echter nooit
bereidheid getoond om ook maar enigszins de teksten aan te passen of
om in die zin naar een consensus te streven. Het is een enorm gemiste
kans, want iedereen voelt aan dat dit debat nu geldt voor vele jaren. Het
laat een wrange nasmaak na, mijnheer Tavernier, hoe gelukkig u er ook
mee moge zijn. Dit gevoelig ethisch dossier is voor jaren
"gebetonneerd", men kan daarover niet vaak debatteren. Dat is
onmogelijk.

Collega's, het was bovendien een schijnvertoning. Er is een grote show
opgevoerd om toch maar de indruk te wekken dat het debat in zijn
volledige lengte en breedte kon worden gevoerd. Wat heeft dat te
betekenen als alles toch al bij voorbaat vastligt en afgesproken is? De
waarheid is dat geen letter, geen komma, aan de tekst mocht worden
gewijzigd. Deze schijnheiligheid werd ten top gedreven bij de splitsing
tussen de commissie voor de Volksgezondheid en de commissie voor
de Justitie. Hiervoor geldt slechts één woord: bezigheidstherapie. De

01.56

Luc Goutry

(CD&V): Je

termine. Cette loi relative à
l'euthanasie est une occasion
ratée.

La majorité n'a jamais affiché la
volonté d'en arriver à un consensus.
Un important dossier éthique est
bloqué pour des années. La
Chambre n'a pu apporter le moindre
changement au texte du Sénat. Le
débat à la Chambre a été une
parodie. La majorité reconnaît
d'ores et déjà les imperfections de
la loi. On suscite des attentes qui
ne seront jamais suivies d'effet. La
Belgique se dote de la loi sur
l'euthanasie la plus libérale au
monde. Il n'y a que chez nous que
l'euthanasie pourra être pratiquée
sur des patients qui ne sont pas en
phase terminale. Le droit à
l'autodétermination est poussé à
son paroxysme. Nous allons donc
voter contre cette loi parce que
nous sommes partisans d'une
bonne solution. J'ai une conscience
et je ne souhaite pas qu'on puisse
jamais me reprocher d'avoir
approuvé la loi sur l'euthanasie.

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

zogenaamde dissidente dokters kregen op die manier een vluchtweg en
konden met hun geweten in het reine komen.

Ten derde, de wet biedt geen oplossing. De meerderheid geeft nu al
toe, nog vooraleer de wet is goedgekeurd, dat het een gebrekkige wet
is, die voor verbetering vatbaar is. Dat is toch wel het cynisme op de
spits gedreven! Het komt erop neer dat er een wet is, hoe krakkemikkig
ook en als het nodig is zal ze wel worden aangepast.

Hoe zou u ons dan kunnen verbieden om te verklaren dat het een
slechte wet is, die bovendien verwachtingen schept die nooit zullen
kunnen ingelost worden. Heel wat mensen zullen er nu van overtuigd
zijn dat deze wet een oplossing biedt voor alle problemen van stervende
mensen. Niets is minder waar!

Ten vierde, het is de meest liberale wet ter wereld. Op vele vlakken
hebben we de neiging om soms ietwat achteraan te hinken, maar op dit
vlak zal de paars-groene meerderheid de twijfelachtige eer kunnen
opeisen om ver vooruit te zijn op haar tijd. Nergens ter wereld is het
toegelaten om euthanasie te plegen op niet-terminale patiënten,
behalve in ons land. We zouden ons moeten schamen!

De verwijzing naar de uitspraak van het Europees Hof volstaat hier
ruimschoots. Wel weten wij zeker dat deze wet perfect past in de "alles
kan, niets moet"-mentaliteit van deze paars-groene meerderheid die
ervan uitgaat dat mensen als individu in staat zijn over alles en nog wat
te beslissen. Nochtans leren de gebeurtenissen rond Pim Fortuyn ons
dat mensen op zoek zijn naar een houvast, naar regels en normen
zodat zij weten hoe zij zich moeten organiseren. Zelfbeschikking is een
prachtig iets, maar nooit heb ik het zoveel horen misbruiken en
verkrachten als de voorbije weken.

Ten vijfde, dit debat biedt geen eerlijke uitkomst: als wij elk onze zeg
hebben gehad, als iedereen zal uitgepraat zijn en als de wet zal zijn
goedgekeurd, zal er in de beeldvorming spijtig genoeg nog slechts één
trend overblijven, namelijk de vraag wie voor en wie tegen was. Dan
zullen wij het verschrikkelijke onrecht voelen dat ons is aangedaan. Wij
zijn immers helemaal niet tegen een wettelijke regeling, integendeel wij
zijn er voor dat mensen kunnen bijgestaan en geholpen worden in
uitzichtloze en ondraaglijke situaties. Wij wilden niet naast de
problemen kijken, maar ons nog veel minder scharen achter zielloze,
kille en vooral gedeeltelijke oplossingen voor zulke ingrijpende
problemen.

Tot slot wil ik het hebben over de schaamlap van de palliatieve zorg. De
meerderheid heeft zelfs niet de minste moeite gedaan om dit te
camoufleren. Het lag er vingerdik op dat met alle haast en spoed iets in
elkaar moest worden geflanst rond palliatieve zorg. Men kon toch niet
over het ene praten zonder iets te doen voor het andere. Het drama is
evenwel dat het enige wat de sector vroeg aan de kant werd geschoven.
Men maakt een resolutie waar de sector geen boodschap aan heeft,
want er staat niets in. Dit zou immers betekenen dat men iets aan de
tekst zou moeten veranderen. Mijnheer Tavernier, zelfs als ik op
pensioen ben zal ik blijven zeggen dat niets aan de tekst mocht worden
veranderd. Dit was de afspraak die vooraf was gemaakt en dat is wat de
democratie doodt en dat is wat de Vlaamse mensen moeten weten.

Mijnheer de voorzitter, collega's dit debat sluit een droevige periode af
van een zogenaamde behandeling van een belangrijk ethisch probleem.
Mijnheer Erdman heeft toegegeven dat het eigenlijk niets anders was
dan het doordrukken van een vooraf binnen de meerderheid overlegd en
dus eenzijdig voorstel. De democratie mocht hier enkel spelen in de

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

procedure, maar niet inhoudelijk. Na tien jaar parlementaire dienst, na
veel belevenissen, na vele momenten van vreugde en leed, van goede
en kwade dagen zal deze dag in ieder geval voor mij de zwartste blijven.
Er rest mij één troost: ik heb mijn mening gezegd, ik heb gehandeld
naar eer en geweten, maar ik ben vooral blij dat ik nooit voor deze wet
ter verantwoording zal kunnen worden geroepen.

01.57

Fred Erdman

(SP.A): Mijnheer de voorzitter, collega's, ik ga op

dit uur niet polemiseren; ik zeg enkel tegen mijnheer Goutry dat hij
geslaagd is in wat hij beoogde, namelijk zich absoluut in het kamp van
de tegenstanders te plaatsen.

voorzitter

: Collega's, mag ik vragen dat de talrijke sprekers met geapprecieerde bondigheid hun ideeën

kenbaar zouden maken?

Madame Dardenne, est-ce que vous voulez me dépasser en temps? J'ai compris.

01.58

Anne-Mie Descheemaeker

(AGALEV-ECOLO): Mijnheer de

voorzitter, mevrouw de minister, collega's, ook ik heb zowel in de
commissie voor de Volksgezondheid als in de commissie voor de
Justitie alle besprekingen actief bijgewoond. Ik had voordien reeds een
persoonlijke visie op euthanasie, niet zozeer vanuit een filosofische,
ideologische of religieuze overtuiging, maar vanuit mijn beroepservaring.
Ik heb immers vijfentwintig jaar als verpleegkundige gewerkt. Gedurende
die jaren heb ik het lijden en sterven van zeer veel zieken meegemaakt,
maar vooral meegeleefd. Dat is de reden waarom ik deze wet niet vanuit
een partijstandpunt of vanuit een juridisch standpunt benader, zelfs niet
vanuit een medisch standpunt, maar wel vanuit het standpunt van die
patiënten waarmee ik ooit een stuk van de weg heb afgelegd. Ook alle
leden van mijn fractie zullen deze wet vanuit hun persoonlijke
overtuiging of ervaringen beoordelen.

Al wie van ver of dichtbij een pijnlijk sterfbed meemaakte, heeft zeker al
nagedacht over waardig sterven. Welke vooruitgang de medische
wetenschap ook maakt, sterven moeten we allemaal. We hebben
vragen daarover. Zeker in onze westerse samenleving vinden we het
zelfbeschikkingsrecht heel belangrijk. Ook in de laatste fase van ons
leven willen we toch nog enige inspraak hebben. Men kan van een
leidend mens, die zelf zijn leven in handen had, keuzes maakte en
beslissingen nam, geen lijdend mens maken die alleen maar
ondergaat. Het recht op leven kan ook niet de plicht tot leven zijn.
Uiteraard is dit een delicate ethische zaak, maar het is wel een zaak
die leeft in alle lagen van de bevolking, en de meesten zijn het er dan
ook over eens dat de wettelijke regeling rond het levenseinde
noodzakelijk is om duidelijk af te bakenen wat kan en wat niet kan, om
misbruiken en grijze zones te voorkomen, om zowel de arts als de
patiënt te beschermen. Een parlement dat zichzelf respecteert, moet
de moed opbrengen om die uitdaging aan te gaan en om die duidelijke
grenzen te trekken. Het bespreekbaar maken van bio-ethische
problemen zegt trouwens ook iets over de graad van verdraagzaamheid
en over het democratische gehalte van een maatschappij. Die wettelijke
regeling kan er nu komen.

Sommigen zeggen dat het euthanasievoorstel er op een drafje kwam,
dat het voorstel er door de meerderheid met de karwats is doorgedrukt.
Is dat wel zo? In de huidige legislatuur werd er sinds december 1999
bijna wekelijks gedurende een hele dag gedebatteerd in de gemengde
commissie voor de Justitie en voor de Sociale Aangelegenheden van de
Senaat. Hoorzittingen, persoonlijke contacten of ervaringen zorgden
ervoor dat daar helemaal niet overhaast of onzorgvuldig werd gewerkt.
Het meerderheidsvoorstel dat in december 1999 werd ingediend, was

01.58

Anne-Mie Descheemaeker

(AGALEV-ECOLO): J'ai assisté à
toutes les discussions au sein des
commissions de la Justice et de la
Santé publique. En tant
qu'infirmière, j'ai vu pendant 25 ans
la souffrance et la mort de
nombreux patients. Mon approche
de cette matière se fonde sur le
point de vue de ces patients et sur
mon expérience et mes convictions
personnelles.

Mourir dans la dignité soulève bien
des questions. Les médecins et les
patients doivent être protégés par
des limites légales bien définies. Le
Parlement doit donc examiner les
problèmes bioéthiques. Depuis
décembre 1999, le Sénat a débattu
de l'euthanasie et organisé de
nombreuses auditions.

Après des aménagements apportés
à la proposition de la majorité et le
vote au Sénat en 2001, les
commissions de la Chambre ont
entamé leurs travaux. Mais, en
réalité, M. Jos Cuyvers avait déjà
commencé le travail législatif
préparatoire il y a dix ans. Il ne
saurait donc être question d'un
travail bâclé.

Que dit ce projet? Il ne concerne
pas les enfants handicapés ni les
vieillards déments et les proches
ne peuvent demander l'euthanasie.
Un patient incurable ne peut obtenir
l'euthanasie qu'après des
demandes écrites réitérées. Un
médecin doit l'informer en détail sur
toutes les possibilités qui lui sont
offertes et un second médecin doit

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

een basisstuk, een sneuveltekst om aan te sleutelen. Er werd wel
degelijk rekening gehouden met alle bedenkingen tijdens de
hoorzittingen en met de opmerkingen die door de ervaringsdeskundigen
werden gemaakt, zodat de oorspronkelijke tekst veel aanpassingen
onderging. Zo speelde het oorspronkelijke voorstel zich uitsluitend af in
een vertrouwensrelatie tussen twee mensen, de arts en de patiënt,
terwijl het huidige voorstel een grote hoofdrol geeft aan het hele
paramedische team en alle betrokkenen. Na de stemming in de Senaat
startten de besprekingen in de Kamer in december 2001, eerst in de
commissie voor de Volksgezondheid, daarna in de commissie voor de
Justitie. Als lid van de commissie voor de Justitie heb ik het wel
betreurd dat de besprekingen niet konden plaatsvinden in een
gemengde commissie. Dat heb ik bij herhaling duidelijk gezegd. Die
vraag werd trouwens ook schriftelijk gesteld.

Dan spreek ik nog niet over het voorbereidende werk tijdens de vorige
legislaturen. Voor Agalev startten die voorbereidingen ruim tien jaar
geleden. Het eerste groene voorstel werd ingediend door Jo Cuyvers op
17 januari 1994. Kan men dan spreken van overhaast werk? Trouwens,
ook het Raadgevend Comité voor de Bio-Ethiek sprak zich uit over de
wenselijkheid van een wettelijke regeling rond euthanasie.

Wat zegt het wetsvoorstel? Neen, familieleden of derden kunnen geen
euthanasie vragen. Neen, gehandicapte kinderen kunnen niet
geëuthanaseerd worden. Neen, demente bejaarden kunnen niet
geëuthanaseerd worden. Laten wij geen zaken zoeken of vinden die er
helemaal niet in staan. Euthanasie kan alleen op herhaald en
schriftelijk verzoek van een meerderjarige en bewuste patiënt die
ongeneeslijk ziek is en ondraaglijk lijdt, en volgens een welomschreven
procedure. De behandelende arts moet de patiënt grondig informeren
over zijn toestand en de prognose, over alle behandelingsmogelijkheden
en de palliatieve zorg. Een tweede, onafhankelijke arts moet de patiënt
onderzoeken en advies geven. Alleen als aan alle criteria voldaan is en
als de tweede arts het verzoek positief beoordeelt, kan daarop worden
ingegaan. Het is uiteraard essentieel dat oneigenlijke verzoeken
uitgesloten worden via de verschillende gesprekken. Als de arts meent
dat de patiënt niet binnen afzienbare tijd zal overlijden, moet er, na het
herhaald en schriftelijk verzoek, een tussenperiode van een maand zijn
waarin een derde arts geraadpleegd wordt voor advies. Daarnaast
voorziet het wetsvoorstel ook in de mogelijkheid een wilsbeschikking op
te stellen. Die verklaring geldt vijf jaar, moet volgens een vastgestelde
procedure opgesteld worden in aanwezigheid van getuigen en
geregistreerd worden. In dat document bepaalt de betrokkene welke
medische handelingen hij wel of niet meer wil op het ogenblik dat hij in
coma zou zijn.

Euthanasie wordt met de wet geen afdwingbaar recht. Niemand kan
immers verplicht worden eraan mee te werken. Ook de wilsbeschikking
heeft geen dwingende, maar een indicatieve waarde. Het verzoek om
euthanasie zal dus de facto alleen gebeuren door wie dat in
overeenstemming met zijn of haar geweten kan doen. Dat zal altijd een
moeilijke en hoogst individuele beslissing zijn, zowel voor de zieke als
voor de uitvoerende arts.

Ik wil ook even op een aantal knelpunten ingaan. Is het gebrek aan de
palliatieve filter een gemiste kans? De palliatieve beweging is in de
jaren '80 begonnen, vooral geïnspireerd door de medische technologie
die een zodanige vlucht nam dat er meer aandacht ging naar de
techniek dan naar de doodzieke mens. Voor veel artsen is een
stervende patiënt nog altijd een confrontatie met de eigen onmacht. In
een palliatieve zorgcultuur wordt de klemtoon van cure naar care
verlegd, met naast de wiskundige pijn- en symptoomcontrole een

rendre un avis positif. Il a ensuite
une période de réflexion. La
déclaration anticipée, avec témoin,
est valable cinq ans. L'euthanasie
n'est pas un droit contraignant, ce
qui signifie que nul ne peut être
contraint d'y prêter son concours. Il
apparaît évident que l'euthanasie ne
pourra être pratiquée que lorsque
plusieurs consciences se seront
livrées à un difficile exercice
d'équilibre.

Quels sont les écueils? L'absence
d'un filtre palliatif constitue-t-il une
occasion manquée? Depuis
quelque temps déjà, les soins
palliatifs évoluent des remèdes aux
soins. Néanmoins, des patients
continuent de demander qu'il soit
mis fin à leur existence.

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

intense psychosociale en spirituele omkadering. Maar hoe goed de
palliatieve zorg ook is, in een aantal gevallen blijft de vraag naar
levensbeëindiging bestaan, vooral omdat zieken in een terminale fase
compleet ontluisterd zijn. Zij vragen zich af wat de zin is nog wat langer
zo te leven en te lijden, terwijl zij in betere omstandigheden bewust
afscheid kunnen nemen. Zelfs de beste palliatieve verzorging kan nooit
elk verzoek tot euthanasie uitsluiten.

Dus ook voor de groenen was de al dan niet invoeging van een
zogenaamde palliatieve filter een knelpunt. In het wetsvoorstel staat
duidelijk dat de arts de patiënt moet inlichten over de palliatieve
mogelijkheden. Dat staat er letterlijk in. Hoe doet een arts dat als hij
niet of onvoldoende op de hoogte is van alle palliatieve mogelijkheden?

Die filter wou een bijkomende tekst inlassen. De behandelende arts
moet zich hierover bij een deskundige informeren. Ik ben er echter van
overtuigd dat een goede en betrokken arts dit zeker zal doen als hij of
zij de deontologie respecteert. De toevoeging kon echter geen kwaad.

01.59

Bart Laeremans

(VLAAMS BLOK): Mevrouw Descheemaeker,

uw uiteenzetting hierover verbaast mij uitermate. Ik was vol blijde
verwachting. Ik ben echt blijven zitten om dit te horen. Ik zal straks wel
de uitslagen van de Nederlandse verkiezingen horen. Ik lees vandaag
immers in De Standaard dat wij iets van de groene fracties kunnen
verwachten. In de krant stond dat Agalev en Ecolo nog een palliatieve
filter in de wet zouden proberen in te bouwen. Ik had echt verwacht dat
jullie nog een inspanning zouden doen. Er staat zelfs bij: "maar zij
kunnen rekenkundig wellicht niet voor een doorbraak zorgen". Ik heb het
nagerekend en ik heb vastgesteld dat wij, als Agalev en Ecolo zich bij
de oppositie aansluiten, een meerderheid hebben. Ik was vol blijde
verwachting dat Agalev vandaag in de richting van een van de
amendementen inzake de palliatieve filter zou evolueren. Mag ik nu
weten of dit aan de waarheid beantwoordt?

01.59

Bart Laeremans

(VLAAMS

BLOK): Je lis dans le

Standaard

que les écologistes tenteraient
aujourd'hui d'introduire le filtre
palliatif. Faut-il croire cette
information ou non? Si les
écologistes s'unissent à
l'opposition,

nous avons une

chance de l'emporter.

01.60

Luc Goutry

(CD&V): Mevrouw Descheemaeker; kunt u mij kort

en krachtig uitleggen wat u ertegen hebt om dit, na al die tijd dat wij de
kans hadden om de simpele palliatieve filter te regelen die zo belangrijk
is voor de federatie, in de wet te vermelden?

01.60

Luc Goutry

(CD&V):

Expliquez-nous enfin clairement les
éléments qui plaident contre un
filtre palliatif.

01.61

Anne-Mie Descheemaeker

(AGALEV-ECOLO): Mijnheer

Goutry, mijnheer Laeremans, ik heb niets tegen de palliatieve filter. Dat
amendement wordt alleen op een bepaalde manier gehanteerd. Wij
hebben immers niet allemaal dezelfde intenties. Ik ben er zeker van dat
het inlassen van de palliatieve filter, via dat amendement, van geen
enkele tegenstander van euthanasie een voorstander zal maken. Iedere
tegenstander heeft immers andere redenen. Voor de een is euthanasie
principieel onbespreekbaar. Voor de ander kan euthanasie misschien
mits het in de strafwet staat. Voor anderen is euthanasie misschien
bespreekbaar, maar moet het worden aangevuld met de hulp bij
zelfdoding. Voor velen is het breekpunt de kwestie van de terminale of
niet-terminale patiënt. Voor niemand van de tegenstanders is de
palliatieve filter het breekpunt waarom wel of niet over de euthanasiewet
zou worden gestemd. Dat is de reden. Daarom durf ik te zeggen dat de
intenties anders zijn. Dan opent men immers opnieuw artikel drie. In
artikel drie staat alles inzake euthanasie. In artikel vier staat alles over
de wilsbeschikking.

01.61

Anne-Mie Descheemaeker

(AGALEV-ECOLO): La mise en
place d'un filtre palliatif ne fera
d'aucun adversaire de ce projet un
défenseur du projet. Il ne s'agit pas
pour vous d'un point de rupture.

01.62

Alexandra Colen

(VLAAMS BLOK): Mevrouw Descheemaeker,

ik dacht dat het de bedoeling van de palliatieve filter was de patiënt te
helpen en een extra zekerheid in te bouwen bij een euthanasievraag,
niet om een tegenstander te overtuigen.

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

01.63

Anne-Mie Descheemaeker

(AGALEV-ECOLO): Daarin ligt

precies het intentieverschil. Degenen die voorstander zijn van de
palliatieve filter, zijn dat vanuit het standpunt van de patiënt. Voor de
anderen is dat de opening om de wet opnieuw op de helling te zetten.
Artikel drie wordt dan immers weer opengezet.

voorzitter

: Mijnheer Goutry, er zijn zonder twijfel honderden interrupties geweest; des te beter. Stel ze

echter kort. U moet dan niet aan de regering vragen om te antwoorden want u ondervraagt mekaar de hele tijd.
Het is trouwens oorspronkelijk een wetsvoorstel geweest.

01.64

Luc Goutry

(CD&V): Mijnheer de voorzitter, dit is een zeer

belangrijk moment. Mevrouw Descheemaeker zegt eigenlijk dat dit niet
moet worden veranderd omdat dan weer andere zaken moeten worden
besproken en dan komen wij er nooit uit. Men komt in een open sfeer
naar het Parlement, men spreekt op voorhand af met een bepaalde
meerderheid waarvan men zeker is en dan mag men alles zeggen wat
men denkt en daarvoor zal men dan een maatschappelijk goede
oplossing vinden. Mijnheer Tavernier, ik zal niet snel vergeten dat u zegt
dat wij uit onze nek staan te kletsen.

01.65

Anne-Mie Descheemaeker

(AGALEV-ECOLO): Mijnheer de

voorzitter, ik zou even willen inpikken op de uiteenzetting van de heer
Goutry. Hij draait de zaak helemaal om. Voor ons zou de palliatieve
filter net ten voordele van de patiënt zijn. Ik heb het daarnet reeds
gezegd. Als ik mij niet vergis verwees de heer Arens naar een bepaald
proces in Nederland, waar de palliatieve zorg zelfs werd gebruikt als
een conditio sine qua non. Een patiënt die geen palliatieve zorg wou,
had eenvoudigweg geen recht meer om een verzoek tot euthanasie in te
dienen.

(...)

Mijn diepste overtuiging is dat het invoeren van het amendement op de
palliatieve filter door uw partij en verscheidene andere partijen er niet
zou voor zorgen dat u deze wet zou goedkeuren. U hebt immers andere
redenen.

01.66

Koen Bultinck

(VLAAMS BLOK): Mevrouw Descheemaeker, dit

is andermaal een belangrijke wending in het debat. Ik zou onze
senaatscollega mevrouw De Roeck, die vanuit de tribune aandachtig zit
te luisteren hoe het debat in de Kamer zich hier afspeelt, bijna bij het
debat willen betrekken. Uitgerekend zij heeft als groene senator gezegd
dat zij erg ontgoocheld was over het feit dat de palliatieve filter niet kon
worden ingebouwd tijdens het senaatsdebat. Mevrouw de senator heeft
toen aangekondigd dat u vanuit de groene fractie in de Kamer een
nieuwe poging zou ondernemen. Wij hebben ons als collega's van de
commissie voor de Volksgezondheid allen zeer constructief opgesteld.
Wij hebben een unaniem advies namens de commissie voor de
Volksgezondheid ingediend. U komt hier vandaag aan een aantal
mensen van de oppositie vertellen dat zij die consensus rond de
palliatieve filter zouden durven misbruiken voor andere doeleinden.

U komt aan een aantal leden van de oppositie zeer duidelijk zeggen ik
verwijs terzake naar het amendement van mevrouw Van de Casteele,
die letterlijk het advies van de commissie voor de Volksgezondheid
overneemt dat zij wel constructief zijn geweest in de commissie voor
de Volksgezondheid, maar dat zij het voor andere doeleinden zullen
misbruiken. U gebruikt een nepargumentatie.

Ik wil u één concrete vraag stellen. Is uw collega uit de Senaat nog zo

01.66

Koen Bultinck

(VLAAMS

BLOK): Nous assistons à un
tournant dans le débat! Si nous
nous rappelons la genèse de ce
projet, l'opposition y a collaboré de
la manière la plus constructive
mais elle représente aujourd'hui un
obstacle à l'adoption rapide de la
loi. Les effets d'annonce dans la
presse ne témoignent pas d'une
grande correction.

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

gelukkig met de euthanasiewet? Mevrouw De Roeck kan vanuit de
tribune moeilijk antwoorden. Uw collega van de Senaat kan andermaal
akte nemen van de zoveelste bocht van de groenen in dit dossier. Wat
zullen wij hier nog allemaal meemaken? Collega Laeremans heeft er
daarnet naar verwezen. Er was een goedkope aankondiging in de pers
dat men nog een poging zou doen. Met de uitleg die u nu komt geven
ik heb het daarnet ook aan uw collega Gilkinet gezegd levert u
andermaal het bewijs dat het enige wat voor de groenen telt, de
euthanasietrofee is en dat men ten gronde eigenlijk niet geïnteresseerd
is in de palliatieve zorg.

01.67

Anne-Mie Descheemaeker

(AGALEV-ECOLO): Wat mij het

meest interesseert, is het welzijn van de patiënt. Eén zaak is zeker in
verband met de palliatieve filter: deze politieke vertoning zorgde er wel
voor dat aan alle universiteiten in de artsenopleiding wel degelijk
versneld werk wordt gemaakt van de specifieke opleiding en de
navorming rond palliatieve zorg. Wij hebben een studiedag gehouden
waarop alle universiteiten waren uitgenodigd. Wij hebben overal de
curricula opgevraagd. Sinds de visitatie wordt in alle curricula bijzondere
aandacht geschonken aan de vorming in sociale vaardigheden,
communicatie en palliatieve vorming.

De knowhow van de arts zal dus snel op peil zijn en hij zij degelijke en
correcte informatie kunnen geven bij de begeleiding van een patiënt die
om euthanasie vraagt.

Een tweede knelpunt is of het opnemen van de niet-terminale patiënten
een stap te ver is. De uitbreiding tot de niet-terminale patiënten ligt
gevoelig. In de wet wordt het woord terminaal trouwens niet gebruikt; er
wordt gesproken over afzienbare of niet-afzienbare tijd. Ook dat woord
kan juridisch niet omschreven worden. Wat betekent afzienbare tijd? Is
dat drie dagen, drie weken of drie maanden? Wie bepaalt de inhoud van
het tijdsbestek? De arts of de patiënt? Het gaat dus om een subjectief
begrip dat voor iemand die lijdt, zeker een andere invulling zal hebben
dan voor iemand die gezond is. Als euthanasie alleen mogelijk zou zijn
voor terminale patiënten, dan hangt de patiënt dus volledig af van de
invulling die de arts geeft aan de begrippen terminaal en afzienbaar.
Euthanasie wordt nogal vaak geassocieerd...

01.67

Anne-Mie Descheemaeker

(AGALEV-ECOLO): Ce qui
m'intéresse surtout, c'est le bien-
être du patient.

Le spectacle politique fait autour du
filtre palliatif a permis de rendre les
facultés de médecine beaucoup
plus attentives aux soins palliatifs.

Depuis les visites, on y est plus
attentif. Les connaissances des
médecins seront rapidement à jour
et les médecins pourront
réellement informer leurs patients.

voorzitter

: Laat mevrouw uitspreken. Mijnheer Goutry, u kunt alle seconden reageren. U hebt al twintig

keer tussenbeide kunnen komen en hebt lang mogen spreken. Mevrouw Descheemaeker mag haar
gedachtegang afronden.

01.68

Anne-Mie Descheemaeker

(AGALEV-ECOLO): Euthanasie

wordt nogal vaak geassocieerd met terminale kankerpatiënten. Er zijn
echter ook aftakelende ziekten waarbij niet zo onmiddellijk sprake is
van sterven maar van een leven zonder enige kwaliteit, zonder uitzicht
op herstel en met de dood als prognose. Willen wij die mensen echt
een kans op zacht en waardig sterven onthouden als dat hun
uitdrukkelijke en ultieme wens is? Denk hierbij bijvoorbeeld aan de
Engelse dame met ALF die heel bewust wist dat haar leven zou
eindigen met de verstikkingsdood. Artsen kunnen zich uitspreken over
de medische uitzichtloosheid van een situatie. Alleen de patiënt zelf
kan zich echter uitspreken over de menselijke uitzichtloosheid ervan.
Tegenstanders beweren dat men er dan maar zelf moet uitstappen als
men dat wil. Ik heb dat hier jammer genoeg vandaag ook al gehoord. Zij
vergeten daarbij dat sommige zieken te zwak of te geparalyseerd zijn
om zelf een einde aan hun leven te kunnen maken. Zelfmoord heeft
trouwens ook consequenties voor de verzekeringen.

Bovendien vermijdt de voorziene zwaardere procedure, met een maand

01.68

Anne-Mie Descheemaeker

(AGALEV-ECOLO): Une autre
difficulté réside dans l'extension de
la réglementation aux patients ne
se trouvant pas en phase terminale.
Ce sujet est délicat. Le projet parle
de «brève échéance». Cette notion
n'est pas juridiquement définie et
représente autre chose pour une
personne qui souffre que pour le
monde extérieur. Si la
réglementation est limitée aux cas
de patients en phase terminale, le
patient est totalement dépendant
de son médecin. Certaines
maladies se traduisent par une
déchéance humiliante mais
n'entraînent pas le décès à court

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

tussentijd en het advies van een derde arts, een te ruime interpretatie
van het begrip terminaal. Artsen zullen dus bij twijfel over het
tijdsbestek geneigd zijn te kiezen voor de zwaarste procedure.

Het pleidooi om euthanasie in de strafwet te behandelen, zal ik niet
juridisch benaderen. Ik wil alleen stellen dat het zowel door de arts als
door de patiënt psychologisch helemaal anders wordt aangevoeld als
euthanasie kan mits aan alle criteria en procedures voldaan is dan
als euthanasie een strafbaar feit is met kwijtschelding in een
noodtoestand. Daar zou trouwens eenzelfde dilemma ontstaan. Wat is
een noodtoestand? Wie bepaalt dat, de arts of de betrokken patiënt?

De bestaande situatie leidt bij de artsen tot terughoudendheid om met
de patiënt een open en eerlijk gesprek aan te gaan over het sterven en
dwingt de patiënt om zijn ziekte tot het bittere einde te ondergaan. We
kunnen er niet omheen: artsen treden ook nu in uitzichtloze situaties
levensverkortend of levensbeëindigend op. Misschien gebeurt het niet
altijd op vraag van de patiënt maar eventueel uit persoonlijke
humanitaire overwegingen of op verzoek van de naasten. Precies om uit
die schemerzone te stappen is ons wetgevend werk noodzakelijk. Het
voorstel is zeker geen vrijgeleide. Het beantwoordt via een strikte
procedure aan de bekommering om de medische hardnekkigheid en het
autonoom beslissen van de arts te beperken.

Het beantwoordt eveneens aan de zorg om het keuzerecht te
respecteren van een patiënt bij zijn levenseinde, indien dat zijn
weloverwogen wens is. Indien alle zorgvuldigheidscriteria vervuld zijn,
beschouw ik na 25 jaar beroepservaring als verpleegkundige
euthanasie als een ethisch positieve daad, een ultieme daad van
empathie met een lijdende medemens die smeekt om geholpen te
worden. Ik zou u vanuit die persoonlijke ervaringen verschillende, heel
concrete en pijnlijke getuigenissen kunnen voorleggen.

Wat mijzelf betreft, zou ik het volgende willen zeggen. Misschien zal
mijn dood zacht of snel zijn, maar mocht dat niet zo zijn, als mijn
levenseinde pijnlijk, ontluisterend en ondraaglijk is, dan wil ik de
zekerheid dat ik op legale wijze kan worden geholpen en zacht kan
inslapen op de plaats die ik wens, omringd door mensen die van mij
houden. Misschien zal alleen al die zekerheid volstaan om mij de moed
te geven telkens een dag verder te gaan.

terme. Il existe une différence entre
une situation sans issue au sens
médical et humain et certaines
personnes sont trop faibles pour
mettre elles-mêmes fin à leurs
jours. La lourde procédure imposée
par le projet empêche que la notion
de «non terminale» soit interprétée
trop largement.

Si l'euthanasie est maintenue dans
le Code pénal et ne se justifie qu'en
cas d'état de détresse, la situation
sera psychologiquement très
différente pour le patient et le
médecin. Qu'est-ce qu'un état de
détresse? Est-ce le patient ou le
médecin qui décide s'il y a état de
détresse? Les médecins sont
actuellement réticents. Le patient
est condamné à souffrir jusqu'à
l'issue fatale, bien qu'aujourd'hui
déjà, des interventions médicales
soient pratiquées, parfois sans que
les intéressés aient participé à la
décision. Il faut donc légiférer, non
pas pour délivrer un sauf-conduit
mais pour respecter la liberté de
choix du patient.

Si toutes les conditions sont
remplies, l'euthanasie est un acte
positif sur le plan éthique, un ultime
geste d'empathie envers la
personne qui souffre. Si ma fin de
vie est humiliante et insupportable,
je veux pouvoir m'endormir
légalement, entourée de mes
proches et dans mon cadre de vie
familier. Peut-être cette seule
perspective me donnera-t-elle déjà
la force de continuer.

01.69

Jean-Jacques Viseur

(PSC): Monsieur le président, madame et

monsieur les ministres, chers collègues, dans un débat comme celui-
ci, il est bon que l'on puisse, à un certain moment, exprimer ses états
d'âme. Mme Herzet a parlé tout à l'heure d'un billet d'humeur. Pour ma
part, je partage entièrement les propos de M. Arens qui a bien résumé
la position de notre groupe à l'égard du texte et des amendements qui
nous paraissaient indispensables pour que nous puissions apporter nos
voix à ce texte.

Permettez-moi de vous faire part en toute liberté de mon sentiment à l
'égard de ce texte.

Sur le fond, trois questions se posent.
1. Fallait-il organiser un débat sur l'euthanasie? Oui.
2. Fallait-il une loi? "Peut-être". Vous pouvez constater que ma réponse
est beaucoup plus nuancée.
3. Fallait-il cette loi? Non.

01.69

Jean-Jacques Viseur

(PSC): In een debat als dit mag
men uiting geven aan zijn emoties.

Ik ben het eens met de heer Arens
die ons standpunt ten opzichte van
de tekst en de noodzakelijke
amendementen die moeten worden
aangebracht, zonder dewelke wij
het ontwerp niet kunnen
aanvaarden, goed heeft
samengevat.

Ik heb mij hierbij drie vragen
gesteld. Was er een debat nodig?
Was er een wet nodig? Was deze
wet nodig? Op de eerste vraag
antwoord ik ja, want iedereen moet

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

Il fallait, selon moi, un débat car nous arrivons à un moment de l'histoire
où il faut que chacun puisse, dans une enceinte politique, s'exprimer
sur un problème qui nous touche très profondément, qui a trait à une
dimension essentielle de l'humanité et qui met en cause des principes
philosophiques fondamentaux. M. Bacquelaine a tort de croire que
nous étions traumatisés et que nous avons voulu empêcher ce débat.
Nous pensons, au contraire, que ce débat devait être posé dans toutes
ses dimensions, y compris les dimensions socio-économiques très
concrètes et celle de la justice distributive des soins.

Quelle est la position que je défends dans ce débat? Je défends, à
l'égard des situations en fin de vie, une éthique positive d'abord orientée
vers les intérêts du patient.

Les premiers et derniers mots de la question de l'euthanasie ne se
situent pas du côté de l'interdit ou de l'absence d'interdit. Ils sont du
côté d'une éthique positive proche de la situation concrète de chacun
des patients. Et si je ne relativise absolument pas le rôle de l'interdit du
meurtre, qui est un des éléments essentiels de notre société, principe
régulateur de toute société démocratique qui doit à la fois être réévalué
et maintenu, j'estime que celui-ci ne tient son sens que d'une donnée
positive première: le devoir de solidarité. Ce devoir de solidarité doit
s'exprimer, pour les professionnels de la santé, dans le désir pour
l'autre d'une bonne vie et d'une bonne fin de vie. La gestion du problème
ne peut donc en aucun cas se réduire à l'équation simple: est-on pour
ou contre l'interdit? Il est fondamental, dans un souci de respect total
de la dignité humaine, que chacun des intervenants de la santé se
sente humainement concerné. Nous sommes tous d'accord pour dire
qu'il arrive un moment où les équipes de santé doivent opérer un choix
entre le maintien de la vie et la souffrance difficilement maîtrisable. Ce
choix est d'ailleurs déjà opéré depuis de nombreuses années. Dans de
tels cas, la balance doit pencher en faveur de la dignité de l'être
humain.

Certains gestes doivent être posés qui, en luttant contre la souffrance
et en l'éliminant, font primer le respect de la personne par rapport au
respect du principe.

Si l'on me pose la question de savoir si je me prononce en faveur de
l'euthanasie, je réponds bien entendu par l'affirmative. Je pense que
nous devons tous être en faveur de cette euthanasie qui est le respect
suprême que chacun des soignants doit avoir à l'égard du patient dans
sa situation de souffrance.

Ce principe étant posé, la seconde question essentielle est de savoir
s'il faut, pour ce faire, une loi. A ce propos, je voudrais rappeler que
toute notre société repose, à l'égard des professions de santé, sur un
principe fondamental que nous retrouvons très clairement posé en
philosophie et en droit; il s'agit de la gestion de l'état de nécessité.
Autrement dit, lorsque deux valeurs sont confrontées, laquelle va
l'emporter sur l'autre?

La notion d'état de nécessité n'est pas neuve. Je dis sans aucune
ironie qu'elle a été théorisée et explicitée par un philosophe chrétien,
Saint Thomas d'Aquin au 13

ème

siècle. A l'époque déjà, il indique

qu'entre non pas deux maux mais qu'entre deux valeurs, il faut choisir
celle qui respecte le plus la dignité humaine.

J'en termine avec la philosophie pour dire que celui qui a repris la
théorie de Saint Thomas d'Aquin, c'est Emmanuel Kant qui, à la fin du
18

ème

siècle période qui voit la naissance des sociétés démocratiques

, précise que cet état de nécessité (et son utilisation) est sans doute

zich in een politieke omgeving vrij
kunnen uitdrukken over dermate
belangrijke filosofische kwesties en
de heer Bacquelaine mag niet
denken dat de PSC-fractie dit debat
wou verhinderen.

Ik verdedig een positieve ethiek die
gericht is op het belang van de
patiënt en daarop is mijn oordeel
gebaseerd.

Ik relativeer het verbod om te doden
niet. Dat is het beginsel dat onze
democratische samenleving in
goede banen leidt en moet in stand
worden gehouden. Maar ik wil de
klemtoon leggen op de
solidariteitsplicht van artsen en
verzorgend personeel die de patiënt
een waardig levenseinde moeten
bieden. De keuze tussen het
behoud van het leven en een lijden
dat moeilijk kan worden behandeld
moet worden bepaald door de
waardigheid van de mens en de
eerbied voor de persoon. In die zin
zijn wij voor euthanasie.

De vraag is of hiervoor een wet
nodig is. Onze hele samenleving
steunt op een enkel basisprincipe:
dat van het beheren van de
noodsituatie. Als twee waarden
tegenover elkaar dienen te worden
afgewogen, moet die waarbij de
waardigheid wordt gerespecteerd,
voorrang krijgen. Thomas van
Aquino en later ook Kant hebben
dit goed verwoord: de noodtoestand
maakt de mens tot een vrij wezen
dat keuzes maakt betreffende de
omstandigheden waarmee hij wordt
geconfronteerd.
Die toestand betekent een zware
druk voor de zorgverleners. Ze
maken al lang keuzes die op de
waardigheid zijn gebaseerd, zonder
dat ze daarvoor een wet nodig
hadden. Er bestaan trouwens al
heel wat juridische middelen op dat
vlak.

Misschien hadden we een nieuwe
wet nodig, die bepaalt dat de
beslissingen niet meer door een
enkele persoon worden genomen
maar door een team of om de
rechterlijke macht gerust te stellen.

Ik denk dat dit wetsontwerp twee
uitwassen in de hand werkt. De

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

ce qui fait que l'homme est ce qu'il doit être, c'est-à-dire un être libre,
pouvant poser des choix et les posant face à des situations auxquelles
il est confronté.

Il est évident que l'état de nécessité pèse à l'égard de chaque acte
posé par un thérapeute; il pèse notamment à l'égard des actes posés
par les équipes soignantes lorsqu'elles se trouvent en présence d'une
situation de détresse et d'une situation médicale exprimant une
souffrance physique irréversible. C'est d'ailleurs tout à l'honneur des
professions médicales d'avoir, depuis longtemps déjà, utilisé à certains
moments ces choix qui sont réfléchis et importants.

Ma première réaction est de dire qu'il n'est besoin ni d'un texte, ni d'une
loi. C'est la dignité-même de ces professions d'opérer ces choix en
conscience et dans les limites qui sont clairement posées par le choix
prioritaire qui est donné au respect de la personne et de sa bonne fin
de vie.

A priori, j'étais plutôt partisan de dire que nous avions tout dans notre
arsenal juridique. Mais il faut bien constater que deux réserves doivent
être émises. La première réserve tient de l'évolution même des soins de
santé et du fait que de plus en plus fréquemment et c'est une bonne
chose une telle décision n'est plus prise par un soignant seul mais
qu'elle est le résultat d'une discussion d'équipe. On canalise et on
encadre l'état de nécessité à travers des textes juridiques qui
expriment clairement le processus qui doit être respecté par les
soignants confrontés à une pareille situation. Cela mérite peut-être une
loi, bien que je pense que tout réside dans l'état de nécessité.

La seconde réserve, c'est que nous nous trouvons dans une société où
les tenants de la chose publique et notamment le pouvoir judiciaire ont
longtemps hésité et ont voulu se rassurer à travers un texte légal qui
les empêchait de prendre leurs responsabilités.

On peut considérer qu'une loi était nécessaire, encore que je reste
convaincu que notre société a une logique totalement dérivante qui
consiste à croire que tout doit être réglé par la loi. Il est dans nos
sociétés comme dans une construction où des joints de dilatation sont
nécessaires, sortes de vides entre deux éléments, quelque chose
d'important, à savoir les zones grises qui sont laissées exclusivement à
la responsabilité des personnes. C'est dévaluer la personne humaine de
croire qu'elle ne doit agir que lorsqu'elle est encadrée, protégée,
maternée par la loi.

Je pense que dans le texte adopté, on trouve la traduction d'une double
dérive contemporaine. La première dérive est l'individualisation moderne
et actuelle qui fait que l'on vise d'abord, non pas les principes généraux
de la loi mais la solution à des problèmes individuels. La seconde
dérive est ce que j'appelle le besoin de fonction maternante dans le
chef de l'Etat. On veut moins d'Etat mais on veut un Etat extrêmement
maternant qui empêche les personnes de prendre et d'assumer leurs
responsabilités mais qui leur dicte, suivant un codex bien établi, la
manière dont ils doivent agir. C'est un affaiblissement de la
responsabilité des personnes et de la responsabilité humaine.

On aurait pu se contenter de l'état de nécessité. On aurait pu, en tout
cas, limiter la loi à encadrer l'état de nécessité et laisser aux
thérapeutes la responsabilité d'assumer cette tâche extrêmement
difficile mais extrêmement noble aussi qui consiste à sauvegarder la
vie, y compris en éduquant leurs patients à la mort et en
accompagnant leurs patients dans la mort.

eerste is de individualisering van
het zoeken naar oplossingen terwijl
het beter ware geweest een
algemeen kader te bepalen. De
tweede is de toenemende behoefte
aan de bemoederende functie van
de staat die steeds meer als
opdracht krijgt de mensen voor te
schrijven hoe zij moeten handelen.
Men had zich tevreden kunnen
stellen met de door de wet
omkaderde noodtoestand en men
had aan de therapeuten de zorg
kunnen overlaten het leven te
vrijwaren, inclusief in de begeleiding
naar de dood.

Volgens mij doet dit wetsontwerp
afbreuk aan de wezenlijke principes
van het leven.

Ten eerste doorbreekt het een
taboe op een ogenblik dat de
vorderingen op het gebied van
palliatieve zorg en pijnstillende
technieken de mogelijkheid bieden
het lijden te behandelen. Het lijden
wordt voortaan als een kwaad op
zich en niet meer als een
symptoom beschouwd.

Maar, en dat komt onrechtstreeks
in de tekst tot uiting, ook de macht
om te doden wordt gebanaliseerd.
Het gevaar schuilt niet in de
toepassing van de wet in de
ziekenhuizen. Het is echter niet
ondenkbaar dat een oud vrouwtje
ooit van haar familie die er tegenop
ziet een bejaarde bij te staan, te
horen zal krijgen dat er niet voor
niets euthanasie bestaat. Om hen
niet langer tot last te zijn zal ze
dan misschien verkiezen te sterven.
Op een dag zal een gehandicapte
zich afvragen wat "een goed leven"
is en zal het psychische lijden
voelen waarvan in de tekst sprake
is.

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

Deux ou trois éléments m'amènent à considérer que cette loi est, pour
moi, impossible à rejoindre et constitue une atteinte à des principes
fondamentaux de la vie. Le premier est une indication subliminale dans
cette loi. Elle organise cette procédure, elle lève d'une façon évidente
un tabou et elle banalise cette situation à l'égard de la mort. Elle
intervient à un moment où cette banalisation est d'autant plus grave que
les progrès en matière de soins palliatifs et de techniques antalgiques
font que, de plus en plus, on en arrive à une maîtrise de la douleur, à
une individualisation du suivi de la douleur qui permet vraiment de
donner priorité dans l'action médicale à la lutte contre la souffrance. La
souffrance devient d'ailleurs de moins en moins un symptôme, elle est
traitée comme un mal en soi et toute l'évolution médicale vise d'abord à
traiter la souffrance et puis à aborder le mal. En 20 ou 25 ans, c'est une
évolution majeure.

Derrière cela, il y a cette banalisation à l'égard de ce qui est tout de
même un des éléments majeurs de notre société: le pouvoir de tuer, le
meurtre pratiqué à travers cette démarche, même si ce meurtre devient
excusable en fonction de la loi.

Le danger ne réside pas dans l'application des textes dans certains
établissements hospitaliers. On a suffisamment dit que les médecins
rejetteront naturellement ces techniques. J'ai discuté avec plusieurs
médecins et ils estiment que ce n'est pas leur rôle d'agir ainsi. Ils
veulent garder leur liberté dans l'accompagnement des malades. Ils
estiment qu'ils sont là pour les aider à vivre et les accompagner au
moment de leur mort. Ils ne veulent pas entrer dans des logiques
comme celles qui sont proposées.

Mais la banalisation n'aura pas cet effet-là. Un jour et il arrivera assez
rapidement , il est possible que, dans une ville ou un village, il y aura
une petite vieille dont la famille trouvera qu'il est trop lourd
d'accompagner sa vieillesse, sa maladie et sa solitude et qu'au sortir
d'une dispute, on fera cette réflexion banale: "l'euthanasie n'est pas
faite pour les chiens!". Evidemment, cela ne figure pas dans le texte de
la loi, mais cela arrivera et peut-être très vite. Et que fera alors la petite
vieille? Elle ne fera évidemment pas une demande d'euthanasie mais
elle intègrera petit à petit dans son esprit l'idée qu'elle est une charge.

Je vous citerai un exemple qui n'a rien à voir avec ceci. Je connais la
relation qu'ont les vieilles personnes simples avec la mort. Je ne parle
évidemment pas d'une vieille qui fut professeur d'université et qui est
capable de faire une analyse, mais d'une personne simple. Ayant
exercé longtemps le métier d'avocat, je peux vous dire qu'après que l'on
ait supprimé l'indemnité funéraire qui couvrait une partie des frais de
funérailles, j'ai très souvent constaté, lors de l'ouverture d'une
succession, que, pour ne pas gêner la société, les gens les plus
simples avaient accumulé, mois après mois, la somme nécessaire
dans une boîte pour couvrir les frais d'enterrement. J'ai pu le constater
des dizaines de fois. Dans bon nombre de cas, je suis certain que l'on
va avoir affaire à des personnes qui, petit à petit, vont intégrer l'idée
qu'elles ne sont plus utiles à la société, qu'elles sont devenues une
charge pour leur famille et la société et qu'elles coûtent cher, y compris
en matière de soins de santé. Certains le leur diront et, ce jour-là,
parce que l'on aura banalisé cette notion d'état de nécessité, qui est
pourtant très respectueuse pour les gens, il y aura une petite vieille,
atteinte d'une maladie, qui dira, à un moment donné, qu'elle veut
mourir. Elle déjouera les pièges que les médecins lui tendront parce
qu'elle pensera qu'elle encombre et voudra laisser place nette.

Un jour encore, il y aura un handicapé je les ai entendus l'exprimer
qui, à cause de cette loi, se dira "mais qu'est-ce que c'est, la bonne

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

vie?". Est-ce qu'il y a une vie qui mérite d'être vécue lorsqu'on est
handicapé et que l'on est une charge importante pour la société? Une
série de personnes estimeront qu'en conscience, elles ne peuvent pas
imposer cela à la société, qu'elles ne peuvent pas rester en vie parce
qu'elles sont une gêne. C'est cela la banalisation. Cette souffrance
psychique dont il est question dans le texte, ce sera celle-là.

01.70

Martine Dardenne

(ECOLO-AGALEV): Peut-être que cette

notion est claire pour votre parti mais elle l'est moins pour d'autres.
Vous parlez des handicapés qui finiraient par être une charge pour la
société mais que pensez-vous des tests prénataux qui permettent de
sélectionner les embryons pour faire en sorte que les enfants
handicapés ne soient pas une charge pour la société?

Je vous signale qu'au cours de la législature précédente, j'ai été la
seule parlementaire à voter contre une proposition de résolution que vos
représentants, y compris le PSC, défendaient et qui admettaient la
recherche sur l'embryon en ce sens, pour autant qu'elle soit encadrée.

Vous avez peut-être tous évolué entre-temps. Ce doit être l'opposition
qui vous fait du bien!

01.70

Martine Dardenne

(ECOLO-AGALEV): Hoe staat u
tegenover de prenatale tests voor
de selectie van embryo's, om de
maatschappij kosten te besparen.
Uw fractie en de CVP hebben
tijdens de vorige zittingsperiode een
tekst goedgekeurd om dat mogelijk
te maken. Deed uw huidige
oppositiekuur u misschien van
standpunt veranderen? Dergelijk
onderzoek heeft nochtans dezelfde
maatschappelijke gevolgen als wat
het oudje of de gehandicapte over
wie u het had, volgens u te wachten
staat.

01.71

Jean-Jacques Viseur

(PSC): Monsieur le président, je voudrais

tout d'abord répondre en ce qui concerne la recherche sur l'embryon.
On ne peut pas traiter à la légère une matière aussi importante. Si,
vous la traitez légèrement, puisque vous l'assimilez à cette situation-ci!
Personnellement, j'affirme clairement être en faveur de la recherche sur
les embryons, sur les cellules souches, à condition qu'elle soit
strictement encadrée. En effet, en matière de progrès de notre société,
lorsqu'il s'agit de soigner, d'améliorer les situations, sans pour autant
porter atteinte à un être humain j'admets que philosophiquement,
certains prétendent que l'embryon est déjà un être humain potentiel,
mais j'évolue plutôt vers les cellules souches j'estime qu'il n'y a pas
de raison pour empêcher certaines recherches, à condition qu'elles
soient encadrées et de ne pas arriver à la situation que l'Angleterre
connaît. Pour moi, la priorité, c'est l'être humain et sa sauvegarde.

01.71

Jean-Jacques Viseur

(PSC):Ik ben voorstander van
onderzoek op embryo's en
stamcellen omdat ik voor
vooruitgang kies als het er om gaat
mensen te verzogen zonder aan
hun menselijke aard afbreuk te
doen. In de ziekenhuizen waarmee
ik werk, worden prenatale tests
verplicht uitgevoerd maar zijn de
ouders volkomen vrij om over de
geboorte van hun kind te beslissen.

01.72

Martine Dardenne

(ECOLO-AGALEV): (...) que les

conséquences en termes sociétaux seront les mêmes que celles que
vous signalez pour la petite vieille, la personne handicapée, etc. Car le
jour où nous aurons décidé de passer par cette voie sous prétexte
qu'elle pourrait concerner certains progrès, nous nous trouverons face à
des parents qui seront considérés comme des déviants sociaux, parce
qu'ils auront refusé de se soumettre à des tests qui leur permettraient
d'éviter de mettre au monde un enfant handicapé.

01.73

Jean-Jacques Viseur

(PSC): Il s'agit d'autre chose. Je parlais

de la recherche sur embryon. Vous parlez des diagnostics anténataux.
Je vous demande quand même de réfléchir à la situation. Dans l'hôpital
et l'hôpital universitaire dont je m'occupe, nous donnons l'obligation à
nos médecins de procéder à des tests anténataux et d'avoir à ce
moment-là, en compagnie de psychologues, une conversation avec
chacune des personnes concernées, en leur proposant des solutions.
Pourquoi? Simplement par respect pour les personnes.

Il arrive aussi que nous nous trouvions, parfois, en présence de parents
qui, à ce stade, disent devoir et avoir la volonté de garder l'enfant. Je
puis vous assurer qu'à ce moment, tous les moyens sont mis en oeuvre
pour aider à une heureuse naissance pour autant qu'on puisse parler

01.73

Jean-Jacques Viseur

(PSC): Ik kom nu terug tot het
wetsontwerp. Ik blijf erbij dat het
gevaar bestaat dat sommigen
zullen denken dat een
waardeschaal moet worden
gehanteerd. Er is ook het probleem
van de minderjarigen. De
ontvoogding van minderjarigen is
bedoeld om bepaalde economische
handelingen mogelijk te maken. Dit
begrip komt weliswaar in het
ontwerp voor maar heeft met de

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

d'heureuse naissance dans ces cas avec un encadrement et un
accompagnement psychologique et nous en faisons un devoir. Cela n'a
rien à voir avec ce dont je parle pour le moment.

zaak niets te maken en druist in
tegen het beeld dat men heeft van
het kind en de volwassene

01.74

Jacques Germeaux

(VLD): Monsieur Viseur, je voudrais revenir

à ce que vous disiez tout à l'heure. Dans quel cas faites-vous ou
demandez-vous une intervention, quand les tests sont positifs par
exemple?

01.75

Jean-Jacques Viseur

(PSC): En matière de diagnostics

anténataux?

01.76

Jacques Germeaux

(VLD): Oui! Sur quoi vous basez-vous?

01.77

Jean-Jacques Viseur

(PSC): Sur le résultat du test anténatal,

dont on révèle immédiatement aux parents la portée, les conséquences
et les risques qu'il comporte.

01.78

Jacques Germeaux

(VLD): Dans le texte relatif à l'euthanasie,

sur quoi le médecin doit-il se baser?

01.79

Jean-Jacques Viseur

(PSC): J'ai clairement dit qu'un texte a

une autre valeur. Il est évident qu'un texte n'a pas que la valeur du texte
même!

01.80

Jacques Germeaux

(VLD): Et la banalisation de vos hôpitaux?

Qui me garantit que vous n'allez pas banaliser dans vos hôpitaux? Il
s'agit de la même discussion!

01.81

Jean-Jacques Viseur

(PSC): Mais non, je ne parle pas de la

situation à l'intérieur de l'hôpital! Il importe de bien décoder, car il y a
une demande de la personne. D'ailleurs, des euthanasies se pratiquent
et dès maintenant, elles se passent dans tous les hôpitaux et dans
des conditions telles que les équipes soignantes discutent avec le
malade et en obtiennent un certain nombre d'éléments. Mais à un
moment donné ceci ne concerne pas les pratiques internes à l'hôpital
, certaines personnes vont se convaincre, à travers le tabou qui est
levé, que nous ne sommes pas en présence d'un état de nécessité
mais d'une décision de la société qui aboutit, à terme, à ce que chacun
doit se mesurer par rapport à une échelle de valeurs. Et sur ce plan,
c'est une régression. Par conséquent, cette situation présente un
danger.

01.82

Daniel Féret

(FN): Monsieur le président, je pense que nous

sommes occupés à faire dévier le débat. Nous débattons de
l'euthanasie et non de l'eugénisme.

Si la gauche demande un débat sur l'eugénisme, sachez que je suis
preneur. C'est quand elle voudra. Mais pour l'instant, nous débattons
de l'euthanasie. J'aimerais donc que vous laissiez parler M. Viseur sur
l'euthanasie.

01.83

Jean-Jacques Viseur

(PSC): Monsieur le président, je

terminerai par deux points.

Monsieur Erdman, vous n'avez pas été convaincant parce que vous
n'êtes pas convaincu. La question dramatique des mineurs, le choix du
mineur émancipé est un réel problème. Pourquoi émancipe-t-on un
mineur? Pour qu'il puisse poser des actes économiques et de
commerce. En quoi l'émancipation d'un mineur permettrait-elle

01.83

Jean-Jacques Viseur

(PSC): Tot besluit zou ik willen
zeggen dat er een dubbele
verplichting blijft bestaan. Hoe kan
het recht om te mogen sterven
worden gerespecteerd? Met dat
recht worden we nu al
geconfronteerd in de realiteit. Maar

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

d'échapper à la règle? Je n'ai pas de réponse à cette question mais je
considère que la notion de mineur émancipé est une notion injurieuse
par rapport à l'idée que l'on se fait de l'enfant et de l'adulte. A cet égard,
le texte est choquant en ce sens qu'il ramène à une notion qui n'a rien
à voir avec le fond du problème car l'émancipation est tout autre chose.

Nous nous trouvons devant une double obligation. Il faut d'abord savoir
comment respecter le droit de mourir. Il y a longtemps que dans nos
pays, on a supprimé si tant est qu'elles aient existé les sanctions à
l'égard du suicide. Le droit de mourir est une réalité; il doit donc être
respecté.

Faut-il aller au-delà de ce droit de mourir, au-delà de la responsabilité
dont j'ai parlé dans le chef des équipes soignantes qui, à travers l'état
de nécessité, disposent des armes juridiques pour prendre leur
décision en conscience? En outrepassant cette limite, ne légitime-t-on
pas le risque de hâter la mort non volontaire de patients? N'entre-t-on
pas dans une société où la prolongation de la vie deviendrait un
élément de débat économique? Sur ce plan, nous rejoignons tout à fait
l'avis de Mme Dardenne. Peut-on laisser naître un enfant handicapé? La
réponse à cette question est évidemment positive. Mais le simple fait
de lier les deux questions montre à quel point la dérive se trouve
inscrite dans un texte comme celui-ci.

Ma thèse est qu'il faut maintenir cette obligation de solidarité jusque
dans la mort, une mort heureuse, ce qui est la définition réelle de
l'euthanasie. Ceux d'entre vous qui, en conscience, estiment qu'il faut
adopter ce texte aujourd'hui auront sans doute un jour, face à cette
banalisation, face à des accidents qui surviendront immanquablement,
face à ces situations que je décrivais où j'imaginais une petite vieille
d'un côté et un handicapé de l'autre, ceux-là auront alors le sentiment
que d'autres pays plus sages que nous ont élaboré le débat, ont estimé
qu'il était nécessaire et se sont arrêtés juste avant la loi. En n'agissant
pas comme eux, nous entrons dans une logique dangereuse. Et ce
danger-là, nous ne pouvons pas le faire courir à notre société.

C'est la raison pour laquelle, sans aucune consigne de vote, en totale
liberté et en conscience, je voterai contre le texte qui nous est proposé.

dreigt men, door nog een stap
verder te gaan, het risico niet te
wettigen? Het al dan niet verder
leven zal de inzet worden van een
economisch debat. Mijn stelling is
dat die verplichte solidariteit tot in
de dood moet worden
gerespecteerd. Wie deze tekst wil
goedkeuren, krijgt die banalisering
op een dag als een boemerang
terug in het gezicht.

Ook in andere landen werd het
debat geopend; daar is men zo wijs
geweest net vóór die stap te
stoppen. Wij mogen dat risico niet
uitlokken. Naar eer en geweten, en
zonder stemadvies, zal ik
tegenstemmen.

01.84

Fred Erdman

(SP.A): Monsieur le président, monsieur Viseur,

je n'ai pas voulu vous interrompre mais vous avez fait allusion aux
pratiques actuelles dans les hôpitaux, aux médecins qui se concertent
avec l'équipe soignante etc...

Etes-vous convaincu qu'à ce moment-là, le patient a voix au chapitre?
D'une façon ou d'une autre, ce patient est-il partie à cette discussion?
D'ailleurs, la plupart des chiffres qui ont été avancés dans les études
des universités de Gand et de Leiden, ainsi que dans le rapport du
professeur Schwarzenberg en France démontrent qu'une grande partie
des actes d'euthanasie ont lieu sans le consentement du patient, sans
connaissance du patient.

Je comprends parfaitement vos discussions et la raison des
discussions. Mais ne trouvez-vous pas que nous accomplissons ici
quand même un pas, non pas gigantesque, mais un pas en donnant à
la personne voix au chapitre dans ce débat qui la concerne?

01.84

Fred Erdman

(SP.A): U

alludeerde op het verzorgend
personeel, maar heeft u niet
opgemerkt dat de patiënt hier een
stem in het kapittel heeft? Ik begrijp
uw terughoudendheid, maar in
vergelijking met andere wetteksten
gaan wij een stap verder door het
individu een stem in het kapittel te
geven.

01.85

Jean-Jacques Viseur

(PSC): Monsieur le président, je voudrais

répliquer. J'ignore si c'est le cas dans tous les hôpitaux, mais dans
ceux dont je m'occupe, on a créé ce que l'on appelle des cellules
"d'aide à la décision". Ces cellules "d'aide à la décision" permettent

01.85

Jean-Jacques Viseur

(PSC): In de ziekenhuizen
waarmee ik werk, werden cellen
opgericht om de mensen bij te

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

l'intervention du comité éthique, la discussion entre l'équipe soignante,
avec le malade lorsque cela est possible, sauf lorsqu'il est inconscient
à cet égard, nous retrouvons le même problème dans la loi , ainsi
qu'avec la famille. Dans chaque cas, elles facilitent une décision qui
demeure difficile à prendre pour une équipe soignante. Reconnaissons
que, psychologiquement, une personne qui est formée pour soigner, qui
est obligée de faire un tel choix, le fait difficilement. Dans tous les cas
que je connais et je peux être trompé, je ne suis pas dans l'hôpital
tous les jours , aucune décision n'est prise sans une participation
active. La dérive que vous mentionnez peut exister. Elle existe dans
certains cas où, finalement le médecin considère en conscience devoir
choisir seul.

En la matière je pense franchement que nos avis divergent. A mes
yeux, la problématique se situe au niveau de la conscience et du
développement de la conscience que le médecin et l'équipe soignante
doivent avoir de leur rôle. Et ils doivent avoir comme premier principe de
respecter le malade. Et nous sommes d'accord pour le dire.

Je maintiens donc qu'une loi n'est pas nécessaire, parce qu'une loi
représente la fonction maternante qui, dans des cas comme ceux-là,
permet d'avoir une référence externe par rapport à un acte devant être
assumé en toute responsabilité par les gens. Je comprends qu'on
puisse avoir un point de vue différent. Vous croyez beaucoup plus au
droit que moi, je crois davantage à la conscience et à la responsabilité
personnelle. Les deux points de vue sont défendables mais voilà la
réponse que je peux vous faire.

staan bij het nemen van die
moeilijke beslissing. Hoe dan ook
wordt er nooit een beslissing
genomen zonder inspraak van de
patiënt. De arts moet zich nog
meer bewust zijn van zijn rol, daar
gaat men van uit. Er is geen wet
nodig. Het gaat om een handeling
die men na een
gewetensonderzoek moet
verrichten. U heeft meer vertrouwen
in de wet dan ik, mijnheer Erdman.

01.86

Fred Erdman

(SP.A): Dans le cas que vous nous citez des

hôpitaux dont vous vous occupez, cette loi ne peut déranger personne.
Si, en pratique, cela se déroule de la manière que vous décrivez, cette
loi conforte en quelque sorte ceux qui posent actuellement un acte
d'euthanasie pour lequel ils ne sont pas couverts d'un point de vue
juridique.

01.86

Fred Erdman

(SP.A): In de

ziekenhuizen waarmee u werkt,
hoeft die wet niemand te hinderen.

01.87

Jean-Jacques Viseur

(PSC): Monsieur le président, cette loi

pourra troubler largement en dehors de l'hôpital.

01.87

Jean-Jacques Viseur

(PSC): Ze kan juist heel veel
mensen hinderen!

01.88

Alexandra Colen

(VLAAMS BLOK): Mijnheer de voorzitter,

mijnheer de minister, collega's, ik maak mij er geen illusies over dat de
euthanasiewet die nu voorligt, morgen wordt goedgekeurd en dit
ondanks het feit dat zelfs voorstanders van de wet toegeven dat het hier
gaat om een onvolmaakte, een slordige en volgens vele artsen ook een
gevaarlijke wet. Ik ga de hele argumentatie die mijn collega's uit de
doeken hebben gedaan, niet herhalen. We weten dat in de
Kamercommissie voor Volksgezondheid, voorgezeten door mevrouw
Avontroodt, een aantal aanbevelingen werden gedaan sommige
werden zelfs unaniem goedgekeurd om het wetsontwerp dat vanuit de
Senaat hierheen kwam, te amenderen. Wij weten dat die
amendementen in de Kamercommissie allemaal van tafel zijn geveegd.
Ik vraag mij af of zoiets in de parlementaire geschiedenis al eerder is
voorgekomen. Ik vind het ongehoord. Collega Erdman verklaarde ook op
bepaalde momenten dat het in onze dagen niet meer mogelijk zou zijn
om perfecte wetten te maken. Ook dat vind ik ongelooflijk als verklaring.
Wij zadelen de bevolking willens nillens met een slechte wet op, nota
bene over een thema dat rechtstreeks te maken heeft met leven en
dood. Eigenlijk is dat een regelrechte schande.

Aan het wetsontwerp mag echter geen komma gewijzigd worden omdat
zulks zou impliceren dat het terug naar de Senaat moet, wat tot

01.88

Alexandra Colen

(VLAAMS BLOK): Je ne me fais
pas d'illusions. Demain, la loi sur
l'euthanasie sera adoptée, en dépit
du fait que ses partisans
reconnaissent qu'il s'agit d'une
mauvaise loi. Il n'est pas question
d'y modifier la moindre virgule. Les
amendements adoptés à
l'unanimité en commission de la
Santé publique ont été balayés en
commission de la Justice.
Renoncer à l'amélioration de la loi
et donc à son renvoi au Sénat pour
éviter de perdre du temps est une
attitude scandaleuse, d'autant que
la proposition traite directement du
thème de la vie et de la mort.

La loi doit passer pour des raisons
idéologiques. Elle aura permis au
Grand Orient d'ébranler les

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

vertraging zou leiden. De paars-groene politici noemen die terugzending
tijdverlies. Ook dat vind ik schandalig. Het verbeteren van een wettekst
kwalificeren als tijdverlies, en dit in verband met een wet die raakt aan
kwesties van leven of dood.

Het is duidelijk dat de voorliggende wet er moet komen om ideologische
redenen. Het is gedecreteerd in de maçonnieke loges van het Groot-
Oosten, waar vele collega's en ook journalisten in dit land hun
directieven ontvangen. Daarom wil men geen uitstel meer. Eens deze
wet morgen is goedgekeurd, kan het paars-groene kabinet immers
rustig vallen. Men zal dan de bijl gelegd hebben aan de joods-
christelijke wortels van onze Westerse beschaving. Men zal de
eeuwenoude wet "Gij zult niet doden" onderuit hebben gehaald. Zo zal
ook het recht op leven bedolven worden onder de puinen van vier jaar
paars-groen in dit land

Niemand heeft dit alles in haar naïviteit beter geïllustreerd dan Agalev-
senator Jacinta De Roeck die begin dit jaar enkele lagere scholen afliep
om er het door de Senaat goedgekeurde wetsontwerp aan kinderen te
gaan uitleggen. Met behulp van het VRT-programma Ketnet en een
aantal scholen van verschillende netten, ging zij het wetsontwerp
uitleggen in de klas onder het motto "Ook kinderen hebben recht op
informatie". Na de les werd de kinderen gevraagd om hun eigen
samenvatting van de euthanasiewet te maken. Dat leverde
veelzeggende resultaten op, waarvan ik er enkele wil aanhalen omdat
zij, hoewel kinderlijk geformuleerd, inderdaad treffend weergeven waar
dit wetsontwerp om draait.

Een van de eerste versies van een van de kinderen is de volgende:

De patiënt leed veel pijn.
Hij had een goed gedacht,
hij wilde naar het dodenrijk,
naar de kille nacht.

De arts haalde er een tweede dokter bij,
weer zoveel onderzoeken op een rij.
Zij namen een besluit:
Geef hem maar een spuit.

De dag brak aan,
het afscheid viel zwaar,
sommigen voelden zich raar.
De arts gaf de patiënt een spuit,
toen ging zijn lichtje uit.

Zo vatte een van de kinderen na heel de uitleg van senator De Roeck de
euthanasiewet samen. Een andere kinderlijke one-liner die het
wetsontwerp samenvat, klinkt aldus:

"Opgehangen aan een koord, dat is moord; maar euthanasie, is da nie."

Ik geef nog een voorbeeld:

Hij had veel schrik voor deze prik
Toch zal hij gelukkiger zijn
Zonder al die vervelende pijn

En:

Euthanasie is een vreselijk woord
Maar toch geen moord
Gelukkig is het nu gedaan
Ik mag eindelijk de wereld uitgaan.

fondements judéo-chrétiens de
notre société. Ensuite, le cabinet
arc-en-ciel pourra tomber la
conscience tranquille.

La mort et l'euthanasie sont
banalisés. L'euthanasie est
présentée comme une bonne
solution aux problèmes. On nous
inculque les prémisses selon
lesquelles on est plus heureux
sans souffrance et que cette
logique justifie la mort. La nouvelle
loi n'exalte pas la vie mais la mort.
Il est, dès lors, de notre devoir
moral de nous y opposer
catégoriquement. Le Vlaams Blok
refuse de collaborer à toute
modification de la législation qui
sorte l'euthanasie de la sphère
pénale. La crainte d'une poursuite
judiciaire ou d'une condamnation
n'est pas une raison suffisante,
dans la mesure où aucune
poursuite ni condamnation n'a eu
lieu au cours des quarante
dernières années. Nous prônons un
développement correct des soins
palliatifs.

La vie humaine est absolue et doit
jouir à ce titre d'une protection
absolue. Le droit à la vie et à
l'intégrité physique et morale
constitue un droit de la personne
humaine consacré par divers
traités. Nous attaquerons la loi
belge sur l'euthanasie devant
toutes les instances que nous
serons habilités à saisir. En dehors
des Pays-Bas, on s'accorde pour
dire à l'étranger qu'un état de droit
ne tolère pas qu'on supprime
délibérément des personnes et on
y est bien conscient des risques
inhérents à une loi sur l'euthanasie
qui a pour effet de modifier des
limites.

La nouvelle loi ne servira pas
l'image de la Belgique à l'étranger.
Exception faite pour les Pays-Bas,
où des citoyens craignent d'être
admis à l'hôpital par crainte de ne
plus en ressortir vivant, on ne
connaît qu'un exemple de pays qui
a légalisé l'euthanasie: il s'agit de
l'Allemagne nazie.

Le législateur considère que
certaines vies méritent moins d'être
protégées que d'autres, ce qui a

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

De gedichten van de kinderen geven duidelijk aan waarom dit
wetsontwerp zo gevaarlijk is. Dood en euthanasie worden
gebanaliseerd. Heb je pijn, dan geeft de dokter een spuit om dood te
gaan. Dit wordt zelfs nadrukkelijk als normaal voorgesteld; "het is geen
moord", herhalen de kinderen. De dood wordt tevens voorgesteld als
een oplossing voor problemen. Bovendien wordt ze automatisch als de
goede oplossing voorgesteld en dit wordt niet in vraag gesteld. Ten
derde blijkt dat wat de kinderen "vervelende pijn" noemen, het ergste is
wat een mens kan meemaken. Zij krijgen onbewust de premisse
aangeleerd dat men zonder pijn "gelukkiger kan zijn" en dat dit de dood
rechtvaardigt. Dit geldt zowel voor het kiezen van de dood als het
toedienen van de dood.

Dezelfde premisse vinden we terug in de betogen van collega's
Coveliers en Erdman. Wij zijn bijgevolg in een cultuur van de dood
terechtgekomen, waarin niet langer het leven centraal staat, maar waar
de dood wordt verheerlijkt. Om die reden is deze wet zo gevaarlijk en
om die reden is het onze morele plicht ons er compromisloos tegen te
verzetten.

Juist omdat de euthanasiewet over leven en dood gaat, en omdat mijn
partij van mening is dat de regel "Gij zult niet doden" absoluut moet
blijven gelden, weigert onze fractie, in tegenstelling tot andere fracties
uit de oppositie, mee te werken aan elke wetswijziging die euthanasie
uit de strafrechtelijke sfeer haalt. Dit betekent niet dat wij niet
bekommerd zouden zijn om de situatie van de patiënten die vragen om
euthanasie. Integendeel, juist vanuit onze bekommernis pleiten wij voor
een recht op palliatieve zorg en voor een degelijke uitbouw op alle
vlakken van deze palliatieve zorg. Het is duidelijk, en dit blijkt uit alle
getuigenissen, dat een goede pijnbestrijding en een zorgzame bijstand
door familie en medisch personeel bij patiënten de vraag om euthanasie
doet afnemen, en volgens sommigen zelfs doet verdwijnen.

Het Vlaams Blok wijst een legalisering van euthanasie resoluut af.
Voorstanders van de euthanasiewet beweren dat artsen zich vandaag
bij het nemen van beslissingen rond het levenseinde in een positie van
rechtsonzekerheid bevinden aangezien er een wettelijk verbod op
opzettelijke doodslag bestaat. Het is echter zo dat in heel land in de
voorbij 40 jaar geen enkele veroordeling is uitgesproken wegens
euthanasie. Er zijn trouwens weinig vervolgingen geweest, ondanks het
feit dat algemeen is geweten dat euthanasie in de medische praktijk
zeer vaak voorkomt. Schrik voor een gerechtelijke vervolging of
veroordeling is dus zeker geen drijfveer voor een depenalisering van
euthanasie.

Mijn partij wijst de legalisering van euthanasie echter niet alleen om
praktische redenen af. Wij houden ook principieel vast aan het beginsel
dat het menselijk leven absoluut is en dus ook een absolute
bescherming moet genieten. De voorgestelde wetswijziging kan enkel
een evolutie inzetten die leidt tot een verzwakking van het absoluut
karakter van het menselijk leven, een verzwakking die uiteindelijk onze
samenleving ontmenselijkt. Het recht op leven, op fysieke en morele
integriteit is tegenwoordig erkend als een elementair mensenrecht. Het
is vastgelegd in verschillende internationale verdragen, inclusief het VN-
verdrag van de Rechten van de Mens en het Europese Verdrag voor de
Rechten van de Mens. Wij zullen de Belgische euthanasiewet voor alle
mogelijk internationale rechtbanken en instanties aanvechten.

Behoudens in Nederland, dat hiervoor internationaal wordt bekritiseerd,
is men het in het buitenland immers erover eens dat de rechtstaat geen
opzettelijk doden duldt, ook niet als het gaat om medisch doden op

pour conséquence de miner l'ordre
moral de notre société. L'un des
principes fondamentaux de notre
tradition morale repose sur la
distinction entre le droit de mourir
et l'acte qui consiste à donner la
mort. Chacun considérera que nul
ne doit subir un traitement qui a
pour effet d'allonger la vie au prix de
souffrances excessives. La
question est toutefois de savoir si
le traitement, et non pas la vie, est
inutile ou pesant.

Une fois franchie la démarcation
entre l'autorisation de tuer et
mourir, il n'y a plus de retour
possible. Il importe donc de
rappeler que l'euthanasie est
contraire aux principes judéo-
chrétiens, qu'elle constitue une
erreur morale, qu'elle hypothèque
nos traditions politiques et porte
atteinte à la profession médicale.

Il n'est pas permis aux chrétiens et
aux juifs de comparer entre elles la
valeur de vies ni d'abréger la durée
de vie que Dieu nous impartit. On
ne résout pas la question de la
souffrance en éliminant les
malades et les faibles. Même les
membres du CD&V sont en proie à
la confusion et désignent l'acte de
tuer des

patients sous

l'insoutenable euphémisme
d'«aider».

La vie est une valeur dont nous
avons la garde. L'euthanasie
repose sur une erreur morale, celle
de considérer que nous pouvons
confier à autrui le pouvoir d'abréger
notre existence. L'euthanasie viole
l'identité et les limites inhérentes à
la condition humaine. Qui réduit sa
vie à l'état d'objet est moins qu'un
être humain, à moins de faire de
celui à qui il abandonne le pouvoir
d'abréger sa vie davantage qu'un
être humain. Cette loi, après celle
sur l'avortement, constitue une
deuxième étape dans le processus
du passage de la culture de la vie
vers la culture de la mort. J'espère
que le Roi Albert fera preuve de la
même clairvoyance que son frère
naguère.

L'euthanasie contrevient à notre
tradition politique, fondée sur le
principe de l'inaliénabilité du droit à

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

verzoek, de gangbare omschrijving van euthanasie. De Raad van
Europa, die als gezaghebbende instantie waakt over de mensenrechten
in ons continent, nam op 25 juni 1999 een aanbeveling aan met de titel
"Bescherming van de rechten van de mens en de waardigheid van
ongeneeslijk zieken en stervenden". In die aanbeveling wordt aan de
Europese landen gevraagd maatregelen uit te werken om de stervende
mens beter te beschermen en om zijn waardigheid als mens te
waarborgen.

De aanbeveling schuift de palliatieve zorgverstrekking als een prioriteit
naar voren en beklemtoont dat, hoewel bepaalde medische
handelingen, zoals pijnbestrijding, uitzonderlijk de dood tot gevolg
kunnen hebben, medische handelingen die de dood als doel hebben,
nooit mogen worden toegelaten. Zeer recent nog, namelijk op 29 april
2002 in de zaak van Dianne Pretty, oordeelde het Europees Hof voor de
Rechten van de Mens in Straatsburg dat er geen algemeen
zelfbeschikkingsrecht bestaat dat kan worden ingeroepen om
euthanasie te rechtvaardigen. Met uitzondering van Nederland beseft de
internationale gemeenschap zeer goed welke de risico's zijn van een
grensverleggende euthanasiewet.

De nieuwe wet zal het internationale imago van België dan ook geen
goed doen. Ook Nederland heeft geen al te best imago meer sinds het
dit voorjaar euthanasie legaliseerde. Zo bracht de Commissie
Mensenrechten van de Verenigde Naties eind juli van vorig jaar een zeer
negatief advies uit over de Nederlandse wet omdat die het recht op
bescherming van het leven ondermijnt. Sommige Nederlanders zouden
zelfs weigeren zich in het ziekenhuis te laten opnemen uit vrees dat ze
er niet levend meer uitkomen. Eenzelfde veroordeling werd in de
Verenigde Staten in 1997 geveld over de euthanasiewet van de staat
Oregon. Oregon liet in 1994 euthanasie toe voor ongeneeslijk zieken
die terminaal zijn. Oregon is in Amerika echter een uitzondering. In
september 1998 werden in de Amerikaanse staat Michigan, waar
dokter Kevorkian zich gespecialiseerd had in "hulp bij zelfmoorden" de
straffen voor euthanasie verhoogd tot vijf jaar gevangenis en een boete
van 10.000 dollar. In Australië werd euthanasie in 1996 toegelaten in de
provincie Northern Territories De wet werd in maart 1997 echter terug
afgeschaft. In Groot-Brittannië verwierp het Parlement euthanasie uit
vrees dat vooral de zwaksten, zoals de mentaal gehandicapten, er het
slachtoffer van zouden worden. Afgezien van Nederland is er slechts
één land dat euthanasie legaliseerde. Sommigen zullen het niet graag
horen, maar de waarheid moet gezegd worden. Dat land was nazi-
Duitsland.

Het voorliggende wetsontwerp heeft tot doel de schending van het
fundamentele recht op leven in bepaalde omstandigheden toe te laten.
Dat berooft de bescherming van het leven tegen degenen die er een
aanslag op plegen, van elke fundamentele waarde. De wetgever stelt
hier dat bepaalde levens meer of minder beschermingswaardig zijn dan
ander. Dit ondermijnt de hele morele orde waarop onze westerse,
democratische samenleving steunt. Al kan euthanasie soms een doden
uit medelijden lijken, nooit kan men zorg dragen voor iemand door hem
te doden. Eén van de basisprincipes van onze morele en medische
tradities is dat er een onderscheid wordt gemaakt tussen enerzijds
toestaan te sterven en anderzijds doden. Dit onderscheid wordt
vandaag steeds vager. Wij moeten er ons met hand en tand tegen
verzetten dat dit onderscheid uitgewist wordt. Medische verzorging mag
geweigerd en gestaakt worden als deze verzorging nutteloos of extreem
belastend is voor de patiënt. Niemand moet aan een nutteloze
behandeling onderworpen worden en niemand moet aanvaarden om een
behandeling te ondergaan die het leven rekt, maar een excessieve
belasting is van het leven. Wanneer we de vraag stellen naar het nut

la vie. Le droit à la vie nous est
donné par Dieu ou par la nature et
l'autorité a le devoir de le respecter.
La tradition veut que l'autorité ne
peut suspendre un droit qu'elle
n`aurait pas d'abord elle-même
conféré.

L'euthanasie nuit fortement à
l'intégrité de la profession médicale.
Légaliser l'euthanasie suppose
indubitablement la complicité des
médecins. L'euthanasie ne
constitue pas la solution adéquate
aux craintes justifiées liées aux
pratiques médicales et à la
technologie. Ces craintes ne
peuvent être apaisées qu'en
mettant l'accent sur la différence
entre les deux phénomènes
distincts que sont tuer et permettre
de mourir. Nous ne pouvons tolérer
que des médecins administrent la
mort et détournent le regard
lorsqu'ils le font. Nous devons
insister sur la responsabilité
humaine et sur le commandement
d'aider son prochain.

Au cours des discussions, jamais
le fond du problème n'a été abordé,
à savoir que cette loi autorise les
médecins à tuer. Ceux qui
plaidaient en faveur d'une
légalisation de l'avortement
pouvaient s'attendre à une forte
opposition de la part de l'Eglise, du
CVP et de la partie conservatrice
de la population. Il n'y a pas eu
d'opposition de ce genre contre
l'euthanasie: l'Eglise ne se
préoccupe plus que de subsides
publics et le CVP est tombé dans
le piège du compromis. Je reproche
au CD&V de ne pas poser, dans sa
proposition de loi, la question
fondamentale de savoir si un
médecin a le droit de tuer. Il met en
avant le principe d'état de
nécessité, mais il s'agit du
dilemme qui se pose au médecin:
le devoir de prendre soin des
patients face au devoir de soulager
la souffrance. L'état de nécessité
s'applique au médecin, pas au
patient. C'est pourquoi nous
n'avons pas voulu soutenir un
certain nombre d'amendements du
CD&V. Nous refusons toute forme
de légalisation de l'euthanasie.

Face au peu d'opposition

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

van een behandeling, stellen we echter de vraag: "Is deze behandeling
nuttig voor de patiënt? Komt ze het leven dat deze patiënt leidt ten
goede?" De vraag is dus niet of dit leven nutteloos of belastend is, maar
wel of de behandeling dit is. We kunnen en mogen stervenden dood
laten gaan als de behandeling nutteloos of belastend is, maar we
mogen nooit de dood van de levenden beogen. We kunnen een
behandeling afwijzen, maar nooit mogen we een leven afwijzen.Zodra
we de grens tussen het doden en toelaten te sterven hebben
overschreden, is er geen weg meer terug. Het wordt dan bijzonder
moeilijk, zowel vanuit logisch, wettelijk als praktisch oogpunt, om de
toestemming om te doden binnen de perken te houden. Wanneer men
niet langer oordeelt over de waarde van een specifieke behandeling,
maar over de waarde van een specifiek leven zal men merken dat onze
bejaardenhuizen, klinieken en andere instellingen vol zitten met
mensen die "beter af zouden zijn als ze dood zijn". Deze relativistische
visie, waarbij het leven zelf als meer of minder levenswaardig wordt
geëvalueerd, kwam vandaag tot uiting in de betogen van de heren
Coveliers en Erdman. De heer Erdman moet de vraag stellen in hoever
het leven waard is geleefd te worden. Er wordt tegenwoordig
gemakkelijk gesproken over de levenskwaliteit, zonder dat er criteria
gehanteerd worden om die levenskwaliteit te meten. Wellicht voelt men
onbewust aan dat men bij de formulering van deze criteria zal merken
dat men bezig is met iets dat een grens in onze morele traditie
overschrijdt.Geconfronteerd met het gevaar dat oordelen over leven
inhoudt, is het nodig dat wij de aandacht vestigen op het feit dat
euthanasie niet alleen strijdig is met de joods-christelijke principes die
aan de basis liggen van onze democratie, maar ook een morele
vergissing is, een ondermijning van onze politieke traditie en een
aantasting van het medisch beroep.

Die vier fundamentele bedenkingen zette ik reeds uiteen in de
commissie voor de Justitie. Ik wens mij te verontschuldigen ten aanzien
van degenen die toen aandachtig hebben geluisterd voor het feit dat ik
deze fundamentele punten zal herhalen en als het ware zal
officialiseren in deze plenaire vergadering.

De legalisering van euthanasie verandert het karakter van onze
samenleving.

Ten eerste, de legalisering van euthanasie is strijdig met de joods-
christelijke morele traditie waarop onze beschaving steunt. Specifiek
vanuit het standpunt van christenen en joden is het niet geoorloofd om
vergelijkingen te maken over de waarde van levens, noch om de
levensjaren te verkorten die God onszelf of anderen heeft toevertrouwd.
Wij moeten het lijden verlichten waar en wanneer wij dat kunnen, maar
als wij dat niet kunnen is onze opdracht om mee te lijden met de
zieken en hen te helpen hun lijden te dragen. Het geknakte riet mogen
wij niet breken; wij mogen het probleem van het lijden nooit oplossen of
zogezegd oplossen door zieke en zwakke mensen te elimineren.

Het straffeloos maken van euthanasie zal onze samenleving
onvermijdelijk ertoe verlokken om de lijdenden te laten vallen. Dit is
zeker het geval als wij ons ertoe laten overhalen om te denken dat het
leven zelf van de lijdende een last is voor ons en voor hemzelf. Wij
beelden ons misschien in dat wij om de lijdenden bekommerd zijn en
dat wij voor hen zorg dragen door hen te doden, maar wanneer wij
iemand doden wijzen wij het gebod af om zorg te dragen voor de
medemensen en wijze wij tevens de hulp af die God ons geeft wanneer
wij de zorg voor de medemens op ons hebben genomen. Tot zover de
christelijke en de joodse invalshoek op deze problematiek.

De verwarring tussen het laten sterven en het doden, waarbij men

rencontrée, les partisans de
l'euthanasie ont pu aller plus loin
encore et plaider ouvertement pour
une dépénalisation de l'euthanasie
sur la base du droit à disposer de
soi-même. Dans la pratique, la loi
accorde le droit au suicide. Il est
permis d'être tué, même lorsqu'on
n'est pas en phase terminale, si
l'on souffre désespérément. Le mot
"terminal" n'apparaît pas dans le
projet de loi. On proclame que
l'Etat n'a pas le droit de décider de
la vie ou de la mort et que la peine
capitale doit être abolie partout
mais, à présent, l'Etat délègue ce
droit à des personnes privées, à
savoir les médecins. On ne peut
privatiser les valeurs qui soudent la
société. Le droit de disposer de
soi-même, qui constitue pour la
société un moyen commode
d'éluder ses devoirs de soutien et
de solidarité, porte également
atteinte à ces valeurs.

Le moment choisi pour légaliser
l'euthanasie est des plus suspects.
En rendant l'euthanasie acceptable,
on pourrait induire une plus grande
tolérance à l'égard de cette pratique
en raison des coûts des soins de
santé, même en l'absence d'une
demande du patient. La notion de
"pénurie" est a pris une importance
fondamentale dans le cadre de
notre système de soins de santé.
Le choix entre la vie et la mort se
fonde désormais uniquement sur
l'utilité ou non poursuivre les
traitements médicaux. Avec les
patients et ses proches, le
médecin établit une distinction
entre l'opportunité ou non
d'administrer les traitements, entre
la vie et la mort.

Pour l'instant, le droit à l'euthanasie
est un droit individuel et autonome
mais la pénurie de soins pourrait
bien vite contribuer à élargir ce droit
à des groupes, l'euthanasie
devenant ainsi la seule issue. Les
associations pour handicapés
craignent cette situation. L'aspect
économique de l'euthanasie n'a
guère été abordé. Qui souhaite-t-on
réellement aider en légalisant
l'euthanasie: s'agit-il d'aider nos
semblables qui souffrent ou de
remettre à flot le Trésor? Toutes
lois sur l'euthanasie se soldent

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

bovendien niet de ziekte of de behandeling als belastend ziet, maar
uiteindelijk het leven zelf, kenmerkt wel het hele debat dat omtrent dit
wetsontwerp is gevoerd. Zelfs bij CD&V, waar men het tegendeel zou
verwachten, heerst deze verwarring, in die mate zelfs dat zij hun eigen
voorstel tot legalisatie erop steunen. Zelfbeschikking wijzen zij af, maar
volgens hen kan de arts in een gewetensconflict geraken tussen
enerzijds het verzorgen of behandelen van de patiënt en anderzijds het
uit-het-lijden-helpen van de patiënt. In hun fatale verwarring tussen laten
sterven en doden zijn ook zij ertoe gekomen de waarde van het leven te
beoordelen in plaats van de waarde van de behandeling en
rechtvaardigen zij het elimineren van de patiënt als een oplossing voor
diens lijden, waarbij het elimineren van het lijden blijkbaar een prioritaire
taak van de arts is geworden, nog voor het verzorgen van de patiënt. Zo
verdedigen zelfs de christen-democraten het doden van patiënten en
noemen zij dat met een monsterlijk eufemisme "helpen".

Ten tweede, euthanasie is het gevolg van een zware morele vergissing.
Indien wij dat wensen kunnen wij aan veel dingen of goederen verzaken
of ze aan anderen schenken. Het leven is echter geen goed dat wij
zomaar bezitten. Ons leven is onlosmakelijk verbonden met onze
persoon. Ons leven behandelen als een ding waarvan wij de
bevoegdheid om er een einde aan te stellen kunnen afstaan aan een
andere, is een houding waardoor wij onszelf ontmenselijken.
Euthanasie, zelfs wanneer het gebeurt op uitdrukkelijk verzoek van
personen die volledig bij bewustzijn zijn, is een schending van de
eigenheid en de beperktheid van het menszijn. Een persoon, hetzij
wijzelf of iemand anders, is geen ding waarvan wij ons ontdoen zodra
wij het nut ervan niet langer inzien.

Wij kunnen wel ons leven geven voor een ander, maar wij kunnen de
ultieme autoriteit over ons leven niet afstaan aan iemand anders.
Iemand die zijn eigen leven tot een object maakt waarover iemand
anders de uiteindelijke beslissing kan treffen, dreigt zich onder het
menselijk niveau te plaatsen, terwijl hij de andere aan wie hij deze
bevoegdheid afstaat, tot meer dan een mens maakt, met name een
heerser over leven en dood, een bezitter van andermans persoon.

De menselijke gemeenschap en onze hele beschaving zijn gegrondvest
op een welbepaalde verhouding van morele rechten en plichten tussen
personen. Juist het persoon-zijn heeft geen betekenis los van het leven.
Als ons leven een object is waarvan wij afstand kunnen doen en
waaraan wij een einde kunnen maken als wij dat willen, dan stort de
hele morele structuur van de menselijke gemeenschap als
gemeenschap van personen in elkaar. Het resultaat is dan een harde
nieuwe wereld waarin doden hetzelfde wordt als verzorgen, waarin het
leven wordt gezien als de vijand en de dood wordt aanzien als een
voordeel dat men aan anderen verleent. Senator De Roeck heeft dat in
al haar naïviteit bijzonder duidelijk gemaakt. De dood wordt beschouwd
als een zegen. Van een cultuur van het leven zetten we met de
invoering van de euthanasiewet een tweede stap na de abortuswet
naar een cultuur van de dood. Ik vraag mij af of koning Albert dat even
duidelijk zal inzien als zijn broer Boudewijn destijds.

Ten derde is euthanasie ook een schending van onze politieke traditie.
Een van de politieke grondslagen van onze samenleving is de regel dat
het recht op leven onvervreemdbaar is. Alle menselijke wezens hebben
eenzelfde recht op leven. Het recht op leven wordt hen verleend door
God of de Natuur, naar gelang de filosofische invalshoek, maar niet
door de overheid of de Staat. De overheid moet het recht op leven
respecteren, want het is een natuurrecht. Dat onvervreemdbaar recht
vormt op zichzelf een duidelijke beperking van de macht van de Staat.
Behalve in de uitzonderlijke gevallen waarin de overheid haar plicht

inexorablement par la pratique de
l'euthanasie économique en raison
de la pression exercée par les
pouvoirs publics et les compagnies
d'assurance sur les médecins en
vue de réduire les coûts des soins
de santé.

Plus de 70 pour cent des dépenses
de soins de santé sont
enregistrées au cours des six
derniers mois de la vie d'un
individu. Lorsque qu'une personne
décède plus tôt que prévu, la
société réalise une économie.
C'est très important à une époque
où le nombre de personnes âgées
augmente proportionnellement et
où le nombre des personnes âgées
souffrant de démence explose
littéralement. Au cours des dix
prochaines années, le personnel
soignant devra augmenter de
17.500 unités pour permettre de
prodiguer les soins dont ces
personnes on besoin et l'on prévoit
également un budget de 1,3 milliard
d'euros supplémentaires. Le
présent projet qui autorise la
pratique de l'euthanasie sur les
personnes qui souffrent de
démence pourrait contribuer à
comprimer ces coûts.

Une fois que nous aurons franchi la
ligne de démarcation entre tuer et
permettre à quelqu'un de mourir,
nous aurons atteint le point de non-
retour. Une fois que le droit à
l'autodétermination aura été admis
comme argument pour justifier le
droit à la mort, il n'y aura plus de
limite à l'acte de tuer.

Prenez la peine de considérer
l'histoire de l'Allemagne nazie, la
banalité qu'y acquit
progressivement l'euthanasie et la
manière dont cette approche
laxiste a ouvert la voie vers les
chambres à gaz. Les similitudes
entre le présent projet et les
pratiques des nazis me font frémir.
Sachons tirer leçon de l'histoire.

Le régime nazi a abusé du
système pour charger un comité
d'experts médicaux de décider
quand l'euthanasie était permise,
considérant qu'il s'agissait d'une
manière de réduire les coûts des
soins de santé. Les nazis ont

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

vervult om haar burgers te beschermen tegen geweld en onrecht
zoals bij het in stand houden van een leger , heeft de overheid nooit
het recht om ook maar enige autoriteit uit te oefenen of op te eisen over
het leven van een mens. Beweren dat de overheid het recht zou hebben
te mogen beschikken over het leven van mensen zelfs als zouden de
betrokkenen daarmee zelf instemmen is beweren dat de Staat een
autoriteit toekomt waarover hij in onze politieke traditie nooit heeft
beschikt. Onze traditie staat het de overheid immers niet toe een recht
op te heffen dat zijzelf niet in eerste instantie heeft verleend.

Ten vierde, de legalisering van euthanasie tast de integriteit van het
medisch beroep aan. Dat werd in enkele aspecten fijn aangevoeld door
mevrouw Avontroodt en ook zeer mooi geformuleerd. Legalisatie van
euthanasie veronderstelt onvermijdelijk de medeplichtigheid van
geneesheren. Op een ogenblik dat de geneeskunde aan steeds grotere
kritiek wordt onderworpen en vele mensen zich bijzonder kwetsbaar
voelen ten aanzien van de medische praktijk en de zich ontwikkelende
technologie, zou het roekeloos zijn als onze maatschappij geneesheren
formeel de toestemming zou verlenen om te doden. Euthanasie is niet
de manier waarop men de gerechtvaardigde vrees voor de medische
praktijk moet beantwoorden. Voorstanders van euthanasie maken soms
op een gewetenloze manier misbruik van die vrees. Die kan echter
alleen worden weggenomen door opnieuw en uiterst krachtig het
onderscheid te beklemtonen tussen enerzijds doden en anderzijds
toestaan te sterven, door duidelijk te maken dat een nutteloze of
extreem belastende behandeling mag worden geweigerd, maar er ook
geen twijfel over te laten bestaan dat onze samenleving geneesheren
niet zal toestaan te doden, noch dat wij de andere kant zullen opkijken
wanneer zij dat doen.

Indien wij die vier principes negeren, dan zal dat gebeuren tot onze
morele schade en schande. Als wij er echter aan vasthouden, kunnen
wij opnieuw de menselijke verantwoordelijkheid leren begrijpen.

Mijnheer Coveliers, ik heb mij al verontschuldigd bij degenen die in de
commissie hebben geluisterd toen ik de vier principes formuleerde. Ik
vind het toch waardevol om ze hier opnieuw in verkorte versie te
herhalen. Het zijn immers de principes die ons helpen om de
menselijke verantwoordelijkheid te leren begrijpen zoals die in onze
beschaving altijd is gehanteerd, evenals het gebod om medemensen bij
te staan die lijden onder ziekte en onder de angsten die met het einde
van het leven gepaard gaan. Geleid door die principes zullen we ons
ook niet aanmatigen om een mens te elimineren en moeten we er
evenmin bang voor zijn dat wij zelf in de steek worden gelaten wanneer
wij ooit degenen zijn die lijden. De samenhang tussen de rechten, de
plichten en het wederzijds vertrouwen waardoor een menselijke
gemeenschap mogelijk wordt, hangt af van onze blijvende
aanhankelijkheid aan het beginsel om altijd zorg te dragen voor de
mens, maar nooit te doden.

Ik betreur dat tijdens de besprekingen van het wetsontwerp in de
commissie nooit is gesproken over de grond van de zaak, namelijk dat
men met onderhavige wet dokters het recht geeft om te doden. Ik weet
dat degenen die de legalisatie van euthanasie destijds op de agenda
hebben gezet, zich indertijd hadden verwacht aan veel tegenkanting
vanwege de Kerk, de toenmalige CVP en een deel van de bevolking.
Die weerstand is er niet geweest, niet vanwege de bevolking, niet
vanwege de kerkelijke hiërarchie die vandaag enkel om
overheidssubsidies bekommerd is en die wij alleen hebben gehoord om
een misviering rond euthanasie te verbieden omdat het initiatief naar
verluidt mede uitging van enkele Vlaams Blok-leden. Er is evenmin
tegenkanting geweest vanwege CD&V die met de steun van de

soins de santé. Les nazis ont
perverti des idées qui, au départ,
avaient été développées avec les
meilleures intentions par
l'intelligentsia de la république de
Weimar.

En dérogeant à la règle
fondamentale qui impose de ne
détruire aucune vie, on risque à
nouveau de déchaîner des démons.
La majorité admet, en outre, que le
projet est imparfait. Le Parlement
ne peut l'adopter.

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

bisschoppen in de val is gelopen van een compromis. Zij hebben
herhaald dat zij niet tegen legalisering van euthanasie zijn, maar alleen
een andere formule voorstellen.

Ik heb veel respect voor senator Hugo Vandenberghe en ik twijfel niet
aan zijn oprechtheid, maar ik verwijt de christen-democraten dat zij in
hun wetsvoorstel de fundamentele vraag niet stellen, met name of een
dokter het recht heeft te doden. CD&V stelt het begrip noodtoestand
voor als oplossing voor de situatie waarbij de geneesheer een conflict
ondervindt tussen twee plichten: enerzijds de plicht om voor de mensen
te zorgen, anderzijds de plicht om het lijden te verlichten. Ook voor
CD&V omvat dat laatste het doden van de patiënt. Het begrip
noodtoestand slaat dan op de arts en niet op de patiënt, maar het is
een spitsvondigheid die juridisch zeer aanvechtbaar is, zoals tijdens de
besprekingen in de Senaat reeds gezegd door raadslid Messine van de
Raad van State. Om die reden heeft het Vlaams Blok een aantal
amendementen van CD&V niet willen steunen. Wij willen het
wetsontwerp niet halfweg tegemoet treden, omdat wij elke legalisering
van euthanasie afwijzen.

Mede wegens het zwakke verzet tegen het paars-groene wetsontwerp
zijn de voorstanders van euthanasie steeds verder gegaan en pleiten zij
openlijk voor een depenalisatie van euthanasie op grond van het
zelfbeschikkingsrecht. De ene gaat daarin wat verder dan de andere.
De tekst die hier voorligt, geeft in de praktijk het recht op zelfmoord.
Men heeft het recht gedood te worden en dit zelfs als men niet
terminaal ziek is, maar uitzichtloos lijdt. Wat nu gebeurt, komt erop
neer dat de Staat een recht op doden geeft aan bepaalde privé-
personen. Eigenaardig is dat men tegenwoordig steeds meer beweert
dat de Staat niet het recht heeft te beslissen over leven en dood en
men overal pleit voor afschaffing van de doodstraf, terwijl dezelfde Staat
nu het recht op leven en dood delegeert aan privé-personen, met name
aan dokters. Waarom zou een dokter wel mogen doden en een gewone
burger niet? De bindwaarden van de samenleving kan men immers niet
privatiseren.

Die bindwaarden van onze samenleving worden ook geprivatiseerd door
het verabsoluteren van het zelfbeschikkingsrecht. Dat doet onrecht aan
de mens die naast een individu ook een sociaal wezen is. Waar halen
wij het recht vandaan om bij uitzichtloos lijden en in het aanschijn van
de dood mensen aan hun lot, aan hun zelfbeschikking over te laten?
Het lijkt een al te gemakkelijke manier voor de samenleving om zich
aan de plicht tot steun en solidariteit te onttrekken.

Een eigenaardige kronkel in heel het argument van het
zelfbeschikkingsrecht is dat zelfdoding door de gemeenschap moet
worden goedgekeurd. Onder het mom dat men respect moet hebben
voor de keuze van de ander ziet men zelfdoding en het verlangen ernaar
niet meer als een individuele wanhoopsdaad die het gevolg is van lijden,
maar als een rationele keuze van iemand die verondersteld wordt
volledige controle te hebben over alles wat hem in zijn leven overkomt,
tot zelfs ziekte en dood toe. Die ingesteldheid maakt dat velen in onze
maatschappij niet meer weten hoe om te gaan met lijden en dood en
existentiële vragen. Christenen hebben in dergelijke situaties steeds
een andere houvast gehad. Christelijke liefde is niet simpelweg doen
wat de ander van je vraagt en zeker niet als die je vraagt hem te helpen
doden. Voor christenen houdt het respect voor de medemens in dat je
hem wilt helpen in zijn lijden en eenzaamheid, niet dat je hem een
dodelijke spuit laat geven.

Ik heb een groot wantrouwen jegens de Staat en ik vind het ogenblik
waarop men nu een euthanasiewet invoert eveneens verdacht. Het

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

bespreekbaar maken, het aanvaardbaar maken het hele proces en
nu het uiteindelijk wettelijk regelen van euthanasie komt op een
moment dat de evoluties in ons systeem van gesubsidieerde
gezondheidszorg reden tot ongerustheid geven. Wij van het Vlaams
Blok zijn ook niet de enigen die vrezen dat de legalisering van
euthanasie kan leiden tot een grotere tolerantie voor euthanasie, ook
zonder verzoek, uit gezondheidseconomische overwegingen. In het
huidige West-Europese systeem van gezondheidszorg is het begrip
"schaarste" trouwens een kernbegrip geworden. Wanneer er schaarste
is aan budgetten, en dus aan betaalbare verzorging, wordt er
geselecteerd: wie komt voor de zorg in aanmerking en wie niet?

In de commissie heb ik in dit verband een voorbeeld aangehaald uit de
Verenigde Staten in de jaren '60, toen nierdialyse nog een zeer schaars
product was. Omdat het aantal geschikte patiënten het budget
oversteeg, was selectie noodzakelijk. Een medisch comité deed de
eerste schifting. Daarna bleven er nog te veel kandidaten over. Een
tweede comité besliste wie mocht leven en wie moest sterven. De ene
patiënt mocht aan de dialyse, de andere niet. Besluiten werden
genomen op grond van wat zij omschreven als de relatieve waarde van
een kandidaat voor zijn familie en de gemeenschap. Men kan zich
inbeelden dat zo'n comité al gauw bekend werd onder de naam "a God
Committee".

Ook vandaag is er opnieuw selectie, veroorzaakt door de schaarste in
de gezondheidszorg, die een gevolg is van de kosten van
hoogtechnologische therapieën. In vele landen wordt het een courante
praktijk om patiënten vanaf een bepaalde leeftijd bepaalde verzorgingen
te ontzeggen. Schaarste wordt het kernbegrip in de medische sector,
want ook het huidige beleid van minister Frank Vandenbroucke is erop
gebaseerd.

Als alles voortgaat zoals het nu, zal er in de toekomst nog veel meer
selectie zijn. Selectie op leven en dood gebeurt nu bijvoorbeeld onder
de noemer "zinloos medisch handelen". Parallel aan deze
ontwikkelingen loopt de evolutie van de tolerantie van euthanasie, de
evolutie van het aanvaarden van euthanasie als strafbare handeling naar
euthanasie als een persoonlijk recht in geval van uitzichtloos lijden.
Ook dat laatste is een term van hetzelfde type als zinloos medisch
handelen. Per slot van rekening is er geen objectieve grens tussen
zinvolle en zinloze medische handelingen. Er is een groot en
voortdurend veranderend grijs gebied, waar de technologie
mogelijkheden schept waarvan niemand duidelijk weet wat het effect zal
zijn, waar de wetenschap niet genoeg kan vertellen over de feitelijke
omstandigheden van de patiënt en over de gevolgen van een
behandeling, waar jonge en oude mensen leven en sterven en waar de
arts het onderscheid moet maken, in overleg met patiënt en familie,
tussen zin en onzin, tussen leven en dood. In het voorliggende
wetsontwerp worden dergelijke beslissingen in een commissie zelfs
geïnstitutionaliseerd.

Voorlopig is het zogenaamde recht op euthanasie nog individueel en
onafhankelijk. Het geestelijk klimaat begint echter te verschuiven. Als
de zorgschaarste eenmaal goed inzet, komt de euthanasie van pas als
enige uitlaatklep. Euthanasie dreigt dan als maatschappelijk gewenst
te worden beschouwd. Dan komen wilsonbekwamen zoals dementen in
gevaar. Families met gehandicapte kinderen voelen nu reeds de sociale
druk om hun kinderen te euthanaseren. Wij hebben verschillende
brieven in die zin ontvangen. In plaats van solidariteit vanuit de
gemeenschap ondervinden zij nu al een gebrek aan begrip en zelfs het
verwijt nodeloos te kosten aan de gemeenschap door een kind met een
zogenaamd lage levenskwaliteit te laten leven. De

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

gehandicaptenorganisaties waarschuwen daarvoor trouwens als
geruime tijd. Met de legalisatie van euthanasie vrees ik dat deze
mentaliteit alleen maar zal toenemen.

Het economisch aspect van euthanasie is tijdens de debatten in de
Senaat en in de kamercommissies voor de Volksgezondheid en voor de
Justitie weinig aan bod gekomen. Het werd wel even aangeraakt door
verschillende mensen, onder meer door collega Avontroodt. Het moet
echter onder ogen worden gezien.

Zogenaamd omdat de ziektekosten overal toenemen, is het
aantrekkelijk voor regeringen om euthanasie toe te laten. Dat drukt de
financiële last van de ziekteverzekering omdat de kosten van een
dodelijk spuitje uiteraard veel lager zijn dan die van verdere medische
verzorging. Dat feit maakt sommigen bijzonder achterdochtig tegenover
pleidooien voor euthanasie. Wie wil men met euthanasie eigenlijk
helpen: de lijdende medemens of de krappe staatskas? Dat vragen zij
zich af. Bij het debat in de Verenigde Staten van Amerika was de
bekende consumentenverdediger Ralph Nader, die eveneens de
kandidaat was van de groenen bij de jongste presidentsverkiezingen,
een felle tegenstander van de legalisatie van euthanasie. Volgens Nader
leidt elke euthanasiewet, hoe goed bedoeld ook, onvermijdelijk tot wat
hij economische euthanasie noemt wegens de druk die de overheid en
de verzekeringsinstellingen thans op dokters uitoefenen om de
ziektekosten te verminderen en binnen hun budgetten te blijven.

Uit alle statistieken in alle Westerse landen blijkt dat de meeste
mensen in de loop van hun leven de gezondheidszorg trouwens niet al
te zwaar belasten, behalve in de laatste zes maanden van hun leven.
Meer dan 70% van de ziekte-uitgaven die de ziekteverzekering voor een
gemiddeld mens doet in de loop van diens leven, gebeuren tijdens de
laatste zes maanden. De OCMW's weten dat, de dokters weten dat en
de ministers weten dat. Voor sommige mensen zijn juist die laatste
zes maanden ook de meest onzekere en de meest pijnlijke. Omdat wij
allemaal bang zijn voor pijn, zijn wij vatbaar voor betogen die ons
wijsmaken dat het goed zou zijn om er op een bepaald moment een
eind aan te maken. Elke dag die een stervende bejaarde vroeger sterft,
geeft een reële kostenbesparing voor de ziekteverzekering. Dat feit is
zeer relevant in een tijdperk waarin het aantal bejaarden proportioneel
toeneemt en de last op de Sociale Zekerheid alsmaar zwaarder wordt.
Nog zeer recent werden cijfers gepubliceerd die aantonen dat het aantal
dementerende patiënten wegens van de verouderende Belgische
bevolking de komende tien jaar explosief zal toenemen, zodanig dat er
17.500 extra verzorgers en bijna 1,3 miljard euro extra nodig zullen zijn.
Het huidige wetsontwerp, dat euthanasie op dementen inderdaad
toelaat, kan die kosten drukken. Is het vergezocht om te
veronderstellen dat die verleiding groot zal zijn? Men kan de vrees dat
gelegaliseerde euthanasie tot misbruiken leidt, niet afdoen met het
argument dat men dan later de wet wel zal perfectioneren. Dergelijke
lichtzinnigheid is in kwesties van leven of dood in deze context niet
gepermitteerd.

Eens wij de grens tussen doden enerzijds en toelaten te sterven
anderzijds overschreden hebben, is er geen weg meer terug. De logica
van de argumentatie te gunste van euthanasie en de praktische
gevolgen ervan zullen ons onvermijdelijk verder drijven.

Argumenten ten gunste van euthanasie doen doorgaans een beroep op
een verondersteld recht op zelfbeschikking en op de gewenstheid van
het verlichten van het lijden. Indien het recht op euthanasie voortvloeit
uit het recht op zelfbeschikking, kan het evenwel redelijkerwijze niet
beperkt blijven tot de terminaal zieken. Als mensen een fundamenteel

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

recht op sterven krijgen, waarom zouden ze dan moeten wachten op
het ogenblik dat zij werkelijk aan het doodgaan zijn vooraleer ze dat
recht mogen uitoefenen? Als euthanasie de verlichting van het lijden
beoogt, waarom zouden we dan alleen het lijden mogen verlichten van
diegenen die nog over alle onderscheidingsvermogens beschikken en
nog in staat zijn hun toestemming daarvoor te verlenen? U ziet dat de
logica vanzelf verder gaat. Eens het recht op zelfbeschikking aanvaard
wordt als valabel argument voor een recht op de dood, is er geen grens
meer op het doden.

Daarvan bestaat er overigens, zoals ik daarstraks al aangaf, één
treffend historisch voorbeeld, namelijk het Duitsland van de jaren '20,
'30 en `40. Toen Nederland enkele jaren geleden een euthanasiewet
goedkeurde, maakten enkele commentatoren een voorzichtige
vergelijking met dat voorbeeld. Dat werd hen niet in dank afgenomen.
Velen vonden die vergelijking schandelijk. Niettemin wil ik ze opnieuw
maken. Ik bevind me daarbij in het gezelschap van verstandige mensen
zoals de Amerikaanse joodse filosoof Irving Kristol die enkele jaren
geleden schreef dat de Tweede Wereldoorlog een oorlog was die wel
door Hitler werd verloren, maar die door zijn filosofie werd gewonnen.

De tolerantie voor euthanasie die wordt gesignaleerd in het Europese
onderzoek dat mevrouw Avontroodt daarstraks aanhaalde, bevestigt dit
alleen maar.

Ik ben het met Irving Kristol eens dat we ons goed moeten bezinnen
over hetgeen wij in onze samenleving aan het doen zijn en dat wij de
lessen uit de geschiedenis niet mogen vergeten. Wetten hebben
immers consequenties die niet altijd te voorzien zijn op het ogenblik dat
erover wordt gestemd. In dit verband is het nuttig erop te wijzen dat het
voorstel in het Duitsland van de jaren twintig van de vorige eeuw om
euthanasie te legaliseren, niet afkomstig was van de nazi's, maar van
geneesheren, juristen en politici uit de Weimar-republiek. Ook zij
konden zich niet indenken wat 25 jaar later met hun voorstellen zou
gebeuren.

In 1920 publiceerden Alfred Hoche, professor in de psychiatrie aan de
universiteit van Freiburg, en professor Karl Binding, hoogleraar aan de
rechtsfaculteit van de universiteit van Leipzig en de voormalige voorzitter
van het Keizerlijke Duitse Hooggerechtshof, het boek over de toelating
om levensonwaardig leven te vernietigen. Daarin argumenteerden zij dat
patiënten die verzochten om medische hulp bij het sterven, deze hulp
onder bepaalde gecontroleerde omstandigheden van een geneesheer
zouden moeten kunnen krijgen. Ze schreven: het gaat daarbij immers
niet langer om een handeling waarbij in de juridische zin wordt gedood,
maar om een de afhandeling van de reeds onherroepelijk ingezette
natuurlijke doodsoorzaak. In werkelijkheid, betoogden Hoche en
Binding, is euthanasie een Heilhandlung, een daad van medelijden met
de lijdende mens. Bijgevolg achtten zij het in overeenstemming met de
medische ethiek.

Hun concrete euthanasievoorstel klinkt opvallend vertrouwd en actueel.
De geschiedenis leert dat er niets nieuws onder de zon is en dat de
oefening die wij vandaag doen, tachtig jaar geleden reeds door politici in
de Weimar-republiek werd gedaan. Volgens het voorstel van Hoche en
Binding moest het verzoek van euthanasie worden voorgelegd aan een
panel van drie experts. De patiënt zou zijn verzoek te allen tijde kunnen
terugtrekken. De artsen die aan de euthanasie meewerkten, zouden
juridische bescherming genieten. Euthanasie zou in hun redenering
echter al gauw niet beperkt mogen blijven tot patiënten die in staat
waren hier zelf om te vragen. Er waren immers mensen met
hersenletsels, wilsonbekwame patiënten en mensen in coma. Indien op

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

basis van wetenschappelijke criteria vaststond dat er onmogelijk een
verbetering zou kunnen optreden in het uitzichtloze lijden van deze
personen, moest de wet eveneens euthanasie mogelijk maken in deze
gevallen. Het was volgens Hoche en Binding in 1920 beter dat de
samenleving geld zou besteden aan degenen die daarvan nog enig nut
zouden hebben dan aan het in stand houden van wat zij
levensonwaardig leven noemden.

De daaropvolgende tien jaar kwam het thema van de euthanasie en het
voorstel van Hoche en Binding meermaals in de Duitse media aan bod.
Uit opiniepeilingen bleek ook dat de tolerantie en de aanvaarding van
euthanasie steeds toenam. 73% van de ouders en voogden van zwaar
gehandicapte kinderen bleken akkoord te gaan met het feit dat het
leven van hun zwaargehandicapte kinderen zou kunnen worden
beëindigd. In januari 1933 kwam Hitler aan de macht. In de zomer van
dat jaar, 13 jaar na het eerste voorstel, werd een ontwerp van
euthanasiewet besproken in de Rijksdag. De nazi's waren grote
voorstander van de legalisering van euthanasie. Het ministerie van
Justitie omschreef het euthanasiewetsontwerp als een voorstel dat, ik
citeer: "het mogelijk maakt voor dokters om de marteling van
ongeneeslijke patiënten op hun eigen verzoek en in het belang van de
ware menselijkheid te beëindigen".

Drie jaar later, in 1936, publiceerde een dokter, Helmut Unger, de
roman Missie en Geweten. Daarin vertelt hij het verhaal van een dokter
wiens vrouw aan multiple sclerose lijdt. Zij smeekt haar man om haar te
helpen bij het sterven en hij geeft haar een dodelijke spuit. De dokter
wordt voor de rechtbank gedaagd en vraagt tijdens zijn proces aan de
jury: zou u, als u onnoemelijk zou lijden, eeuwig willen blijven
vegeteren? In de roman wordt de dokter vrijgesproken. Het nazi-
propagandaministerie liet het boek verfilmen. Het was slechts één van
de vele pro-euthanasiefilms die in het Derde Rijk werden gemaakt.

Geleidelijk aan raakte de Duitse publieke opinie gewonnen voor
euthanasie. Het eerste geval waarin het werd toegepast, deed zich voor
in 1938. Het betrof de baby van een zekere familie Knauer. De baby
was blind en had geen ledematen. De vader richtte een verzoek aan
Hitler om het leven van zijn kind te mogen laten beëindigen. Hitler gaf
zijn toestemming. Daarna werd een commissie opgericht die verzoeken
tot euthanasie diende te onderzoeken. Dit alles gebeurde zonder dat er
een wettelijke regeling was, zoals het de praktijk in Nederland was tot
in april 2002, toen de euthanasie er formeel werd gelegaliseerd. De
wettelijke regeling in Duitsland kwam er pas in oktober 1939. Toen
tekende Hitler een document dat luidde als volgt: "Rijksleider Bouhler
en dokter Brandt worden met de verantwoordelijkheid belast om
bepaalde bij naam genoemde dokters de bevoegdheid te verlenen om
een genadige dood toe te staan aan diegenen die na grondig onderzoek
en in zoverre dat menselijk te bepalen valt, lijden aan ongeneeslijke
ziekten".

Hoewel hierover in de Rijksdag nooit gestemd werd, had dat bevel van
de Führer in nazi-Duitsland wel kracht van wet. Er werd eveneens een
euthanasiecommissie opgericht om aanbevelingen te doen inzake
personen die in aanmerking zouden komen voor euthanasie zonder dat
zij daar zelf om gevraagd hadden. Tegen eind 1941, 20 jaar na het boek
van de twee professoren, was euthanasie een normale routine
geworden in de Duitse ziekenhuizen. In de regel werd ingegaan op alle
verzoeken van patiënten om euthanasie.

Wat mij hierin treft, is dat de argumentatie en de formulering precies
dezelfde zijn als wat wij hier in het wetsontwerp lezen en horen van de
verdedigers van het wetsontwerp.

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

Van in het begin hebben wij onze discussie toch duidelijk verengd tot
euthanasie als een actieve handeling van een arts en dus niet tot
passieve euthanasie, het stopzetten van een behandeling,
therapeutische hardnekkigheid en alle andere gevallen. Ik beperk mij
daar strikt toe. Ik zal niet beginnen over al die andere zaken.

Is er in het voorstel van de meerderheid misschien een onvrijwilligheid
van de arts of van de patiënt ingebakken?

01.89

Jef Valkeniers

(VLD): Wat u hier nu zegt, kunt u in 5 minuten

zeggen. U hebt daar geen uur voor nodig. Mijn interventie zal op 5
minuten afgelopen zijn. U leest een boek voor.

01.90

Alexandra Colen

(VLAAMS BLOK): Ik lees geen boek voor.

Als u de hele geschiedenis van naaldje tot draadje wilt kennen, kan ik
een boek voorlezen. Ik kan dit niet korter samenvatten. Ik wil enkel de
essentie aanduiden van de overeenkomsten tussen wat daar in 1920 is
gebeurd en wat er hier gebeurt.

01.91

Gerolf Annemans

(VLAAMS BLOK): (...)

01.92

Hugo Coveliers

(VLD): Er is een prachtig Duits spreekwoord

dat zegt: "In der Beschränkung zeigt sich der Meister".

01.93

Alexandra Colen

(VLAAMS BLOK): Ik heb het juist wel

samengevat. Ik weet niet of er velen zijn die op anderhalve bladzijde
heel de geschiedenis van de euthanasie in Duitsland van 1920 tot het
einde van de jaren '40 kunnen samenvatten. Hoeveel tekst hebben wij al
niet met de bespreking in Kamer en Senaat? Wij zitten op dit moment
nog maar op het standpunt waarop men in de Weimar-republiek in 1920
stond.

Ik ben al in 1941. Als ik even verder mag gaan? Eind 1941 was
euthanasie routine geworden, 21 jaar na het lanceren van het idee door
de twee dokters die zich niet van de verdere ontwikkelingen bewust
waren. In de regel werd er ingegaan op alle verzoeken vrijwillig van
patiënten om euthanasie. De voorstanders van het
zelfbeschikkingsrecht bij ons zouden kunnen zeggen dat de Duitsers
tijdens de nazi-dictatuur ten minste één recht genoten waarvan wij
vandaag in onze democratische samenleving vooralsnog verstoken zijn.
Euthanasie, zo verduidelijkte dokter Karl Brandt van de commissie die
de euthanasieartsen aanstelde, werd beschouwd als een privé-
aangelegenheid tussen de dokter en zijn patiënt of diens familie indien
de patiënt wilsonbekwaam was.

Omwille van zijn euthanasieactiviteiten moest dezelfde dokter Karl
Brandt na de oorlog in Nuerenberg terechtstaan. Hij verdedigde zich
daar met het volgende argument: "Het onderliggende motief om
euthanasie te plegen is een verlangen om individuele personen te
helpen die zichzelf niet kunnen helpen en dus hun leven moeten
voortzetten in ondraaglijke pijn. Wie zich vandaag nog beroept op de
eed van Hippocrates die een arts verbiedt om zijn patiënt te doden
beweert dat invaliden en personen in grote pijn nooit een giftig product
gegeven mag worden. Maar elke moderne dokter die zo'n verklaring
doet zonder in uitzonderingen te voorzien is ofwel een leugenaar ofwel
een hypocriet. Ik heb nooit iets anders willen doen dan de martelingen
van zulke ongelukkigen te verkorten". Brandt betuigde ook geen spijt.
Hij betreurde alleen dat hij de nabestaanden van zijn patiënten
mogelijks verdriet had aangedaan. Maar ook daarvoor had hij een
rechtvaardiging: "Ik ben ervan overtuigd dat deze mensen vandaag over

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

hun verdriet heen zijn en ik geloof persoonlijk dat hun dode familieleden
gelukkig zijn dat ze uit hun lijden werden verlost". Het is bijna woordelijk
de boodschap die senator De Roeck vandaag aan Vlaamse scholieren
gaat verkondigen, namelijk de dood als een zegen, de dood als iets
beters dan het leven, de dood als middel om niet ongelukkig te moeten
zijn.

Na de legalisering van euthanasie ging de nazi-staat echter al vlug de
euthanasiepraktijk reguleren. Hun euthanasieprogramma droeg de code
Aktion T4. Vroedvrouwen en dokters moesten alle pasgeborenen
aangeven die fysische afwijkingen of tekenen van mentale achterlijkheid
vertoonden. Daarvoor diende een vragenlijst te worden ingevuld. Op
basis daarvan moesten drie medische experts een beslissing nemen.
Ze mochten met andere woorden voor god spelen. Indien alle drie de
leden van zo'n commissie van mening waren dat het kind beter af zou
zijn als het dood was, werd het naar een speciale instelling gebracht
waar het geëuthanaseerd werd. De beslissing van de drie experts
moest unaniem zijn. Als ze dat niet was, werd het kind onder
observatie geplaatst en werd later een nieuwe beslissing genomen, net
zolang tot er een unanieme beslissing was. Vervolgens, in een verdere
evolutie, moesten de artsen formulieren invullen voor alle kinderen tot
drie jaar. Daarna werd dezelfde regulering geleidelijk aan uitgebreid tot
gehandicapte kinderen ouder dan drie jaar en ten slotte tot
volwassenen. Dit alles gebeurde geleidelijk. In de laatste fase kwamen
ook de chronisch zieken aan de beurt en al wie lange tijd in een
ziekenhuis of in een verzorgingsinstelling verbleef. Ook zij hadden
blijkbaar wat men noemt recht op een genadige dood.

De nazi's merkten trouwens al vlug dat euthanasie een middel was om
de kosten van de overheid te drukken en het aantal ziekenhuisbedden
te verlagen. Tegen eind 1941 hadden zij op die manier reeds meer dan
93.000 ziekenhuisbedden vrijgemaakt. Er kwamen zes
gespecialiseerde instellingen voor euthanasie. De zieken kregen er een
dodelijke injectie, werden doodgehongerd of vergast. De eerste
vergassingen in Duitsland vonden inderdaad plaats in het kader van het
euthanasieprogramma. Het was in de euthanasiecentra dat de SS de
inspiratie opdeed voor de gaskamers in de uitroeiingskampen. De
euthanasiecentra leverden de technologie die gebruikt werd voor de
holocaust.

Op 3 augustus 1941 verklaarde kardinaal Clemens von Galen, de
bisschop van Münster, dat het nazi-euthanasieprogramma neerkwam
op wij hij noemde "zuivere moord". In zijn preken riep hij de gelovigen op
om "zich af te keren van de nazi-invloed opdat wij niet besmet worden
door hun filosofie en ongoddelijk gedrag". Helaas hebben de meeste
Duitsers aan die oproep geen gevolg gegeven en dat in een tijd dat de
Kerk oneindig veel meer gezag bezat dan nu.

De Amerikaanse auteur Walker Percy publiceerde in de jaren `80 de
roman The Thanatos Syndrome. Thanatos is het Griekse woord voor
dood. In zijn roman geeft hij een toekomstbeeld van de Verenigde
Staten dat net zo goed toepasselijk is op alle Westerse landen waarin
euthanasie gelegaliseerd is en waarin na euthanasie ook het doden van
gehandicapte kinderen en het doden van seniele bejaarden een
courante praktijk is geworden. Walker Percy verbleef als 18-jarige in
Duitsland toen de nazi's daar aan de macht kwamen. Hij heeft de
evolutie daar van nabij kunnen volgen. Hij verklaarde ook dat hij de
inspiratie voor zijn roman daar opdeed. Het waren niet de nazi's die
euthanasie een aanvaardbare praktijk begonnen te vinden, zo
beklemtoonde hij, maar de vriendelijke, democratische Duitsers van de
Weimar-republiek. Hij beklemtoont, ik citeer: ...

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

01.94

Jef Valkeniers

(VLD): Er zijn toch voorzorgsmaatregelen

genomen.

01.95

Alexandra Colen

(VLAAMS BLOK): Mijnheer Valkeniers, ik

zou nog iets langer moeten spreken om u het verband duidelijk te
maken.

voorzitter

: Mevrouw Colen, ik wil u niet beïnvloeden maar u bent nu 50 minuten aan het woord terwijl u

normaal maar 30 minuten spreektijd heeft.

01.96

Alexandra Colen

(VLAAMS BLOK): Toch niet.

voorzitter

: In een algemene bespreking bedraagt de spreektijd 30 minuten. Dat zegt het Reglement. Ik

heb dit tot nu toe nog niet toegepast, maar u blijft uw uiteenzetting rekken. Ik heb dit reeds twee keer gezegd
vandaag. Ik zal het Reglement niet strikt toepassen, maar ik reken ook een beetje op begrip.

01.97

Jef Valkeniers

(VLD): Ik vind het ongelooflijk dat men

euthanasie in de concentratiekampen vergelijkt met euthanasie bij
stervende mensen.

01.98

Alexandra Colen

(VLAAMS BLOK): Ik heb die vergelijking niet

gemaakt, mijnheer Valkeniers.

01.99

Jef Valkeniers

(VLD): Ik heb het toch gehoord!

01.100

Gerolf Annemans

(VLAAMS BLOK): (...)

01.101

Jef Valkeniers

(VLD): Wat heeft dat te maken met euthanasie

bij een stervende? Ik zeg dat dit een kwaadwillige verdraaiing van de
feiten is.

01.102

Gerolf Annemans

(VLAAMS BLOK): (...)

voorzitter

: Laat mevrouw Colen nu eindigen. Ze heeft het inzicht om haar betoog af te ronden.

01.103

Alexandra Colen

(VLAAMS BLOK): Uit respect voor u,

mijnheer de voorzitter, zal ik eindigen. Normaal gezien zou ik om de
heer Valkeniers tegemoet te treden graag de uitleg nog eens herhalen.

Ik had het over Walker Percy die op 18-jarige leeftijd de evolutie in
Duitsland zelf had meegemaakt, die de parallellen trekt, die dit heeft
geromantiseerd en een toekomstbeeld ophangt van een Westerse
maatschappij waarin euthanasie gelegaliseerd wordt en waarin hij ook
toont hoe de verdere evolutie er kan uitzien zoals hij ze heeft
meegemaakt in Duitsland. Wat beklemtoont die auteur? Ik vind dit een
zeer relevante en belangrijke opmerking, want wij kunnen dit herkennen
in de uitspraken die in dit debat werden gedaan. Hij zegt, ik citeer:
"Vergeet niet dat die Duitsers vriendelijke, sentimentele lieden waren,
net zoals de Westerlingen vandaag".

Volgens hem is het zelfs die sentimentaliteit die de oorzaak is van het
probleem. Hij schrijft, ik citeer: "In dit tijdperk van ethisch
emotionalisme, nu wij regeren op basis van zachtmoedigheid, volgt de
moraliteit de emoties: wij huilen niet omdat iets verkeerd is, maar iets
is verkeerd omdat wij erom huilen". Zo stelt hij het voor en ik denk heel
terecht. In een brief aan The New York Times in januari 1988 schreef hij
trouwens over de euthanasievoorstellen die in 1920 in Duitsland werden
gedaan en die zoveel lijken op de voorstellen die thans hier in deze
Kamer worden besproken, het volgende. Hij zei dat die voorstellen "...
niet het product waren van nazi-ideologie, maar afkomstig waren van de

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

meest verstandige mensen van de pre-nazi Weimar-republiek. Met de
beste seculiere bedoelingen wilden zij het lot van het Duitse volk
verbeteren. We weten wat de nazi's vervolgens met deze ideeën
gedaan hebben. Eens het onschuldig menselijk leven geëlimineerd mag
worden, dan is er geen profeet nodig om te voorspellen wat er
vervolgens, zo niet onmiddellijk, dan toch vroeger of later, kan
gebeuren". In het geval van Duitsland is dat 25 jaar later geweest.

Wij riskeren dus eveneens door af te wijken van de fundamentele regel
"Gij zult niet doden" in de legalisering van euthanasie de deur open te
zetten voor demonen, net zoals de Weimar-Duitsers dat deden.
Daarom vraag ik met aandrang dat alle collega's zich bezinnen over de
wet waarover hier morgen zal worden gestemd en waarvan men
algemeen toegeeft dat het een onvolmaakte wet is. Een parlement mag
geen onvolmaakte wetten stemmen. Een parlement mag evenmin
wetten goedkeuren die het recht op leven aantasten. Ik maak mij geen
illusies: het zal gebeuren, maar in dat geval zit er misschien niets
anders op dan dat de bevolking brieven schrijft aan koning Albert om
hem te vragen het voorbeeld van zijn broer ten tijde van de abortuswet
te volgen. Een parlement mag zulke wetten niet goedkeuren en een
staatshoofd mag ze niet tekenen.

Regeling van de werkzaamheden
Ordre des travaux

01.104

Yves Leterme

(CD&V): Mijnheer de voorzitter, voor de regeling

van de werkzaamheden. Ik weet dat het mogelijk zinloos is hiervoor een
beroep op u te doen, maar het lijkt mij veeleer zinloos om over dergelijk
belangrijk thema heel de nacht door een debat te voeren. Wij zijn
vanmorgen om tien uur begonnen en ik denk dat iedereen zich correct
heeft gehouden aan een zekere limiet. Het debat is sereen geweest, op
enkele kleine ontsporingen na. Ik denk dat iedereen de kans moet
krijgen zijn standpunt uiteen te zetten. Dat gebeurt op een waardige
manier. Moeten wij nu echt doorgaan tot vijf of zes uur?

01.104

Yves Leterme

(CD&V):

Est-il raisonnable de prolonger un
débat si important jusqu'aux petites
heures?

voorzitter

: Mijnheer Leterme, de bespreking is bepaald op 15 mei.

Ik merk op dat mevrouw Schauvliege 74 minuten heeft gesproken. De
heer Vande Walle heeft het woord.

président

: Nous avons convenu

de clôturer la discussion générale
lors de la séance du 15 mai.

01.105

José Vande Walle

(CD&V): Mijnheer de voorzitter, ik zal mij

beperken.

voorzitter

: De heer Vande Walle gaat zich beperken, wat een toonbeeld is.

Hervatting van de algemene bespreking
Reprise de la discussion générale

01.106

José Vande Walle

(CD&V): Mijnheer de voorzitter, mijnheer

de minister, collega's, vandaag behandelen we twee wetsontwerpen die
naar onze mening de kern van het leven raken, wetsontwerpen die het
leven kunnen waarderen, opwaarderen of degraderen.

Per definitie beschouwen wij het leven als een gave. Wij kregen het
leven uit een daad van twee personen die bewust kozen voor creatie van
nieuw leven. Van hieruit vertrekkend kregen wij reeds te maken met de
sociale dimensie van het leven, met het aspect zorg en
verantwoordelijkheid. Wij zijn er immers van overtuigd dat het leven niet
de allerindividueelste gedraging binnen een geïndividualiseerde
maatschappij is, met een maximaal zelfbeschikkingsrecht. Het leven
krijgt maar zijn maximale ontplooiing wanneer het wordt gedragen in
een sociale context zoals het gezin, familie, vrienden, verenigingsleven

01.106

José Vande Walle

(CD&V): La vie ne fait pas partie de
la sphère la plus individuelle dans
une société individualisée mais
découle d'une unité sociale et ne
trouve son épanouissement que
dans un contexte social. Cet
aspect n'est pas suffisamment
exprimé dans les projets de loi. La
réglementation proposée est trop
souple. Une loi imparfaite n'est pas
préférable à l'absence de loi.

La commission de la Santé

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

en dit in constante uitwisseling met elkaar.

Daarom moet het leven op de meest respectvolle manier worden
behandeld. Wij gaan ervan uit dat het levenseinde en het sterven
inherent deel uitmaken van het leven. Van deze aspecten vinden we in
de voorliggende wetsontwerpen helaas veel te weinig terug. Wij vrezen
dat de deur wordt opengezet voor ongebreidelde ingrepen op het leven.
Euthanasie bij psychisch lijden, bij dementerenden, bij niet-terminale
patiënten of bij personen die niet meer bij bewustzijn zijn categorieën
waarop het wetsontwerp van toepassing is is hiervan een voorbeeld.

Dat een onvolkomen wet beter is dan geen wet, wat door sommige
leden van de meerderheid tijdens de debatten in de commissie werd
beweerd, is een zwak argument. De wetgever wordt geacht goede
wetten te maken.

Het is dan ook nuttig expliciet te verwijzen naar enkele besluiten die
voortvloeiden uit het geanimeerde, open en constructieve debat in de
commissie voor de Volksgezondheid. Overigens betreuren de leden van
de commissie ten zeerste dat zij alleen een advies mochten geven en
dat de stemmingen in de commissie voor de Justitie moesten worden
gehouden.

Laten we terugkeren naar de adviezen van de commissie voor de
Volksgezondheid. Alle leden waren het erover eens dat de
zorgvuldigheidscriteria moeten worden toegepast. Tevens meenden we
eenparig dat "zuiver psychiatrisch lijden" nooit aanleiding kan geven tot
euthanasie omdat psychisch lijden zeer subjectief en per definitie niet
ongeneeslijk is. Bovendien is de wil van psychisch zieken zelden
eenduidig.

Alle leden van de commissie waren het erover eens dat het belang van
de palliatieve zorg ernstig wordt miskend doordat slechts in de marge
van het wetsontwerp ernaar wordt verwezen. Een palliatieve filter moet a
priori worden ingebouwd. Daarom dient onze fractie opnieuw het
amendement in dat ertoe strekt dat palliatieve zorg de plaats en de
aandacht krijgt die ze verdient. Palliatieve zorg moet maximaal worden
aangewend vooraleer aan euthanasie kan of mag worden gedacht. Ik
herhaal dat het wetsontwerp op dat vlak zwaar tekortschiet.

Het wetsontwerp besteedt ook onvoldoende aandacht aan de rol van de
huisarts. Op één lid na waren alle commissieleden het erover eens dat
de behandelende arts het verzoek van de patiënt met diens huisarts
moet bespreken als de patiënt een huisarts heeft en die niet dezelfde is
als de behandelende arts.

Hoewel de aanbeveling om euthanasie te beperken tot patiënten in een
terminale fase, slechts nipt werd verworpen, stellen we dit probleem
opnieuw aan de orde omdat we ervan overtuigd zijn dat het toestaan van
euthanasie bij niet-terminale patiënten verregaande negatieve gevolgen
kan hebben. De meeste leden waren het erover eens de wilsverklaring
slechts kan worden gehonoreerd als de patiënt zich in een
onomkeerbare comateuze toestand bevindt. De tekst van het
wetsontwerp, en met name de vereiste inzake de onomkeerbare
toestand van niet-bewustzijn, is niet duidelijk en sluit niet uit dat
euthanasie kan worden toegepast op demente patiënten die
voorafgaandelijk een wilsverklaring hebben opgesteld. De meerderheid
van de commissieleden was van oordeel dat hierin klaarheid moet
worden geschapen. De wilsverklaring kan enkel van toepassing zijn als
de patiënt volgens de stand van de wetenschap op onomkeerbare wijze
niet meer bij bewustzijn is. Bovendien is de wilsverklaring niet geldig als
de patiënt slechts op onomkeerbare wijze wilsonbekwaam is geworden.

publique a souligné unanimement
l'importance des critères de
prudence et a admis que la
souffrance purement psychiatrique
ne peut constituer un motif
d'euthanasie. Elle a également
estimé que l'importance des soins
palliatifs n'a pas été suffisamment
mise en exergue dans le projet de
loi. Nous vous demandons
d'accorder aux soins palliatifs la
place qui leur revient. A un membre
près, la commission a aussi
considéré que le médecin traitant
doit s'entretenir de la demande
d'euthanasie avec le médecin de
famille du patient. Notre groupe
demande que l'euthanasie ne soit
pas autorisée pour les patients ne
se trouvant pas en phase terminale.
Cette décision ouvre des
possibilités imprévisibles.

La plupart des membres de la
commission ont estimé qu'une
déclaration anticipée ne peut être
valable que si le patient se trouve
dans un coma irréversible. La
condition énoncée dans le projet, à
savoir «une situation irréversible
d'inconscience» est trop vague. Il
faut préciser qu'une déclaration
anticipée ne peut être appliquée
que pour des patients dont l'état
d'inconscience est irréversible et
donc pas lorsque le patient est
dans un état irréversible
d'incapacité de manifester sa
volonté mais est encore conscient,
comme les patients déments.

Le rôle du pharmacien et son droit
de refuser de collaborer à une
euthanasie ne sont pas non plus
clairement précisés.

En un mot, le projet de loi n'est pas
bon, il peut donner lieu à des
dérives et n'est pas assez attentif à
l'importance capitale des soins
palliatifs. Les amendements
déposés par notre groupe offrent la
possibilité d'apporter des
améliorations essentielles.

Je souhaite enfin faire référence à
une lettre que j'ai reçue des parents
inquiets d'un enfant gravement
handicapé physiquement et
mentalement. Dans cette lettre, ils
se demandent si la nouvelle loi sur
l'euthanasie risque de faire d'eux

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

Om die reden kan niet worden ingegaan op een in een wilsverklaring
geuit verzoek om euthanasie bij een demente patiënt.

Het is niet duidelijk welke rol de apotheker te vervullen heeft. Heeft hij of
zij het recht om de levering van medicamenten met het oog op
euthanasie te weigeren? Wat is de juridische draagwijdte?

Tot zover enkele bedenkingen die vooral gebaseerd zijn op de adviezen
van de commissie voor de Volksgezondheid. Ik blijf hopen dat er bij de
stemmingen in de plenaire vergadering, in tegenstelling tot deze in de
de commissie voor de Justitie, de nodige en gefundeerde aandacht zal
worden geschonken aan deze adviezen.

Wij vinden dat het voorliggende wetsontwerp niet goed is. Het vertoont
te veel onnauwkeurigheden en het maakt tal van aberraties mogelijk,
zoals mijn collega's al onderstreept hebben.

Het wetsontwerp palliatieve zorg is onvoldoende ter sprake gekomen.
Het zou in eerste instantie maximaal moeten worden uitgewerkt en er
moet worden voorzien in de nodige middelen voor palliatieve zorg. Het is
nog niet te laat om het tij te doen keren. De door mijn fractie ingediende
amendementen bieden die mogelijkheid. In het geval dit niet zou
kunnen, zullen we met de nek worden bekeken. Een van de ergste
zaken die ons kan overkomen in een materie met betrekking tot de
omgang met het leven, is dat wij in Europa het voortouw zouden nemen
in de miskenning van een inherent deel van het leven.

In eindig mijn betoog met een brief, niet van een groot filosoof of
schrijver, maar van de ouders van een ernstig fysiek en mentaal
gehandicapt kind. Zij verwoorden hun bezorgdheid als volgt: "Indien de
euthanasiewet erdoor komt, dan stellen wij ons ernstig de vraag of wij
en anderen niet binnenkort vluchtelingen in ons eigen land zullen
worden. Of we niet als asielzoekers naar een ander land zullen moeten
verhuizen? Inderdaad, hoeven we dan niet te vrezen dat een
"barmhartige" arts "liefdevol" onze dochter zal "helpen" zodat ze niet
meer lijdt en haar ouders, die er zelf niet in slagen die beslissing te
nemen, van een grote "last" verlost? Dat dit zou gebeuren is geen
gefantaseer. Het kan worden geverifieerd dat dit in landen waar
euthanasie in het verleden werd toegelaten, gebeurd is. Het is voor ons
moeilijk te begrijpen dat mensen die zich politiek en sociaal engageren
deze simpele logica niet zelf inzien."

des réfugiés dans leur propre pays,
fuyant un médecin "charitable" qui,
"par sollicitude", délivrerait leur fille
de ses souffrances et libérerait
ainsi ses parents, qui n'arrivent pas
à prendre une décision seuls, "d'un
grand poids". Ce type de situation
a, en effet, été constaté dans les
pays où l'euthanasie a été
légalisée. Les parents ne peuvent
comprendre comment les
responsables politiques ne se
rendent pas compte de ce danger.

président

: Madame Dardenne, j'ai bien noté votre remarque sur la concision d'autrui.

01.107

Martine Dardenne

(ECOLO-AGALEV): Monsieur le président,

comme vous avez laissé certains pérorer pendant des heures, je ne
vois pas pourquoi nous devrions être concis.

président

: Il ne faut pas suivre un exemple que vous trouvez moins bon, madame!

01.108

Martine Dardenne

(ECOLO-AGALEV): Monsieur le président,

madame la ministre, monsieur le ministre, chers collègues, je fais
partie de ceux qui, en 1997, au Sénat, ont participé au premier débat
concernant l'euthanasie. Il y a ici au moins deux honorables collègues
qui étaient dans la même situation que moi. Déjà, à l'époque, je
soulignais combien ce débat demande le respect et l'humilité, mais
aussi la plus grande prudence. Je continue de penser que, face aux
questions que posent la mort et la vie, cette attitude reste de mise.

De nombreuses questions restent, en effet, posées qui, demain, nous
amèneront à prolonger la réflexion, comme Mme Herzet le souhaitait

01.108

Martine Dardenne

(ECOLO-AGALEV): Sinds de
eerste Senaatdebatten in 1997,
waaraan ik deelgenomen heb, ben
ik ervan overtuigd dat de kwestie
van de euthanasie eerbied,
menselijkheid en de grootste
voorzichtigheid vereist. Tal van
vragen zijn weliswaar onopgelost
gebleven maar met dit wetsontwerp
wordt een stap gezet.

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

il ne s'agit pas nécessairement de décider ou de trancher , concernant
notamment les mineurs, les incapables, le suicide assisté, etc.
Cependant, le projet de loi qui nous est soumis nous a permis de
franchir un pas. D'abord, par l'ouverture d'une telle discussion, dans
laquelle la parole libre, les dialogues et le débat sont primordiaux, la
question de la mort dans la vie a été remise à l'avant-plan. On a enfin
cessé d'occulter cette problématique et divers tabous ont cédé le pas.

En effet, dans notre civilisation, la mort ne trouve plus guère de place,
contrairement à ce que nous avons connu dans le passé ou à ce qui se
pratique ou se pratiquait dans d'autres cultures. Les progrès de la
technologie et les ressources de la recherche scientifique et médicale
nous ont trop souvent donné l'illusion de la toute puissance et de la
maîtrise sur toutes choses, y compris celles du corps humain, de la
naissance à la mort. Il était donc important de se réapproprier le débat
sur la fin de vie puisque la mort fait partie intégrante de toute vie et doit
être envisagée comme telle. Cela m'amène à dire combien il est
important de développer les soins qui entourent cette fin de vie et
combien la relation entre les individus, le patient, la famille et ceux qui
le soignent doit être présente et forte. Il me paraît clair que la question
des soins palliatifs a pu largement progresser grâce à l'ouverture de ce
débat, il y a environ cinq ans.

La ministre de la Santé a, dans son intervention, souligné qu'avec le
ministre des Affaires sociales, elle avait élaboré un plan de soins
palliatifs dès le début de cette législature. De nombreux moyens
supplémentaires ont été dégagés et ont permis la mise en oeuvre de ce
plan dans sa majeure partie. Que ce soit en maison de retraite, en
hôpital ou à domicile, les soins palliatifs ont vu leurs moyens, tant
financiers qu'humains, se développer. Il est clair que cet effort doit se
poursuivre. A cet égard, le texte concernant les soins palliatifs donne
au parlement les outils nécessaires au contrôle de l'efficacité de cette
politique. En effet, l'article 4 demande aux ministres de la Santé et des
Affaires sociales de présenter chaque année aux Chambres un rapport
d'avancement de leurs politiques en la matière. Ces politiques doivent
également inclure la mise sur pied de formations à l'adresse des
équipes soignantes et des médecins. En effet, même si une plus
grande sensibilisation a pu, elle aussi, être menée grâce à ce débat, on
évoque encore trop souvent la trop grande ignorance qui existe quant à
la gestion optimale de la douleur. Il est vrai que de nombreuses
demandes d'euthanasie disparaissent quand les soins prodigués et un
dialogue sur l'avenir médical du patient sont assurés.

Il faut néanmoins souligner que les soins palliatifs ne remplacent pas la
demande d'euthanasie et que les deux démarches doivent rester
complémentaires et non exclusives l'une de l'autre, comme le
voudraient certains.

Cela m'amène à la réflexion suivante: les demandes d'euthanasie
réfléchies, volontaires et répétées selon les termes du texte de la loi
existent et doivent pouvoir être rencontrées. En effet, même si je ne
sais pas comment j'agirais dans une situation sans issue, j'estime que
nous devons permettre à chacun d'exercer son libre-arbitre, ses propres
convictions et de se situer par rapport à ses propres choix éthiques.

Je pense qu'aucune confession ou conviction religieuse ne peut
imposer sa façon de voir et sa propre éthique à l'ensemble des
citoyens. Je le dis volontiers puisque je reconnais que je suis
d'obédience catholique, de famille catholique, cela ne me pose donc
aucun problème.

Dans une société pluraliste et démocratique, nous devons mettre en

wetsontwerp wordt een stap gezet.

Ten eerste werd dat vraagstuk door
dialoog en debat naar voren
geschoven en werden taboes
doorbroken in een samenleving
waarin de wetenschappelijke en
medische vorderingen ons al te
vaak de illusie hebben gegeven dat
wij alles, de dood inbegrepen,
beheersen. Het economisch
systeem heeft de godsdienst van
de excellentie ingevoerd en elke
mislukking, en de dood wordt als
zodanig ervaren, wordt verbannen.
Het was dus belangrijk om zich het
debat over het levenseinde weer toe
te eigenen.

De kwestie van de palliatieve
zorgen is eveneens ver gevorderd
sinds dat debat geopend werd en,
dank zij het plan van de ministers
van Volksgezondheid en Sociale
Zaken hebben de middelen ten
gunste van die zorgen zich in de
ziekenhuizen en thuis ontwikkeld.
De tekst bepaalt dat daarover
jaarlijks verslag aan het Parlement
wordt uitgebracht zodat het de
mogelijkheid krijgt de
doeltreffendheid van het gevoerde
beleid te toetsen.

Een inspanning moet nog worden
geleverd op het vlak van de
opleiding van de tussenkomende
partijen vermits zij nog te weinig
weten over een optimaal beheer van
het lijden.

De palliatieve zorg en het verzoek
om euthanasie zijn complementaire
démarches. We moeten iedereen
de mogelijkheid bieden zijn keuze
vrij te bepalen en zijn overtuiging te
volgen.

In een democratische samenleving
moet dus worden gezorgd voor een
regeling die soepel genoeg is om
dat mogelijk te maken, maar die
tevens duidelijk genoeg is om een
aantal uitwassen te voorkomen en
de rechtszekerheid te waarborgen.

Dit ontwerp beantwoordt aan de
gestelde vereisten.

Het ontwerp betreft meerderjarige
patiënten die op het moment van
het verzoek bekwaam en bij volle

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

place un cadre suffisamment souple pour rencontrer cet objectif mais
aussi suffisamment précis pour éviter les dérives et l'insécurité
juridique. Cela justifie, pour moi, le fait de légiférer en la matière. Le
projet soumis à notre approbation aujourd'hui répond aux exigences
que je me suis fixées. Il faut le répéter avec force pour tous ceux qui
font une lecture rapide ou tronquée du texte ou qui ne l'ont
manifestement pas lu je pense d'ailleurs à de nombreux courriers que
j'ai reçus: le projet concerne des patients majeurs ou émancipés,
capables et conscients au moment de la demande, laquelle doit être
réfléchie, répétée et volontaire. Le projet prévoit à cet égard une
procédure adéquate, avec plusieurs entretiens espacés à un intervalle
raisonnable.

La situation du patient doit être sans issue. A ce propos, le fait de
définir une situation comme étant sans issue nous paraît plus clair que
parler de "fin de vie" ou de "phase terminale", ce qui introduit un
élément temporel dont personne ne peut définir la portée. Sera-ce trois
jours, trois semaines, trois mois ou davantage? Le concept de "sans
issue " a, pour nous, l'avantage de se situer par rapport à l'évolution
d'une affection.

Par ailleurs, la souffrance doit être physiquement ou
psychologiquement constante, insupportable et inapaisable. Là aussi
les procédures sont claires: consultation d'un autre médecin
indépendant, tant à l'égard du patient que du médecin traitant, entretien
avec l'équipe soignante si elle existe et éventuellement avec les
proches à la demande du patient.

Le patient doit être informé de son état de santé, de son espérance de
vie, des possibilités thérapeutiques encore envisageables et de celles
des soins palliatifs. Les conditions et procédures imposées de la sorte
au médecin, tant dans le cadre d'une demande directe que d'une
déclaration anticipée, me paraissent rigoureuses, précises,
suffisamment prudentes et, en même temps, respectueuses du patient
et de sa volonté.

Ces différentes mesures élaborées pendant plus de deux ans et mises
en place par un travail important au Sénat répondent exactement à
toutes nos interrogations de 1997 qui étaient alors restées en suspens.

La procédure de contrôle me paraît, elle aussi, adéquate et pertinente.

Enfin, une procédure d'évaluation est prévue qui doit donner lieu dans
les six mois du dépôt du premier rapport, à un débat au parlement.
Pour moi, ce projet est le fruit d'une longue maturation au Sénat
pendant deux ans, de la manière la plus précise et la plus complète
possible. Je profite d'ailleurs de cette occasion pour saluer ce travail. Il
apporte je parle en connaissance de cause des réponses
équilibrées, prudentes et respectueuses aux interrogations restées en
suspens en 1997.

A propos des amendements concernant le filtre palliatif, il me semble
que faire du passage par les soins palliatifs une condition d'accès à
l'euthanasie est peu conforme à l'esprit de la loi, peu conforme en tout
cas à l'intention des auteurs initiaux de cette loi. Pour revenir aux
propos de M. Viseur, je pense aussi que cette obligation de passer par
les soins palliatifs est un bien étrange maternage.

Comme je l'ai dit plus haut, cette loi s'inscrit dans une démarche
globale, puisque d'autres sujets parallèles ont été traités, de tolérance
et d'acceptation de l'existence de différentes conceptions des choix de
la vie, conceptions personnelles qui mènent à des vues éthiques

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

différentes, elles aussi. Chacun de nous a le devoir de les respecter et
doit avoir la possibilité de les exprimer.

01.109

Danny Pieters

(VU&ID): Mijnheer de voorzitter, mevrouw de

minister, mijnheer de minister, alvorens tot de grond van de zaak te
gaan wil ik het even hebben over de procedure die tot nog toe werd
gevolgd.

Dit onderwerp werd in de Senaat besproken en er vonden ook hearings
plaats in de Senaat en het was het voorwerp van een kleiner debat in de
Kamer, met weliswaar minder hearings. Hebben wij echter wel goed
naar elkaar geluisterd? En als wij naar elkaar luisterden, heeft dat dan
enig belang gehad? Had het gevolgen? Wat de Kamer betreft, twijfel ik
daaraan. Geen enkel amendement werd aanvaard. Blijkbaar waren de
posities zodanig verhard dat zulks niet meer mogelijk was, ook al was
men van oordeel dat de wet suboptimale oplossingen inhield, zoals in
de loop van dit debat een aantal keer werd gezegd. Ik hoop echter dat
ik mij vergis en dat vooralsnog de mogelijkheid bestaat om
amendementen goedgekeurd te krijgen.

Wellicht is dit naïef en is alles georkestreerd. Vanuit de meerderheid
zullen een aantal dissidente stemmen het woord nemen wij hebben
ze trouwens al gehoord waarna ze zich zullen onthouden, kwestie van
toch een beetje tegemoet te komen aan hun gewetensnood.

Een dergelijke harde houding kan wellicht voor een deel worden
verklaard niet worden gerechtvaardigd door de overdreven stugge
opstelling van een aantal tegenstanders van het wetsontwerp in de
Senaat.

Ondanks intellectueel interessante besprekingen was het blijkbaar niet
mogelijk een werkelijk open debat te voeren over euthanasie en dat is
jammer. Het is spijtig dat datgene waar het echt op aankomt bij de ene
noch bij de andere het uitgangspunt heeft mogen vormen. Eerbied voor
de waardigheid van de mens, niet de volkomen vrije, atomische mens,
maar de mens die lijdt en zwak is en ook de mens die mens wordt met
en doorheen zijn relatie met andere personen. Anderen hebben het hier
vandaag al mooier verwoord dan ik het zou kunnen.

Binnen onze partij bleken wij wel in staat te zijn een open debat te
voeren. Wij maken deel uit van een pluralistische partij en respecteren
uiteraard de gewetensvrijheid en de opinievrijheid van onze leden en
mandatarissen. Het zou gemakkelijk zijn geweest ons daartoe te
beperken, maar wij gingen verder en probeerden een politieke geen
morele consensus te bereiken over dit wetsontwerp. Wij trachtten een
betekenisvolle consensus te bereiken, niet doorspekt met holle
slogans, maar zinvol. (...)

De krachtlijnen van ons uitgangspunt werden goedgekeurd door onze
partijraad en, om het belang ervan te uiten, werden zij bevestigd tijdens
ons congres. Voor ons kan er slechts sprake zijn van depenalisering
van euthanasie in het kader van de begeleiding van het levenseinde.
Met andere woorden, euthanasie is alleen tolereerbaar bij terminaal
lijden. Dat is logisch omdat de aanvaardbaarheid van euthanasie zich
situeert in het enge kader van een noodsituatie. Alleen als euthanasie
zowel voor de patiënt als voor de arts de enige uitweg is om een
uitzichtloos, aanhoudend en terminaal lijden te vermijden, is het voor
ons aanvaardbaar.

Als een persoon niet langer in staat is zijn wil tot levensbeëindiging
kenbaar te maken, vinden wij ook dat de verklaring uit het verleden

01.109

Danny Pieters

(VU&ID):

Les débats sur une réglementation
de l'euthanasie ont été
particulièrement intenses au cours
des derniers mois, à la Chambre
comme au Sénat. Toutefois, force
m'est de constater pour l'instant
qu'il n'y a pas eu d'écoute mutuelle.
Lorsque je constate par exemple
que la majorité a rejeté tous les
amendements de l'opposition, j'ai
vraiment le sentiment qu'elle avait
tout orchestré. Ainsi, le
comportement critique de certains
membres VLD de la commission
de la Santé publique était
apparemment prévu dès le début.
Comment faut-il interpréter l'attitude
rigide de la majorité? Sans doute
est-elle à mettre en corrélation avec
l'attitude inflexible adoptée au
Sénat par certains opposants à la
réglementation relative à
l'euthanasie. La majorité n'a dès
lors plus voulu courir de risque à la
Chambre. Je déplore qu'il n'ait pas
été possible de mener un débat sur
cette matière importante.

Si la souffrance est sans issue, le
médecin doit faire au patient une
véritable offre de soins palliatifs. Si
cette offre n'apporte pas de réponse
adéquate, et uniquement dans ce
cas, l'euthanasie peut être
envisagée. L'absence, dans la
pratique, de soins palliatifs
appropriés exclut pour nous le
recours à l'euthanasie. Par ailleurs,
la formation juridique et éthique de
tous les professionnels concernés
doit être un préalable à la
dépénalisation de l'euthanasie. Les
amendements présentés par notre
groupe s'articulent sur deux lignes
de force: l'euthanasie ne peut être
pratiquée qu'en cas de souffrances
terminales et sans issue et la
déclaration anticipée doit être
rapprochée dans le temps de la
demande d'euthanasie. En
l'absence de ces amendements,
nous ne pouvons adopter ce projet
de loi. Du reste, je renvoie
également à l'arrêté de la Cour
européenne des droits de l'homme
du 23 avril 2002 et je souhaite
demander au ministre compétent si

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

waarmee rekening wordt gehouden best dichter bij het ogenblik van de
toepassing van die verklaring wordt gebracht. In geval van euthanasie
moet aan de patiënt zelf vooraf een reëel aanbod van palliatieve zorg
zijn gedaan. Ook de arts moet een dergelijk aanbod voorleggen. Alleen
als arts en patiënt bewust van oordeel zijn dat de aangeboden zorg
geen zinvol antwoord biedt op zijn uitzichtloos, aanhoudend en
terminaal ernstig lijden, kan het pad van de euthanasie worden
bewandeld. Het praktisch niet-voorhanden zijn van de gepaste
palliatieve zorg als zo'n hulp mogelijk is en door de patiënt gewenst,
maakt het doorvoeren van euthanasie voor ons onmogelijk. Ik denk dat
aan dat aspect tot nu toe weinig aandacht is besteed. Als onder de
gestelde voorwaarden euthanasie voor ons wettelijk toelaatbaar moet
zijn, moet er ook voor worden gezorgd dat de betrokken leden van het
medisch en paramedisch personeel voldoende zijn voorbereid op een
adequaat functioneren bij het levenseinde. We dienen werk te maken
wellicht moet ook overleg met de gemeenschappen worden gepleegd
van vorming, scholing en bijscholing op juridisch en ethisch gebied van
de professionele betrokkenen. Zoiets zou best voorafgaan aan de
gedeeltelijke depenalisering van euthanasie.

Uitgaande van deze krachtlijnen wil onze fractie zich consequent
opstellen en heeft ze op een positieve wijze een aantal amendementen
geformuleerd. Deze beperkte amendementen leggen vooral op twee
punten de nadruk. In de eerste plaats willen wij euthanasie alleen
mogelijk maken in geval van terminaal uitzichtloos lijden. In de tweede
plaats willen wij de wilsverklaring en het moment waarop die
wilsverklaring tot euthanasie leidt naar mekaar toebrengen. Voor ons
zijn deze amendementen essentieel. Dat betekent dat wij zonder de
aanvaarding van die amendementen, niet kunnen overgaan tot het
goedkeuren van een wet tot gedeeltelijke depenalisering van de
euthanasie.

Overigens denk ik dat het ook de moeite waard zou zijn om wat meer
aandacht te besteden aan het arrest van het Europees Hof van de
Rechten van de Mens van 23 april 2002. Zoals ik mij vanmorgen al tot
de heer Picqué heb gericht, zou ik mij vanavond tot de bevoegde
minister willen wenden. De bevoegde minister wellicht van Justitie
zou toch moeten nagaan of het voorgelegde wetsontwerp geen
problemen oplevert met de eerbiediging van het Europees Verdrag tot
Bescherming van de Rechten van de Mens.

ce projet de loi ne se heurte pas à
la Convention européenne de
sauvegarde des droits de l'homme.

Le ministre n'est peut peut-être pas
en mesure de répondre au pied levé
mais le gouvernement devrait
examiner cet aspect en temps
opportun, sans quoi le présent
débat n'est qu'une mascarade.

voorzitter

: Mijnheer de minister, men vraagt uw aandacht.

01.110

Danny Pieters

(VU&ID): Ik vraag niet alleen aandacht, maar

ook een antwoord.

01.111

Hugo Coveliers

(VLD): Dat is voor straks. Dat wordt nooit

gegeven in het midden van de bespreking.

01.112

Danny Pieters

(VU&ID): Ik heb die vraag trouwens vanmorgen

al gesteld. Het is best mogelijk dat dit niet belangrijk is, maar de heer
Picqué ging deze vraag aan de minister doorgeven. Hij kan hierop
misschien niet zomaar uit de losse pols antwoorden, maar de regering
moet toch nagaan of er geen problemen rijzen in verband met onze
volkenrechtelijke verplichtingen uit het Europees Verdrag tot
Bescherming van de Rechten van de Mens, zoals die in het recent
arrest worden uitgelegd. Ik hoop dat wij daarover op een relevant
ogenblik informatie zullen krijgen, want anders zouden wij hier een hele
schijnvertoning opvoeren.

01.113 Minister

Marc Verwilghen

: Mijnheer de voorzitter, dat ogenblik 01.113

Marc Verwilghen

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

is zodanig relevant dat er een voorontwerp van wet is voorbereid over het
internationaal privaatrecht. Dat ontwerp ligt ter discussie. Dit document
is overigens al drie tot vier maanden klaar, maar het is nog niet in de
Ministerraad behandeld omdat een aantal andere prioriteiten inzake
voorontwerpen van wet de voorrang hebben gekregen. Het voorontwerp
is dus klaar en het is daarmee absoluut niet in tegenstrijd.

ministre: L'avant-projet de loi relatif
au droit privé international est déjà
prêt depuis des mois et est en
cours d'examen. Il n'est nullement
en contradiction avec la Convention
européenne.

01.114

Danny Pieters

(VU&ID): Mijnheer de voorzitter, wij kunnen niet

weten welke ontwerpen niet zijn goedgekeurd in de Ministerraad. Dat
behoort niet tot onze bevoegdheid.

Ik zou bondig zijn, maar toch nog de volgende overweging: staan wij
hier voor een ethische kwestie of staan we hier voor een politiek
vraagstuk? Als men gehoord heeft wat hier vandaag is gezegd, dan
gaat het hier over visies, meer bepaald over de maatschappij, over de
overheid en over de plaats ervan in relatie tot de mens in die
maatschappij. Mijns inziens is het moeilijk te ontkennen dat het hier
wel degelijk over een politiek vraagstuk gaat, uiteraard met ethische
componenten.

Het valt me dan ook moeilijk te verstaan hoe inzonderheid
gemeenschapsgeoriënteerde politieke krachten ik denk dan onder
meer, maar niet alleen aan de sociaal-democraten en de groenen
zich hier laten meeslepen door iets wat zelfs voor sommige liberalen al
een ultraliberale logica is van vrijheid in alles en voor alles. Soms denk
ik dat ze zich laten meeslepen meer door het motief van het bestrijden
van de tegenstanders van dit wetsontwerp, dan door de mens-, levens-
en maatschappijvisie die het politieke handelen zou moeten
doordringen.

In politiek gaat het wellicht over andere zaken, namelijk over macht,
over geld, over belangen, over winnaars en verliezers. Daar gaan we op
afstevenen: we gaan hier als resultaat krijgen dat sommigen aan het
einde van het debat de overwinnaars zijn en anderen de verliezers. Dat
hoefde echter niet als sommige tegenstanders van vandaag een redelijk
standpunt zouden innemen, wat men ook in de Senaat heeft gedaan.
Het kan ook anders zijn vandaag als de meerderheid niet zou
doorzetten om tegen alle kritiek in, tegen alle mogelijkheden en
uitgestoken handen in, toch dit wetsontwerp zonder amendering door te
drukken, zonder een mogelijkheid te gebruiken om tot een brede
consensus te komen. Immers, deze brede consensus was wel degelijk
mogelijk, misschien voor een maximalistisch ontwerp in de ogen van
sommigen,en zou dan een meerwaarde hebben gehad.

Een dergelijk ontwerp, zou wegens de inhoud, maar ook omwille van de
positie die ons land erdoor op het internationale vlak zal innemen, beter
gedragen worden dan door de meerderheid min enkele leden, want dat
is waar we nu op afstevenen. Het zou verkieslijk zijn dat er geen
overwinnaars en geen overwonnenen zijn, of dat er één overwinnaar zou
zijn, namelijk de zwakke lijdende mensen.

01.114

Danny Pieters

(VU&ID):

Nous ne sommes pas compétents
pour savoir quels projets sont
adoptés au Conseil des ministres.
En l'occurrence, s'agit-il d'une
question éthique ou politique?
Certains collègues sont davantage
motivés par la lutte contre les
opposants au projet de loi que par
des considérations philosophiques.
Il est regrettable que la majorité
souhaite, en dépit des critiques,
imposer ce projet de loi sans
accepter d'amendements. Il aurait
en effet été possible d'atteindre un
vaste consensus. Celui-ci aurait
représenté une plus-value. Mieux
vaut aujourd'hui qu'il n'y ait ni
vainqueurs ni vaincus ou plutôt qu'il
n'y ait qu'un seul vainqueur: la
personne souffrante.

01.115

Thierry Giet

(PS): Monsieur le président, madame et monsieur

les ministres, chers collègues, le projet que nous allons voter demain
sera voté au terme d'un parcours législatif qui s'est caractérisé par
l'ampleur des débats que la question qu'il entend régler a suscitée, tant
au sein qu'à l'extérieur du parlement d'ailleurs, par le nombre d'auditions
qui ont été organisées par les commissions compétentes du Sénat et
de la Chambre, par le temps et le sérieux qui ont été consacrés à
l'analyse des dispositions qui composent le projet.

01.115

Thierry Giet

(PS): De

wetgevingstechnische weg die dit
wetsontwerp heeft afgelegd,
kenmerkt zich door de uitvoerige
debatten die erover werden gevoerd,
de vele hoorzittingen, de tijd die
werd uitgetrokken voor de analyse
van de bepalingen en de ernst
waarmee dat is gebeurd. En ook

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

Un débat législatif caractérisé aussi, je pense, au-delà des clivages,
par le respect mutuel et l'attention portée aux positions des uns et des
autres. Ceci dit, cela n'aura pas suffi à dégager un consensus sur le
texte. Des désaccords fondamentaux subsistent ici sur des aspects
essentiels du projet et sur ses fondements même, en particulier en ce
qui concerne les limites de l'autonomie de la volonté et du droit à
l'autodétermination. Je ne souhaite pas intervenir longuement puisque
de nombreuses questions aussi bien d'ordre philosophique que
technique ont déjà été discutées et tranchées en commission et il est
donc vain de les réaborder toutes ici.

Mais avant d'aborder le fond de ce projet, je crois nécessaire de
formuler une mise au point de nature politique, non pas dans un esprit
polémique, mais parce que je crois que certaines choses ont été dites
qu'il n'est pas possible d'entendre sans réagir.

Non, la législation relative à l'euthanasie que nous nous apprêtons à
voter ne constitue pas une revanche politique pour les décennies de
participation des démocrates-chrétiens au gouvernement. La majorité
actuelle n'a aucune revanche à prendre et surtout pas une revanche qui
prendrait la forme de l'adoption quasi-automatique, pour le principe,
pour le symbole, d'une législation comme celle dont nous débattons
aujourd'hui, qui touche à des questions aussi fondamentales et
sensibles sur les plans philosophique et éthique. Prétendre que tel
serait le cas c'est dénier aux promoteurs du projet une conscience et
un souci humanistes qui sont justement à la base de celui-ci.

Par contre, chacun sait ici que c'est sous cette législature qu'un
véritable débat parlementaire a, pour la première fois, pu être tenu au
sujet de l'euthanasie. Il s'est agi d'un débat abordé dans le chef de la
majorité sans l'affirmation a priori d'une fracture éthique irréductible
entre majorité et opposition, tout simplement parce qu'une
problématique comme celle de l'euthanasie renvoie les parlementaires,
les hommes et les femmes que nous sommes à leurs propres doutes
et inquiétudes en tout cas, au moins à leurs interrogations et
finalement à leur conscience.

Il s'est donc agi d'un vrai débat au cours duquel une multitude de points
de vue ont été exprimés, les opinions de certains ont pu évoluer, voire
radicalement changer.

Quand j'entends certains affirmer maintenant que le principe de base
est qu'il faut continuer à mener la réflexion et le débat sur les questions
éthiques et les valeurs fondamentales que questionne le projet et que
l'on ne peut jamais se dire "tout est dit, on n'en parle plus", je ne peux
que me réjouir. Au moins le débat n'est-il plus tabou comme il l'a été si
longtemps et la compétence le droit du législateur de connaître de
ce genre de problématique est-elle enfin reconnue par chacun.

Le fait de reconnaître la nécessité de la réflexion permanente sur un
sujet comme l'euthanasie ne doit pas non plus conduire à la conclusion
paradoxale qu'aucune législation ne pourrait jamais être adoptée. C'est
en effet, comme l'a rappelé le Conseil d'Etat dans son avis de juin
2001, au législateur seul qu'il appartient d'examiner et d'éventuellement
régler une matière comme celle-ci en vue de concilier au mieux des
conceptions éthiques divergentes. C'est ce que fait le projet en
préservant pleinement la liberté de conscience de chacun. Faut-il
ajouter qu'au demeurant, c'est justement une caractéristique
essentielle de la future législation d'instituer le débat futur et d'en
organiser l'enrichissement par les compétences et obligations que
l'article 9 prévoit pour la commission fédérale de contrôle et
d'évaluation.

door het respect dat men heeft
opgebracht voor eenieders
standpunt.

Niettemin blijven er fundamentele
meningsverschillen bestaan. Ik acht
het nodig politiek de puntjes op de i
te zetten, niet om te polemiseren,
maar omdat er dingen gezegd
werden die we niet over onze kant
kunnen laten gaan. Dit wetsontwerp
is géén politieke wraakneming, ter
vergelding van tientallen jaren
christen-democratische
regeringsdeelname. De huidige
meerderheid is geenszins op
revanche belust, en al helemaal
niet via de goedkeuring uit principe
van een wettekst als deze.

Tijdens deze zittingsperiode werd
voor het eerst een echt
parlementair debat gevoerd over
euthanasie. Daarbij werden vele
verschillende standpunten
verwoord. Sommigen stuurden hun
mening bij, anderen maakten een
heuse ommezwaai.

Sommigen zeggen nu dat er verder
moet worden nagedacht over
ethische kwesties. Daar kan ik
alleen maar verheugd over zijn. Het
debat is nu ten minste uit de
taboesfeer gelicht. Dat mag echter
niet tot de paradoxale conclusie
leiden dat er nooit een wet kan
worden aangenomen. Een
dergelijke materie kan immers
enkel door de wetgever worden
geregeld, en de toekomstige
wetgeving zal trouwens precies de
aanzet zijn voor het toekomstige
debat.

Voorts zou ik op politiek vlak willen
reageren op de bewering als zou
het wetsontwerp de bevestiging zijn
van een uitwas, waarbij de mens
verwordt tot een object, dat je
wegwerpt als het geen dienst meer
kan doen. Alsof het ontwerp de
overheid of bepaalde individuen de
macht zou willen geven om te
beslissen over de zinvolheid van het
leven van een ander. Het tegendeel
is waar: het ontwerp strekt ertoe
elk individu opnieuw het recht te
geven om in alle gewetensvrijheid
zelf te oordelen of het leven nog zin
heeft.

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

Je voudrais aussi réagir sur le plan politique à l'affirmation selon laquelle
le projet de loi consacrerait dans notre société de plus en plus
utilitariste dans laquelle la logique économique domine, une dérive de
l'être devenu objet, un objet dont on se débarrasserait une fois celui-ci
devenu inutile ne rendant plus les services que l'on attend de lui.
Comme si le projet à l'examen visait d'une quelconque manière à
conférer à l'Etat ou à certains individus le droit et le pouvoir de décider
si la vie d'un tiers a ou non un sens, si elle mérite ou non d'être vécue.
C'est exactement le contraire que vise le projet en discussion. En effet,
il vise à restituer à chacun le droit de juger en pleine liberté de
conscience dans les circonstances critiques clairement énoncées à
l'article 3 si sa vie, dans ces conditions, lui paraît encore digne d'être
vécue.

J'ai écouté avec beaucoup d'attention ceux qui considèrent que le point
de départ fondamental du projet est mauvais, qu'il n'existe pas de droit
absolu à l'autodétermination, que le critère de l'autonomie de la volonté
est dénué de pertinence parce que cette autonomie est limitée par la
mort elle-même.

J'ai lu à plusieurs reprises le texte d'Arthur Cools dont M. Van Parys
nous a donné connaissance en commission. Je ne le comprends pas.
Loin de moi la volonté de tourner son propos en dérision, mais ne le
comprends pas et je pense effectivement que cela s'explique par des
différences fondamentales dans nos conceptions philosophiques. Je
pense en effet que c'est à chaque homme et à chaque femme
qu'appartient le droit de juger pour lui-même ou pour elle-même ce que
signifie mener une vie digne dans tous ses aspects et dans toute sa
durée, c'est-à-dire jusqu'à la mort. Il s'agit d'un postulat fondamental.

Il y a des gens qui choisissent de sacrifier, de donner leur vie pour
sauver une personne qu'ils aiment, pour défendre une idée, pour libérer
un pays, pour détruire et tuer aussi. Leur autonomie est-elle limitée par
la mort elle-même? Qu'est-ce que cela peut bien vouloir dire?

Il y a aussi des gens qui se suicident. Posent-ils un acte
philosophiquement condamnable, voire qui devrait être pénalement
sanctionné? Qui oserait aujourd'hui prétendre en juger? Que peut
signifier dans le cas du suicide que l'autonomie de la volonté est limitée
par la mort elle-même?

De tous temps, pour des raisons que l'on peut trouver bonnes ou
mauvaises, selon les circonstances, des hommes et des femmes ont
disposé, en conscience, de leur vie. C'est un fait et ce fait est
l'expression d'une composante évidente à la fois du droit que chacun a
sur son propre corps, sur sa propre vie et du droit à la liberté de
conscience.

Il a été dit que le projet suppose une conception du libre arbitre qui
s'adresse à une élite de la société, celle qui dispose des moyens
financiers et intellectuels pour accéder à la connaissance, au savoir et
inévitablement au pouvoir et à la liberté que ces derniers procurent. Je
ne comprends pas non plus ce que cela veut dire. La faculté d'habiter
sa propre vie et, dans certains cas, de faire face à la mort s'exerce
heureusement hors de ces contingences habituelles.

Il a aussi été dit que l'approche de la mort plonge de nombreuses
personnes dans le doute et le désarroi, que l'état d'inquiétude dans
lequel se trouve le patient à la fin de sa vie exclut qu'il prenne la
décision de se faire euthanasier et qu'il serait dès lors particulièrement
inconvenant de demander à un patient préoccupé, en proie au doute,

Ik heb met aandacht geluisterd
naar diegenen die vinden dat het
criterium van de vrije
wilsbeschikking irrelevant is, want
hoe dan ook beknot door de dood
zelf. Die mening begrijp ik niet,
wellicht omdat mijn
levensbeschouwing daar te ver van
af staat. Ik geloof immers dat
iedereen zelf moet kunnen
aangeven wat in zijn of haar ogen
een menswaardig leven en
levenseinde is. Dat is een
fundamenteel postulaat.

Te allen tijde hebben mannen en
vrouwen, om redenen die we goed
of slecht kunnen vinden, zelf over
hun leven beschikt. Die
mogelijkheid is de uitdrukking van
het recht dat iedereen heeft op zijn
eigen leven en van het recht op
gewetensvrijheid.

Er werd gezegd dat het ontwerp
een opvatting van de "vrije wil"
huldigt die enkel geldt voor een
elite. Ik begrijp niet hoe de
intellectuele en financiële middelen
kunnen bepalen of iemand in staat
is zijn eigen leven te leiden.

Er werd ook gezegd dat de
naderende dood vele mensen doet
twijfelen en dat het ongepast zou
zijn de twijfelende patiënt te
confronteren met een vraag over
een eenduidig standpunt over zijn
levenseinde. De tekst van het
ontwerp is echter heel duidelijk: het
is uitgesloten dat ongeacht welke
derde persoon de patiënt zou
vragen een standpunt in te nemen
over zijn levenseinde. De vraag mag
alleen van de patiënt zelf komen.

Wij hebben nooit beweerd alle
mogelijke omstandigheden van het
levenseinde te omvatten. Ook de
veronderstelling van de
noodtoestand blijft aanwezig.
Wat dit debat over euthanasie zo
bijzonder maakt is volgens mij dus
niet de kwestie van de
wilsautonomie, maar die van de
tussenkomst van een derde die in
dit geval een arts moet zijn. Het
ontwerp wil enkel de dialoog tussen
arts en patiënt bevorderen en op die
manier in alle vrijheid twee
meningen over de te verrichten
handeling met elkaar confronteren.

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

d'adopter une position claire sur la fin de sa vie.

Mais le texte du projet est pourtant particulièrement clair. Le médecin
qui pratique l'euthanasie doit s'assurer que la demande formulée par le
patient l'est de manière volontaire, réfléchie et répétée et qu'elle ne
résulte pas d'une pression extérieure. Il n'est donc pas question qu'un
tiers quel qu'il soit demande au patient de se prononcer sur la fin de sa
vie. La demande ne peut venir que du patient lui-même. Et bien
entendu, comme nous le disait M. Van Parys en commission, il y a la
maman de Simone de Beauvoir décrite par sa fille comme une
personne fière et énergique qui dit à la fin de sa vie: "Cela m'est égal;
ce qui m'inquiète, c'est que tout m'est égal". Nous savons tous que
c'est souvent, le plus souvent même, l'état d'esprit des personnes en fin
de vie. Mais il arrive aussi et c'est cette hypothèse que le projet vise
que le patient soit incontestablement capable et conscient au
moment de sa demande d'euthanasie et la formule effectivement
clairement de manière réfléchie et répétée. Ce fut le cas notamment de
Diane Pretty.

Nous n'avons donc jamais eu la prétention de couvrir par le texte toutes
les circonstances de fin de vie et il est fort possible même que celui-ci
ne trouvera à s'appliquer que dans une petite proportion de cas. Aussi,
l'hypothèse de l'état de nécessité demeure, ne serait-ce que parce que
les mineurs non émancipés ne sont pas compris dans le champ
d'application du texte.

Ce qui fait la spécificité du débat sur l'euthanasie, ce n'est donc pas
selon moi la question de l'autonomie de la volonté, c'est celle de
l'intervention, dans ce cadre, d'un tiers qui doit, en l'occurrence, être
médecin. Cette intervention ne se conçoit qu'aux conditions strictement
énumérées par le projet.

Faut-il par ailleurs rappeler l'évidence, à savoir que le projet énonce
clairement à l'article 14 qu'aucun médecin n'est tenu de pratiquer une
euthanasie, non plus bien sûr qu'aucune autre personne n'est tenue d'y
participer, que la demande soit exprimée par le patient conscient ou via
une déclaration anticipée?

Le projet ne vise qu'à promouvoir le dialogue entre le médecin et le
patient et à autoriser sur cette base l'éventuelle rencontre de deux
personnes, de deux consciences libres quant à l'acte à accomplir.

Le dialogue que le texte vise à assurer constitue un élément central de
la future législation. Il vise à la meilleure information possible du
médecin autant que du patient. Comme l'a clairement énoncé Philippe
Mahoux au Sénat, ce dialogue ne trouve sa raison d'être que s'il est
conçu comme un processus dynamique et évolutif. Le figer dans une
procéduralisation excessive le viderait de son sens.

Certains voudraient voir ce dialogue élargi à d'autres personnes que le
patient et son médecin. Ce serait, selon moi, tout à fait inacceptable
pour deux raisons au moins. Tout d'abord, cela aurait pour effet
inévitable de diluer la responsabilité du médecin face à son patient
quant à l'acte éminemment grave qui lui est demandé de poser.
Ensuite, élargir le débat à d'autres personnes que les deux seules qui
sont finalement concernées aurait pour conséquence de faire d'une
demande d'euthanasie, par nature délicate et intime, l'objet d'une
espèce de colloque public où les uns et les autres, fussent-ils des
proches ou des membres de l'équipe soignante, débattraient, un peu
comme dans un tribunal, du sens de la vie du patient. Ce serait alors,
je le crains, que le patient serait complètement dépossédé de lui-
même, devenant au sens propre, objet d'un débat.

Sommigen willen dat deze dialoog
tot andere personen wordt
uitgebreid. Voor mij zou dat
absoluut onaanvaardbaar zijn. Ten
eerste zou dat onvermijdelijk
meebrengen dat de
verantwoordelijkheid van de
geneesheer tegenover zijn patiënt
wordt beperkt. Vervolgens zou het
euthanasieverzoek dat van nature
delicaat en intiem is, het voorwerp
van een soort openbaar forum
worden in het kader waarvan de
patiënt volledig van zichzelf wordt
vervreemd.

De tekst bepaalt daarentegen
uitdrukkelijk dat de geneesheer en
de patiënt andere mensen mogen
raadplegen.

De oppositie beweert dat deze
tekst het recht op leven schendt.
Men weet dat de Raad van State
duidelijk heeft gesteld dat het
ontwerp volgens hem in
overeenstemming lijkt te zijn met
de bepalingen van het Europees
Verdrag van de rechten van de
mens en van het Iinternationaal
pact met betrekking tot de
burgerlijke en politieke rechten. Het
biedt immers voldoende
waarborgen.

De Raad van State is eveneens tot
de conclusie gekomen dat de
bestraffing wordt behouden buiten
de gevallen waarin de tekst voorziet
omdat de overheid de plicht heeft in
doeltreffende ontradingsmiddelen te
voorzien.

Ondertussen was er het "Pretty"-
arrest, op grond waarvan de
oppositie een verzoekschrift in
Straatsburg wil indienen. Ik geef toe
dat ik in dat arrest niets terugvind
dat van aard is om het door de
meerderheid aangenomen
standpunt op de helling te zetten.

In het geval van mevrouw Pretty
heeft het Europees Hof van de
rechten van de mens niet
geoordeeld dat een Staat het recht
op sterven niet mag organiseren en
ik hoop dat het in voorkomend geval
zal oordelen dat de wetgever zich in
zo'n delicate ethische kwestie moet
uitspreken. Omdat haar het recht

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

Ce que l'on peut par contre souhaiter et ce que prévoit expressément le
texte, c'est que le médecin et le patient consultent d'autres personnes.
Cette possibilité de consultation devient d'ailleurs une obligation pour le
médecin qui doit aussi bien en cas de demande actuelle qu'anticipée,
consulter un autre médecin quant au caractère grave et incurable de
l'affection, en précisant les raisons de la consultation.

Monsieur le président, mes chers collègues, l'opposition affirme que le
texte que nous allons voter demain viole le droit à la vie tel qu'il est
garanti par l'article 2 de la Convention européenne des droits de
l'homme et l'article 6 du Pacte international relatif aux droits civils et
politiques. En application de ce droit, l'Etat a l'obligation de prendre les
mesures nécessaires à la protection de la vie des personnes relevant
de sa juridiction.

L'on sait que le Conseil d'Etat s'est interrogé, dans son avis du 20 juin
2001, sur le point de savoir si, en instaurant une dépénalisation de
l'euthanasie telle que le prévoit le projet, le législateur manquerait à son
devoir de protéger la vie. L'on sait également que le Conseil d'Etat a
clairement exprimé que le projet lui paraît conforme aux dispositions de
la convention et du pacte. En effet, il met en place un nombre suffisant
de garanties afin d'assurer la prudence nécessaire à l'acceptation d'une
demande d'euthanasie et en particulier: la procédure particulière et
répressive qui doit être suivie par le médecin à qui est demandée
l'euthanasie, la pluralité d'entretiens que ce médecin doit avoir avec son
patient mais également avec d'autres médecins, les membres de
l'équipe soignante ainsi que les proches éventuellement désignés par le
patient, de même que les conditions imposées par ailleurs à la
rédaction anticipée qui doivent garantir que celle-ci exprime réellement
la volonté de l'intéressé.

Le Conseil d'Etat a également conclu qu'en raison des limites précises
imposées à la réalisation d'une euthanasie, malgré la demande actuelle
ou la déclaration anticipée du patient, le maintien de la répression en
dehors des cas visés par le texte répond à l'obligation de l'autorité de
mettre en place des moyens de dissuasion efficaces, permettant
d'éviter qu'il soit porté atteinte au droit à la vie.

Entre-temps est intervenu l'arrêt de la Cour européenne des droits de
l'homme dans l'affaire Pretty, ainsi d'ailleurs que le décès de la
requérante. Notamment sur base de cet arrêt, l'opposition annonce son
intention d'introduire un recours à Strasbourg contre la législation que
nous allons adopter. Nous prendrons connaissance en temps voulu de
la décision que la cour prendra éventuellement sur base de ce recours.

J'avoue en tout cas ne pas trouver dans l'arrêt matière à remettre en
question la position adoptée par la majorité, d'abord parce que celui-ci
a été rendu dans le contexte particulier d'une demande de suicide
assisté, la loi anglaise de 1961 sur le suicide érigeant par ailleurs
expressément en infraction le fait d'aider autrui à se suicider.

Vu la situation de Mme Pretty et le refus du parquet de prendre
l'engagement que son mari ne serait pas poursuivi, la requérante
plaidait que l'Etat aurait été dans l'obligation positive d'aménager son
droit interne afin de permettre à chacun d'exercer sa faculté de mettre
fin à ses jours. C'est ce point de vue que la Cour a refusé de suivre,
estimant qu'il n'est pas possible de déduire de l'article 2 de la
Convention un droit à mourir, que ce soit de la main d'un tiers ou avec
l'assistance d'une autorité publique. Cependant, la Cour n'a absolument
pas jugé qu'un Etat ne peut aménager ce droit et j'espère bien entendu
que si elle a à se prononcer sur cette question, elle jugera, comme

werd ontzegd in eer en geweten
over het tijdstip en de voorwaarden
van haar dood te beslissen, werd
mevrouw Pretty tot een voorwerp en
niet langer tot het onderwerp van
haar eigen leven.

Binnen het raam van deze wet had
zij aan een arts in plaats van aan
haar man kunnen vragen om die
laatste handeling van menselijke
solidariteit te stellen.

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

notre Conseil d'Etat l'a considéré, qu'il revient au législateur, et à lui
seul, en tant que représentant du corps social, de se prononcer et
d'éventuellement réglementer une matière éthique aussi délicate.

En conclusion et au-delà de ces considérations, je retiens que Mme
Pretty est morte comme elle le craignait et comme elle ne le voulait
pas. Sachant que sa maladie entraînait des souffrances et une perte de
dignité, elle souhaitait pouvoir choisir librement, en conscience, en
totale possession de ses facultés intellectuelles, le moment et les
modalités de sa mort afin de ne pas avoir à endurer ces épreuves. Elles
n'a pas pu le faire, et en cela elle est devenue objet et non plus sujet de
sa propre vie.

Je ne peux pas m'empêcher de penser au fait que dans le cadre de la
loi que nous allons voter, elle aurait pu choisir ce moment et demander,
non pas à son mari, mais à un médecin en qui elle aurait eu confiance,
de poser cet acte ultime de solidarité humaine, sinon d'amour, qui
aurait été de l'aider à mourir comme elle l'entendait.

01.116

Vincent Decroly

(indépendant): Monsieur le président, je

souhaiterais poser une question à M. Giet. Je le remercie d'avoir
apporté une première réponse à une question qui se posait depuis
plusieurs heures en ce qui concerne la compatibilité des logiques qui
prévalent dans le projet avec le récent arrêt de la Cour européenne des
droits de l'homme.

Je souhaiterais lui poser deux questions en marge de celle-là. J'en
poserai également à ceux qui se sont dit hostiles au projet. J'apporte
donc ici une contribution au débat, plutôt qu'une prise de position.

Parmi les questions qui ont été abordées depuis ce matin, je n'ai,
jusqu'à présent, pas entendu de réponses précises aux arguments de
ceux qui estiment qu'il aurait mieux valu encadrer légalement l'état de
nécessité plutôt que de légiférer de façon autonome par rapport à cette
règle-là. M. Giet ou un autre député favorable au texte peut-il répondre
à cette question? Elle est importante et jusqu'à présent, peu
d'arguments politiques ou juridiques ont été avancés à ce sujet.

J'en viens à ma deuxième question. Il a beaucoup été débattu du stade
terminal et de la limitation du recours à l'euthanasie en fonction de ce
critère. Plusieurs collègues ont dit qu'une telle notion était difficilement
définissable médicalement ou juridiquement. Bien sûr, chacun
reconnaît que, dans l'absolu, il est difficile de définir la notion de stade
terminal, surtout lorsqu'on sait que la médecine est appelée à évoluer.
Mais de telles notions ne sont-elles pas déjà précisées dans le droit, la
jurisprudence ou certaines doctrines?

Ces matières ont progressivement fait leurs preuves et ont l'avantage de
pouvoir épouser dans le temps et les évolutions des points de vue dans
la société et les évolutions de type scientifique ou technique.

De ce point de vue, les réponses qui ont été apportées comme critères
relatifs à la question du stade terminal ne me satisfont, jusqu'à présent,
qu'à moitié. En effet, on a simplement dit ou alors, j'ai mal compris ou
mal écouté que c'était essentiellement pour des raisons de difficulté
de définition qu'on ne pouvait ou ne voulait pas y recourir. Y a-t-il
d'autres raisons? Voilà les questions que je voulais poser à M. Giet ou
à un autre partisan du projet.

01.116

Vincent Decroly

(onafhankelijke): Ik heb nog steeds
geen antwoord gehoord in verband
met de stelling dat het beter ware
geweest in een kader voor de
noodtoestand te voorzien in plaats
van op een autonome wijze
wetgevend werk te verrichten. Is het
omstreden begrip "terminale fase"
overigens niet reeds in de
rechtsleer of de rechtspraak
omschreven?

Tot nu toe werd inderdaad
simpelweg gesteld dat dat begrip
niet gehanteerd kan worden omdat
het zo moeilijk te definiëren is.

01.117

Thierry Giet

(PS): Monsieur le président, c'est bien volontiers

que je donnerai mon avis. Je ne suis pas une pythie vivante en matière

01.117

Thierry Giet

(PS): In

tegenstelling tot wat de heer Viseur

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

juridique, mais à certains moments, j'aurais bien voulu interrompre M.
Viseur lorsqu'il a abordé la problématique de l'état de nécessité.

Je l'entendais tout à l'heure nous dire que cet état de nécessité existe
depuis toujours. Il a été abondamment décrit et précisé dans la
jurisprudence ou dans la doctrine. Je ne peux quand même pas
m'empêcher de considérer que juridiquement, l'état de nécessité n'a
fondamentalement aucun contenu si ce n'est évidemment celui que
quelqu'un lui conférera a posteriori. Car, en définitive, l'état de nécessité
est une cause de justification du meurtre ou de l'assassinat.

Par conséquent, si on doit, à un moment donné, appliquer cet état de
nécessité excusez-moi d'être très concret, mais la réalité est ainsi
faite , un dossier doit, au préalable, être monté pour meurtre ou pour
assassinat et il appartiendra peut-être dans un premier temps à un
membre du parquet d'apprécier l'état de nécessité ou de considérer qu'il
n'y a pas état de nécessité. Dans cette seconde alternative, il
appartiendra ultérieurement à une juridiction ou à un juge de décider si
oui ou non, il y a eu état de nécessité et donc, cause de justification.

Dès lors, on se retrouve dans une séquence dépourvue de
raisonnement a priori et dans laquelle aucune procédure ne permet à
un médecin de dire qu'il pose un acte en respectant des règles et qu'il
le pose en étant certain de ne pas être poursuivi. J'ignore si je me fais
bien comprendre.

Ainsi, recourir à un état de nécessité entraîne automatiquement la
nécessité de demander à deux, trois, quatre, cinq ou six personnes de
se prononcer sur le contenu de l'état de nécessité, mais a posteriori.
Telle est la difficulté.

Bien entendu, n'importe quel juriste pourra vous dire que l'état de
nécessité consiste en ceci ou cela. Fort bien! Sauf que par la suite, un
contenu devra être attribué au cas par cas, compte tenu de l'ensemble
des circonstances de fait.

Pour ce qui concerne la deuxième question, je suis nettement moins à
même de répondre quant à la problématique du stade final. Ce que je
veux simplement dire, c'est que le texte qui est sur la table parle plutôt
d'une situation incurable tout en et intégrant la notion de la souffrance.
Il est essentiel de constater que certaines personnes sont
effectivement atteintes d'un mal incurable, tout en n'étant peut-être pas
en phase terminale, comme d'aucuns semblent savoir de quoi il s'agit,
mais qui souffrent effectivement de façon insupportable.

Je citerai un exemple bien connu dans la partie francophone du pays,
qui est celui de Jean-Marc Laurent, qui souffrait je crois d'une
maladie semblable à celle de Mme Pretty. Il subissait une
dégénérescence progressive et il était impossible de diagnostiquer
quand le décès interviendrait. Pendant des années, cette personne a
réclamé qu'on l'aide à mettre fin à sa vie. Il l'a même fait publiquement
par le biais d'un livre. On ne peut pas dire que M. Laurent était au stade
final de sa maladie, mais il s'agissait d'un mal incurable, qui le faisait
énormément souffrir et il avait le désir que cela s'arrête. C'est là que
réside toute la différence d'appréciation.

daarnet zei, is het begrip
"noodsituatie" een lege doos,
waaraan pas a posteriori iemand
eventueel een concrete invulling zal
geven. Dat wil de facto zeggen dat
er eerst een dossier moet worden
geopend wegens moord, waarna
iemand van het parket moet
beslissen of er al dan niet sprake
was van een noodsituatie als
rechtvaardigingsgrond voor de
moord, en die beslissing wordt dan
al dan niet bevestigd door een
rechtbank. De arts kan dus a priori
niet weten of hij de regels met
betrekking tot die noodsituatie al
dan niet naleeft, omdat het begrip
"noodsituatie" pas achteraf en voor
elk geval afzonderlijk kan worden
ingevuld. Daar wringt de schoen.

Wat de terminale fase betreft, ben
ik minder goed in staat een
antwoord te formuleren, maar het
wetsontwerp gaat uit van begrippen
als "lijden" en "ongeneeslijk ziek".
Er zijn mense, zoals bijvoorbeeld
recent nog in België, die
ongeneeslijk ziek zijn en
ondraaglijk lijden, maar daarom nog
niet terminaal zijn. Dat aspect
wordt op verschillende manieren
benaderd.

01.118

Jef Valkeniers

(VLD): Mijnheer de voorzitter, mevrouw de

minister, mijnheer de minister, collega's, als gewezen huisarts en
vooral als zenuwarts stel ik er prijs op mijn mening te vertolken in dit
debat. Eerst en vooral wens ik u te zeggen dat uit de brieven en e-mails
die wij ontvangen van personen die tegen euthanasie zijn blijkt dat

01.118

Jef Valkeniers

(VLD): En

tant qu'ancien généraliste et
neurologue, je voudrais apporter
aujourd'hui ma pierre à l'édifice de
ce débat. La plupart des

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

meestal het begrip euthanasie wordt verward met het stoppen van een
hardnekkige behandeling of het levensverkortend handelen bij
pijnbestrijding of het ongeoorloofd beëindigen van een leven. Hun verzet
steunt dan ook meestal op verkeerde argumenten. Ik heb werkelijk
geen enkele brief of e-mail gekregen waaruit ik kon afleiden dat de
betrokken persoon echt begreep waarover het ging. Vandaag kwam
iemand met een gehandicapt kind ons nog in de cafetaria lastigvallen
omdat hij meende dat deze wet de dokters er bijna toe zal verplichten
om het leven van zijn kind te beëindigen. Het was eigenlijk niet mogelijk
om die man tot andere inzichten te brengen.

Ik wil ten eerste verklaren dat ik niet gekant ben tegen euthanasie, daar
zelfs de beste palliatieve zorg geen euthanasie kan vervangen. Ik werd
ooit aangeklaagd door een collega-geneesheer omdat ik op tv verklaard
had dat ik euthanasie had gepleegd bij een zeer goede vriend die aan
amyotrofische laterale sclerose leed. Aan diezelfde ziekte leed de
Britse mevrouw Pretty, die de laatste dagen in het nieuws kwam.
Welnu, de Orde van Geneesheren van Vlaams-Brabant was in haar
uitspraak daarover van oordeel dat ik volledig had gehandeld in de geest
van artikel 96 van de Medische Plichtenleer, dat de geneesheren
verplicht om het lijden van de patiënt maximaal te verzachten en hem
waardig te laten sterven. Ik ben dan ook vrijuit gegaan en ik heb dat niet
publiek bekend willen maken. Ik wil daarmee zeggen dat de medische
deontologie de toepassing van euthanasie toelaat.

adversaires de l'euthanasie
confondent la notion d'euthanasie
avec la lutte contre la douleur qui
abrège la vie ou le fait de mettre un
terme à une vie illicitement. Il m'est
arrivé d'être inquiété parce que
j'avais pratiqué l'euthanasie sur un
patient qui souffrait de la même
maladie que

Mme Pretty.

Cependant, l'Ordre des médecins a
estimé que j'avais agi en conformité
avec l'esprit de l'article 96 du code
de déontologie médicale et il m'a
acquitté. L'article 96 oblige un
médecin à atténuer au maximum la
douleur du patient et à faire en
sorte qu'il meure dignement.

01.119

Luc Goutry

(CD&V): Mijnheer de voorzitter, ik wil toch even

tussenbeide komen. Volgens mij raakt de heer Valkeniers daarmee de
kern van de zaak. Hij zegt dat de plichtenleer van de geneesheren
toelaat om in zulke noodsituaties volledig legaal en correct te handelen.
Waarover zijn wij dan bezig?

01.119

Luc Goutry

(CD&V): Si le

code de déontologie médicale
permet l'euthanasie dans les
situations de nécessité, à quoi
sert-il de mener ce débat?

01.120

Jef Valkeniers

(VLD): Mijnheer Goutry, ik moet mijn betoog

nog uiteenzetten. Ik kom daar nog toe.

Mijnheer de voorzitter, ik twijfel er niet aan dat alle collega's hier
aanwezig, tot welke politieke strekking zij ook behoren, het met die
visie eens zijn. Voor wie nog twijfelt wil ik graag een korte passage
voorlezen uit de brief van de 86-jarige katholieke moeder van die vriend
Jan: "Goede vriend dokter Valkeniers, ik ben de moeder van Jan. Ik heb
juist mijn tv afgezet. In het begin van de uitzending zag ik u in beeld en
ik dacht: "Jef gaat zeker van onze Jan iets zeggen". Dat pakte me zo,
dat ik het niet kan nalaten u nog eens te danken. Dan hoor ik onze Jan
achter mijn rug zeggen: "Ja, moeder, bedank Jef nog eens in mijn
plaats". Dat schreef een vrouw van 86 jaar. Anders gezegd, euthanasie
praktiseren of toepassen bij iemand die terminaal is en uitzichtloos lijdt,
is inderdaad in de ogen van die mensen een weldaad. Dat wil ik
daarmee zeggen.

Persoonlijk ben ik eigenlijk de mening toegedaan dat er geen wetgeving
nodig is. Ik ken namelijk geen echte misbruiken van euthanasie. Ik zie
ook niet in hoe er misbruiken zouden kunnen zijn bij echte euthanasie,
wanneer wij te maken hebben met een vrijwillig, weloverwogen verzoek
van een terminaal patiënt met een uitzichtloos lijden en als er volledige
instemming is van de familie en het verzorgend en verplegend
personeel.

Maar goed, ik aanvaard dat er artsen zijn die zich wettelijk beschermd
willen weten bij de uitvoering van de wilsbeschikking van zo'n patiënt.
Ook de zaak van mevrouw Pretty die in de actualiteit is geweest
waarin euthanasie geweigerd werd aan een terminale patiënt met ALS
pleit misschien voor een wetgeving terzake omdat de arts gevaar loopt

01.120

Jef Valkeniers

(VLD): J'y

reviendrai dans mon intervention
mais je suis certain que toutes les
personnes présentes défendent ma
position. Je renvoie les sceptiques
à une lettre dans laquelle une mère
catholique m'a remercié pour
l'euthanasie que j'avais pratiquée
sur son fils. L'euthanasie sur un
patient en phase terminale dont la
souffrance est sans issue constitue
effectivement un bienfait. J'estime
qu'une législation n'est pas
nécessaire parce qu'il ne peut y
avoir d'abus lorsqu'une vraie
euthanasie est pratiquée à la
demande d'un patient en phase
terminale et avec l'assentiment de
la famille et du personnel soignant.

Mais peut-être faut-il une
réglementation légale pour prémunir
le médecin contre l'accusation de
meurtre. Aux Pays-Bas, on
envisage, après quelques
regrettables cas d'abus, à renforcer
la loi. L'article 3, §1

, qui traite des

patients qui ne se trouvent pas en
phase terminale, ne me donne pas
satisfaction. Le caractère

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

gestraft te worden daar euthanasie dikwijls verward wordt met moord.

In Nederland zijn er terzake reeds enkele pijnlijke misbruiken geweest
en is er sprake van de wet op dat gebied terug te schroeven. Ik stel dan
ook voor dat men bij de eerste evaluatie door de federale controle- en
evaluatiecommissie de gelegenheid te baat neemt om artikel 3 in die
zin te amenderen, aangezien er nu reeds een consensus lijkt te zijn
over een aldus aangepaste tekst. Waar ik minder gelukkig mee ben
hoewel het geval zich zeer zelden zal voordoen is artikel 3, paragraaf
1, waar het gaat over niet-terminale patiënten of patiënten die niet
binnen afzienbare termijn zullen overlijden. Omdat ik van oordeel ben
dat patiënten met een dergelijke aandoening onvermijdelijk in een
depressieve toestand verkeren, die maakt dat hun verstand misschien
nog perfect normaal functioneert maar dat hun gemoed niet meer
perfect functioneert hetgeen ongetwijfeld een invloed heeft op hun
beslissingen, vind ik dat het zogenaamd vrijwillig overwogen en herhaald
karakter van hun verzoek in vraag moet worden gesteld.

Dat valt onder meer ook geregeld vast te stellen bij patiënten na een
mislukte zelfmoordpoging, waar ongeveer de helft van de patiënten
zichzelf luidop de vraag stelt: "Hoe is het mogelijk dat ik tot die daad
ben overgegaan; mijn zieke gemoedstoestand moet zeker mijn verstand
en wil totaal hebben beneveld?". Wel, ik vrees dat juist voor die groep
kan gelden dat iemand dermate depressief is dat hij om euthanasie
vraagt terwijl hij kan geholpen worden met palliatieve zorg. Nadien zou
hij zijn verzoek misschien betreuren, maar dat kan niet meer, want dan
is hij weg.

In Zuid-Afrika gebruikt men voor euthanasie het woord "genadedood".
Men vindt het dus een genade dat iemand in bepaalde omstandigheden
geholpen wordt om te mogen sterven. Ik had zelf liever gehad dat ook
wij gewerkt hadden met de term "noodsituatie", dan met de noties
"binnen afzienbare tijd" en "binnen niet afzienbare tijd". Daarover hadden
wij waarschijnlijk een consensus kunnen bereiken. Het heeft spijtig
genoeg niet mogen zijn. Ik kan aanvaarden dat anderen uit hoofde van
hun filosofische overtuiging daar geen problemen mee hebben, en ik
respecteer hun opvatting.

Alvorens mijn betoog af te ronden, wil ik onderstrepen dat we er in
Genval in geslaagd zijn met de commissie voor de Volksgezondheid
een consensus te bereiken over het uitsluiten van zuiver psychiatrische
gronden en dementie als motieven voor euthanasie.

Collega's, u hebt het gehoord, ik ben niet tegen euthanasie. Ik heb
alleen twijfels bij euthanasie voor niet-terminale patiënten. Daarom zal
ik mij bij de stemming onthouden.

01.121

Olivier Maingain

(MR): Monsieur le président, monsieur le

vice-premier ministre, monsieur le ministre, chers collègues, j'interviens
dans ce débat à titre personnel et non en qualité de président du FDF
car mon parti et le MR formation politique pluraliste respectant les
choix philosophiques ou religieux de leurs membres n'ont pas par
délibération de leurs instances déterminé l'attitude de leurs
parlementaires sur ce projet de loi d'initiative parlementaire.

Pendant longtemps, j'ai été amené à considérer que toute intervention
du législateur en la matière serait une atteinte aux convictions les plus
essentielles et les plus personnelles de chaque homme face aux
derniers moments de sa vie, face à la mort.

Respectueux des convictions philosophiques ou religieuses qui

01.121

Olivier Maingain

(MR): Ik

neem hier het woord in mijn
persoonlijke naam want mijn partij
en de MR, twee pluralistische
politieke formaties die de
levensbeschouwelijke of
godsdienstige overtuigingen van
hun leden respecteren, hebben hun
parlementsleden over dit ontwerp
geen stemadvies gegeven.

Ik heb lange tijd gedacht dat ieder
wetgevend initiatief terzake enkel
maar ongepast kon zijn omdat het

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

déterminent les choix que tout être humain peut assumer en ces
moments ultimes de la conscience humaine, j'avais quelques
répugnances à ce qu'un texte de loi détermine des limites et des
conditions à cette liberté de choix quelle que soit la signification que
chacun donne au passage de la vie à la mort.

Ce contrôle de la société par l'intervention de la loi de ce moment
singulier où l'homme s'affranchit des contraintes sociales pour assumer
seul ou avec ceux qu'il souhaite associer à sa démarche les derniers
devoirs que sa conscience lui dicte, me semblait inopportun. Il
m'apparaissait donc que l'intervention du législateur ne pouvait être
qu'intempestive car voulant imposer une norme à un moment de la vie
qui relève du libre-arbitre personnel.

De surcroît, n'est-il pas présomptueux de vouloir guider juridiquement
l'expression de la volonté de choisir sa fin de vie alors que le moment
de l'épreuve n'est pas encore venu et que nul ne peut être certain que la
volonté, quel que soit le choix qu'elle exprime, puisse être arrêtée sans
que les circonstances qui rendront effective cette volonté soient ni
connues ni vécues?

J'étais donc de ceux qui, tout en admettant que le corps médical fasse
droit à la demande des patients de mettre fin à des souffrances
inapaisables dues à une pathologie incurable et irréversible,
n'estimaient pas pour autant que la loi dût interférer dans la relation de
confiance entre le patient et son médecin.

En ce qui me concerne, cette relation de confiance est d'autant plus
certaine que sa confidentialité est totale et qu'en conséquence, le
médecin est scrupuleusement respectueux de la volonté de son
patient. Faut-il dire que la haute conscience professionnelle et le sens
profond d'humanité d'une très grande majorité du corps médical et
soignant, soumis à des règles déontologiques strictes, fondent et
garantissent cette relation de confiance?

Pourtant, je crois aujourd'hui que la loi proposée est nécessaire. A titre
personnel, j'émettrai un vote favorable à son adoption car dans une
démocratie pluraliste qui ne privilégie pas un choix moral par rapport à
un autre, la loi doit lever l'arbitraire qui pourrait atteindre voir empêcher
l'exercice du libre-choix que tout être humain peut faire prévaloir pour sa
fin de vie.

Dans le remarquable dialogue qu'il a mené avec Roger Lallemand, le
chanoine Pierre Delocht dit fort pertinemment: "Ce qui importe
principalement dans cette phase ultime, ce n'est pas ce qu'il y aura
après la mort nul ne le sait mais comment se vit de manière
personnelle la dernière étape de conscience avec ses interrogations,
ses inconnues, ses espérances. La mort, nous ne pouvons pas la
maîtriser. Mais l'acheminement vers la mort appartient au vivant. Ne
pas respecter à ce moment-là son autonomie, c'est nier et en quelque
sorte tuer en lui sa réalité essentielle d'être personnel, responsable et
libre."

Respecter la réalité essentielle de l'homme responsable et libre dans
son cheminement vers la mort exige que la seule personne qui puisse
garantir le choix fait par le patient, c'est-à-dire le médecin, ne soit pas
exposée à l'incertitude de poursuites pénales au gré de l'appréciation
aléatoire de l'opportunité des poursuites à l'initiative de tel ou tel
parquet, au gré de l'admission ou non par le juge pénal de l'état de
nécessité je rejoins là la préoccupation exprimée par M. Decroly ,
au gré de dénonciations parfois anonymes, bien souvent pour des
motifs inavouables et douteux, qui conduisent à lancer l'action publique.

een norm zou opleggen op een
ogenblik in het leven waarop de vrije
wil van de betrokkene moet spelen.

Wat mijzelf betreft, kan de
vertrouwensrelatie tussen de
patiënt en de arts enkel maar tot
stand komen als het vertrouwelijk
karakter ervan volledig
gegarandeerd is en als de arts
nauwgezet rekening houdt met de
wensen van de patiënt. Het sterke
plichtsbesef en de menslievendheid
van de overgrote meerderheid van
de artsen en verpleegkundigen, die
aan zeer strikte deontologische
regels zijn onderworpen, schragen
en garanderen die
vertrouwensrelatie.

Ik vind thans echter dat
voorliggende wet noodzakelijk is.
Persoonlijk zal ik ervoor stemmen
omdat in een pluralistische
democratie, de wet komaf moet
maken met mogelijke willekeur, die
de uitoefening van de vrije wil in het
gedrang zou kunnen brengen of
zelfs zou kunnen beletten.

De arts mag niet bang zijn dat hij
zich door zijn handelen blootstelt
aan strafvervolging. Dat is een
voorwaarde voor de eerbiediging van
de vrije keuze van een
verantwoordelijk individu voor
levensbeëindiging.

Aangezien de arts op verzoek van
de patiënt euthanasie pleegt, om
een einde te maken aan een
ondraaglijk lijden, doet hij daarmee
geen afbreuk aan het
onvoorwaardelijk vereiste respect
voor het leven van elke mens.

De arts moet aan een aantal
verplichtingen voldoen. Daarbij mag
niet geredeneerd worden dat alle
voorwaarden vervuld zijn om van
een inbreuk te kunnen gewagen.
Dat is de enige strekking van het
ontwerp.

Het wetsontwerp voorziet niet in
een subjectief persoonlijk recht om
voor de dood te kiezen, maar
maakt het mogelijk te kiezen hoe
men de overgang naar de dood wil
beleven.

De eerste vraag die daarbij rijst is of

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

La relation de confiance entre le patient et le médecin est essentielle
pour accompagner l'être humain sur la voie qui le conduira à la mort.
Puisque c'est à la demande du patient que le médecin pratique un acte
d'euthanasie pour mettre fin à des souffrances inapaisables, cet acte
ne porte pas atteinte au respect dû à la vie de tout homme et à son
corollaire qu'est l'interdit de tuer.

Les obligations qui pèsent sur le médecin, telles que prévues dans la
loi, au terme d'une procédure qui permet au médecin de vérifier le bien-
fondé de la demande du patient, de vérifier sa confirmation, qui l'amène
à consulter un ou plusieurs confrères et à s'entretenir avec les
membres du personnel de l'équipe soignante et avec les proches du
patient, interdisent de considérer que les éléments constitutifs d'une
infraction puissent être constatés et réunis en l'espèce. Telle est bien
la seule portée de la loi qui nous est proposée.

Contrairement à ce que d'aucuns affirment, la loi ne crée aucun droit
personnel subjectif à choisir sa mort. L'homme ne choisit d'ailleurs pas
sa mort. Il choisit, pour autant qu'il en ait encore la capacité, la manière
de vivre le moment qui le sépare de la mort, d'accepter ou non de
supporter la souffrance.

L'euthanasie exige cette relation de confiance entre le patient et son
médecin, exempte de tout doute, qui la distingue fondamentalement du
suicide, du suicide assisté et a fortiori de l'homicide. La loi doit garantir
que le médecin ne sera pas exposé, pour l'aide et la compréhension
qu'il réserve à la demande du patient, dans le respect strict d'une
déontologie, dont seule sa conscience est le gardien, à la sanction de
la société, parce que tantôt il serait considéré que son acte médical
est constitutif d'une infraction pénale, tantôt qu'elle ne l'est pas.

La première question qu'il convient dès lors de se poser est de savoir si
le droit positif permet d'éviter qu'il soit porté atteinte de manière
arbitraire à la relation de confiance entre le médecin et son patient.
D'aucuns prétendront que les autorités judiciaires qui peuvent
apprécier, selon les circonstances, de l'opportunité d'intenter ou non les
poursuites pénales, sont seules compétentes pour faire respecter
l'interdit pénal. Est-il certain, alors que les médecins sont eux-mêmes,
dans certains cas extrêmes, confrontés à des problèmes de
conscience au regard de leurs obligations déontologiques, que les
autorités judiciaires puissent mieux apprécier ce qui est ou non la
transgression de l'interdit de tuer?

Les mêmes qui réfutent la clarification de ce débat par la loi invoquent,
comme pour mieux se prémunir de ce que pourraient être les excès
d'une poursuite pénale mal étayée, des arguments que j'ai pu retrouver
dans l'ouvrage collectif paru dans la collection "Que sais-je?" sur
l'euthanasie, à savoir je cite :"si les condamnations sont rarissimes,
c'est que les poursuites le sont tout autant parce que les dénonciations
sont quasi inexistantes".

Ou encore les mêmes, toujours pour se prémunir des reproches de
l'arbitraire dans la poursuite de l'action pénale, invoquent la mansuétude
dont font souvent preuve les juges. Les mêmes auteurs de cet ouvrage
rapportent encore l'affaire suivante: "On en veut pour preuve cette affaire
où se trouvait en cause un médecin de l'Aveyron qui avait administré
une piqûre de chlorure de potassium à une malade âgée de 92 ans,
hémiplégique, atteinte de gangrène ayant sombré dans le coma. Ayant
agi seul sans l'opinion du reste de l'équipe médicale ni de la famille de
la malade, il fut dénoncé par ses confrères et sa hiérarchie avait
déposé une plainte. Mais le procureur de la république du tribunal de
grande instance de Millau préféra ne pas ouvrir l'information judiciaire et

met dat positieve recht vermeden
wordt dat de vertrouwensrelatie
tussen de arts en zijn patiënt op
willekeurige wijze geschonden
wordt. Is het wel zo zeker dat de
rechtbanken beter kunnen oordelen
of er al dan niet sprake is van een
overtreding van het verbod om te
doden?

Die regels zijn inderdaad van
primordiaal belang, en het zijn de
enige waarmee een antwoord
geboden wordt op de grote
verscheidenheid van situaties.
Geen enkele wet zal de
beroepsethiek van de arts kunnen
vervangen, maar ook al hebben
ethische richtlijnen moreel en
consensueel gezag, ze zijn niet
afdwingbaar zoals een
rechtsbepaling, wat de enige
garantie is dat algemene regels
door de rechters worden toegepast.

Deze wet beschermt dus de arts.
Ze biedt weliswaar geen antwoord
voor alle gevallen, maar verwoordt
voor het eerst een duidelijker
beleidsoptie dan wat de praktijk
kan opleggen, ook al berust deze
op deontologische regels.

De fundamentele bijdrage van deze
wet bestaat erin dat voortaan enkel
de zieke een oordeel kan vellen in
een waardenconflict, voor zover een
aantal voorwaarden vervuld zijn, en
zonder dat iemand gehouden is de
door deze wet in het leven
geroepen verplichtingen te
aanvaarden.

Ik zal voor dit wetsontwerp
stemmen, niet om diegenen die
mijn levensbeschouwing niet delen
te schandmerken, maar om hun te
vragen mijn levensbeschouwing net
zo goed te erkennen en te
eerbiedigen als dat het geval is voor
de hunne.

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

se contenta de saisir sur le plan disciplinaire l'ordre des médecins". Je
ne relaterai pas davantage cette affaire ni le déroulement de la
procédure disciplinaire qui a conduit à la suspension de l'exercice de la
médecine pour un an dans le chef du médecin poursuivi. Mais les
auteurs, que je citais ci-avant, constataient avec satisfaction la
mansuétude des autorités judiciaires. Ce qui est qualifié de
mansuétude dans le chef des autorités judiciaires de Millau aurait pu
donner lieu à une réelle volonté de répression de la part d'autres
autorités judiciaires. Même si le cas rapporté peut donner lieu à
controverse, car on ne sait pas quelle était la volonté de la patiente
âgée de 92 ans, il n'en demeure pas moins que ce qui est
inacceptable, c'est l'incertitude pour le médecin d'être confronté ou non
au procès pénal. Il ne s'agit donc pas de soustraire le médecin de
l'application et de la sévérité de la loi pénale, mais il convient de savoir
quand elle s'applique et quand elle ne s'applique pas, quand les
autorités judiciaires sont autorisées à poursuivre et quand elles ne le
sont pas. D'autres invoqueront encore que le juge de fond dispose de
certains instruments juridiques pour ne pas retenir l'infraction, pour
considérer qu'elle est non établie par application dans la contrainte
(principalement dans la jurisprudence française) ou de l'état de
nécessité (principalement dans notre jurisprudence), qu'il peut moduler
la peine pour tenir compte des circonstances propres à l'affaire et, dans
l'hypothèse extrême d'un procès d'assises, que seule l'intime conviction
des membres du jury l'emporte pour retenir la culpabilité ou
l'acquittement du médecin poursuivi.

Peut-on accepter que les appréciations d'opportunité, qui conduisent
dans tous ces cas de figure à la procédure pénale et qui aboutissent
tantôt à la clémence, tantôt à la rigueur de la sanction puissent, en
définitive, l'emporter sur le libre-arbitre du malade, qui, pour faire
respecter son ultime choix de vie, ne peut compter que sur la confiance
du médecin.

Dans l'hypothèse extrême d'un renvoi devant la Cour d'assises, peut-on
concevoir que l'intime conviction des membres du jury doit l'emporter
sur le libre arbitre du patient?

La loi proposée a cette particularité de soustraire à l'appréciation des
autorités judiciaires le choix qui ne peut revenir à la seule personne
confrontée à la maladie incurable entraînant des souffrances
insupportables. En cela, la loi en discussion est bien une loi
d'exception à la rigueur de la loi pénale. Elle est bien une loi qui fait
primer le libre-arbitre de l'homme confronté à sa fin de vie sur toute
autre considération de la collectivité humaine car ce nomment-là
n'appartient plus à la société.

La deuxième question revient à savoir si les règles déontologiques en
vigueur et les codes de conduite éthiques en application dans nombre
d'institutions hospitalières ne suffisent pas à organiser la relation de
confiance entre le patient et son malade.

Certes ces règles et ces conduites sont primordiales, elles seules
peuvent rencontrer la grande diversité des situations vécues. Aucune loi
ne pourra jamais se substituer à la conscience professionnelle et tout
simplement humaine d'un médecin qui, fort se son expérience et de
son savoir médical, l'amène à écouter, à comprendre, à interpréter, à
accepter ou non la demande d'euthanasie d'un patient.

Il est d'ailleurs paradoxal que ceux-là mêmes qui reprochent que la loi
organise la relation de confiance pour écarter l'infraction pénale
voudraient que la même loi précise et détaille toutes les hypothèses qui
justifieraient ou non une forme d'euthanasie. Une nouvelle fois, tel n'est

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

pas l'objet de la loi en discussion et tel ne peut pas être son objectif
car aucune autorité ne peut se substituer à la personne humaine
confrontée à la responsabilité de sa mort.

Et je cite à nouveau le chanoine Delocht: "Je perçois mal les raisons,
même religieuses, d'enlever à la personne humaine la responsabilité de
sa mort. On grandit la personne humaine et on lui impute de nouvelles
exigences en lui reconnaissant le droit de décider ce qu'elle veut faire
de la phase ultime de son existence. On donne plus de sens à la vie.
Mais les règles de déontologie ne s'imposent qu'à ceux qui les ont
acceptées, pas à la société, en tout cas pas avec la force dont seule la
loi dispose".

Comme le relevait un vice-président du Conseil d'Etat français
inaugurant un colloque d'éthique médicale, les directives d'éthique ont
toutes la force et l'autorité morale et consensuelle mais il leur manque
la sanction du droit qui seule garantit l'application des règles générales
s'imposant aux juges.

Cette loi est donc une loi protectrice du médecin, confident du patient
atteint d'une maladie incurable et n'acceptant plus de supporter des
souffrances inapaisables. Sans doute l'expérience révélera ses
lacunes, son approche incomplète de réalités extrêmement diverses et
complexes. La loi ne peut nécessairement répondre à tous les cas de
figure dans une matière aussi délicate mais ce qui importe, c'est que la
loi exprime, pour la première fois, une orientation plus claire que les
seules pratiques, aussi fondées soient-elles sur des règles de
déontologie strictes, ne peuvent imposer.

L'apport essentiel de cette loi tient en ce qu'elle reconnaît la faculté aux
malades et à eux seuls d'arbitrer un conflit de valeurs, selon leur
conviction propre dès lors qu'un certain nombre de conditions formelles
et substantielles sont réunies. La loi ne contraint personne, ni le
malade, ni le médecin, d'accepter les obligations qu'elle crée mais elle
apporte à ceux qui veulent en faire application la certitude que le choix
de fin de vie qu'ils auront effectué dans la rectitude de leur conscience
sera respecté. En cela, ce n'est pas une loi qui porte atteinte à la
dignité humaine. Au contraire, elle respecte la vie dans ce qu'elle a de
plus essentiel pour tout homme lorsqu'il décide d'aller à la rencontre de
la mort.

Voilà pourquoi je voterai cette loi, non pour stigmatiser ceux qui ne
partagent pas mes convictions philosophiques mais pour leur demander
qu'elles soient tout autant reconnues et respectées.

01.122

Leen Laenens

(AGALEV-ECOLO): Mijnheer de voorzitter,

mevrouw de minister, mijnheer de minister, collega's, het wetsontwerp
over palliatieve zorg bepaalt in artikel 2: "Elke patiënt heeft recht op
palliatieve zorg." Twee belangrijke woorden zitten daarin vervat: patiënt
en recht.

Laten wij eens spreken over de patiënt. Het gaat toch over hem of haar?
Hij of zij is de centrale figuur in het hele gebeuren. De patiënt heeft
recht op informatie. Hij heeft recht op de juiste informatie. Wanneer een
patiënt te horen krijgt dat hij lijdt aan een ongeneeslijke ziekte, is dat
een zeer zware klap om te verwerken. Wanneer het gaat over de dood,
over sterven in het algemeen, kunnen wij er allemaal over meepraten.
Wanneer wij in contact komen met ondraaglijk lijden, met pijn, met
sterven, met de dood in onze eigen familie of vriendenkring, worden wij
al heel wat stiller. Wat moeten we zeggen? Wat moeten we vragen?
Wat kunnen we antwoorden? Wanneer moeten we spreken? Wanneer

01.122

Leen Laenens

(AGALEV-

ECOLO): Le deuxième article du
projet de loi stipule que chaque
patient a le droit de bénéficier de
soins palliatifs. Il n'est guère aisé
d'assister impuissant à la douleur
et à la souffrance d'un proche.
Nous parlons difficilement de la
mort et de la séparation. Il faut
consacrer davantage d'attention à
cet aspect dans le cadre de la
formation de toutes les personnes
qui approchent les patients.

Les soins palliatifs consistent en
fait à ce que toute une équipe, et

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

moeten we zwijgen? Hoe gaan we om met verdriet en pijn? Wij spreken
veel gemakkelijker over het weer dan over leven, pijn, sterven en
afscheid nemen. Leren assertief zijn, leren praten over onze gevoelens,
is zeer belangrijk voor iedereen. De patiënt, de arts, de familie, de
vrienden, de zorgverleners, voor iedereen is het belangrijk.
Communicatievaardigheden zijn zeer belangrijk en moeten voldoende
aanwezig zijn in elke opleiding, in elke basisopleiding van iedereen die
met patiënten in contact komt.

Wat doet palliatieve zorg eigenlijk? Eigenlijk komt het erop neer:
aandacht geven, aandacht schenken en luisteren. Luisteren naar de
pijn. Luisteren naar de noden van de patiënt: de lichamelijke noden, de
spirituele noden, de sociale noden. Luisteren naar alle vragen die de
patiënt stelt. Antwoorden aanreiken, zorgen voor comfort. Teamwork is
daarbij erg belangrijk. Een arts staat niet alleen. Er zijn ook
verpleegkundigen en andere mensen die met hem als een team
werken. In team werken is een verrijking. Het komt ten goede van zowel
de patiënt als van het team. Indien we bovendien oog hebben voor de
zorg en de zorgenden, komen we in een verbeterde werksituatie
terecht, wat ook de patiënt ten goede komt.

Wat wil die patiënt? Hij wil een vriendelijk woord, hij wil een glimlach, hij
wil een helpende hand. Hij wil dat zijn pijn verdwijnt. Hij wil deskundige
en empathische hulp en zeker geen betutteling. Hier is de opleiding
weer belangrijk. Voldoende en kwalitatieve scholing en bijscholing op
het vlak van de bestaande mogelijkheden van pijn- en
symptoombeheersing, kennis en kunde, zijn zeer belangrijk. Het vergt
de nodige psychosociale vaardigheden om de patiënt vertouwen te
geven en zijn angst weg te nemen.

Waarom wordt er toch altijd gewezen op de tekorten, op wat er niet is?
Laten wij eens spreken over wat er wel is. Het is de eerste keer dat een
wetsontwerp wordt ingediend over patiëntenrechten. Dat wordt op dit
moment besproken in de commissie voor de Volksgezondheid. Het is
ook de eerste keer dat er een palliatief beleidsplan bestaat. Tijdens de
huidige regeerperiode is er voor palliatieve zorg een aanzienlijk bedrag
uitgetrokken in de begroting, te weten 2,9 miljard frank. Het feit dat er
eindelijk in zo'n bedrag voorzien is, is een zeer belangrijk signaal en
toont aan dat er een heuse evolutie heeft plaatsgehad. De hele
discussie over euthanasie heeft ook het debat over palliatieve zorg
breed geopend. Er verschijnen publicaties, er worden lezingen
gehouden, de opleidingscriteria worden aangepast, en in familiekring
wordt opnieuw gesproken over pijn, over verdriet, over leven, over
sterven, over bewust leven en over bewust sterven.

pas uniquement un médecin, se
consacre au patient et tente de lui
offrir le meilleur confort possible. Le
patient ne souhaite pas être
infantilisé mais qu'on lui témoigne
en revanche de l'empathie et que
l'on mette un terme à sa douleur.

La commission de la Santé
publique examine actuellement un
projet de loi sur les droits du
patient. Pour la première fois, un
plan définissant la politique à
mettre en oeuvre en matière de
soins palliatifs a été mis sur pied.
Une somme de 2,9 milliards de
francs a été dégagée en faveur des
soins palliatifs et cette thématique
retient réellement l'attention de la
société. Tous ces éléments
constituent des avancées
importantes.

01.123

Simonne Leen

(AGALEV-ECOLO): Mijnheer de voorzitter, ik

heb nog enkele bedenkingen. Tijd is geld. Zolang we met een
gezondheidssysteem blijven zitten dat enkel technische prestaties
vergoedt en zolang wij te weinig erkenning krijgen en men plaats veil
heeft voor psychosociale opvang, zullen we waarschijnlijk niet uit de
impassen raken.

Wat men niet of te weinig weet is dat palliatieve zorg zich in de eerste
plaats met leven bezighoudt. Niet het sterven staat centraal, maar het

ten

volle

leven

van die bepaalde mens tijdens zijn laatste levensperiode.

Om de levenskwaliteit en het comfort van die persoon zo optimaal
mogelijk te maken, wordt er vertrokken van een totaalvisie op de mens.
Een mens is meer dan zijn ziekte. Hij is een uniek persoon in een
welbepaalde context. Hij heeft een eigen levensgeschiedenis. In de
palliatieve zorg voor de zieke mens geven we hier erkenning aan.

01.123

Simonne Leen

(AGALEV-

ECOLO): On ne réalise pas
suffisamment que les soins
palliatifs s'occupent en premier lieu
de la vie: un être humain doit
pouvoir vivre pleinement la dernière
phase de sa vie. Les soins palliatifs
dépassent de loin le cadre de la
maladie. Dans cette conception, la
souffrance ne se limite pas à une
perception sensorielle. M.
Saunders, la figure de proue
anglaise en matière de soins
palliatifs, parle de

souffrance totale

qui ne peut être combattue
uniquement avec des médicaments

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

Pijn is in deze visie meer dan enkel een sensorische gewaarwording.
De pijn die de een palliatieve zieke voelt, wordt beïnvloed door zijn
gemoedstoestand, door zingevingaspecten, door de mensen die hem
omringen. Saunders, het boegbeeld van de palliatieve zorgen in
Engeland, spreekt in dit verband van

totale pijn

. De pijn die een patiënt

beschrijft is slechts het topje van de ijsberg. Het lijden van iemand is
niet met medicatie alleen te verhelpen. Aandacht voor psychische,
sociale en spirituele aspecten is belangrijk om het lijden te kunnen
verzachten. Vanuit deze houding benadert men de zieke mens in de
palliatieve zorg.

Door intens verder te werken aan de palliatieve zorgen, zowel intra- als
extramuraal willen wij alle oneigenlijke verzoeken om euthanasie uit te
sluiten benaderen.

et qui nécessite des soins
psychiques, spirituels et sociaux.
Voilà la mission des soins
palliatifs.

01.124

Luc Goutry

(CD&V): Mijnheer de voorzitter, ik wilde mevrouw

Leen niet onderbreken, daar ik haar uiteenzetting over de palliatieve
zorgen zeer interessant vond. Toch wil ik iets rechtzetten. Men roep
voortdurend op tot een zeker redelijkheid en een consensus. Daarom
begrijp ik helemaal niet waarom men nu doet alsof de palliatieve zorgen
pas tijdens deze legislatuur tot ontwikkeling zijn gekomen. Dat is je
reinste onzin. De structuren, equipes, samenwerkingsverbanden en
netwerken zijn allemaal het gevolg van wetgevend werk uit de vorige
legislatuur. Laten we daarin toch eerlijk zijn!

Nu, in een tijd dat er meer middelen ter beschikking zijn, zijn er ook
meer middelen naar de palliatieve zorgen gevloeid. Een andere reden is
waarschijnlijk dat het vroeger met de Franstalige én de Vlaamse
socialisten op dat departement moeilijker was. U weet nu ook wat het
betekent in een coalitie te zitten. Men kan niet altijd helemaal doen wat
men wil.

Beweren dat de palliatieve zorgen tot volle bloei zijn gekomen in deze
legislatuur en dat er vroeger niets aan is gedaan, is fundamenteel
oneerlijk.

01.124

Luc Goutry

(CD&V):

Pourquoi fait-on comme si la mise
en place des soins palliatifs n'avait
démarré qu'au cours de la présente
législature? Soyons honnêtes: leur
élaboration est le fruit du travail de
la coalition précédente! Il est un fait
que le gouvernement actuel
dispose de davantage de revenus et
qu'il peut donc y consacrer plus de
moyens. Il semblerait en outre
qu'aujourd'hui, la collaboration entre
les socialistes francophones et
flamands en la matière soit
meilleure.

01.125 Minister

Magda Aelvoet

: Mijnheer de voorzitter, in verband met

de palliatieve zorgen wil ik zeggen dat u gelijk hebt wanneer u zegt dat
er wel degelijk een aanvang is gemaakt tijdens de vorige legislatuur.
Mevrouw Leen heeft dat ook niet tegengesproken. Zij had het over de
teneur die ik hier vaak heb moeten horen, onder andere van u, mijnheer
Goutry. Ook u liet uitschijnen dat wat men allemaal doet en vertelt over
palliatieve zorgen niet meer dan een doekje voor het bloeden was en
dat het niet ernstig werd gemeend.

01.126

Luc Goutry

(CD&V): (...)

01.127 Minister

Magda Aelvoet

: Mijnheer Goutry, ik heb zeer goed

naar u geluisterd! U wilde indruk wekken dat deze meerderheid die
werkzaam is als parlementaire groep en binnen de regering
hieromtrent niets nieuws heeft gedaan.

Ik zeg u en dat werd reeds door andere sprekers gezegd dat er
uiteraard een verband is tussen het wetsontwerp betreffende de
palliatieve zorg, waarin de meerderheid uitdrukking heeft willen geven
aan haar blijvende bekommernis om te zorgen voor de voortzetting
ervan met een grotere intensiteit dan vroeger het geval was, en het
palliatief plan van de regering.

U zegt wel dat dit komt omdat er nu meer geld is. Ik wil u corrigeren. In
2000 hebben we een goed jaar gehad wat de groei betreft, maar wij zijn

01.127

Magda Aelvoet

, mistre: Il

est exact que c'est l'équipe
précédente qui a mis la première
main aux travaux. Mme Leen ne le
nie pas. Elle réfute simplement les
insinuations que nous n'avons que
trop entendues et selon lesquelles
les soins palliatifs ne représentent
pour nous qu'un faux-fuyant. Il y a
évidemment un lien entre le projet
relatif aux soins palliatifs et celui
concernant l'euthanasie. La
majorité s'est engagée sur ce point.
Vous dites que le fait qu'il y ait à

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

eind 1999 al begonnen te werken aan een palliatief plan. 2001 was
geen goed jaar wat de groei betreft. Toch zijn we toen op de ingeslagen
weg doorgegaan. Wij hebben wel degelijk een verdubbeling van de
uitgaven voor ons palliatief plan gerealiseerd. Wij mogen dus in alle
eerlijkheid zeggen dat wij nu in de kopgroep van Europa zitten wat de
realisatie van palliatieve zorg betreft. Dat verdoezelen vind ik niet
correct.

présent plus d'argent disponible
pour les soins palliatifs nous facilite
les choses. Ce n'est pas exact:
bien que 2001 ait été une mauvaise
année, nous avons respecté les
engagements pris en 1999 et avons
doublé nos dépenses. Nous nous
situons en tête des pays
européens et il est malvenu de
minimiser cela.

01.128

Jacques Germeaux

(VLD): Mijnheer de voorzitter, mevrouw de

minister, mijnheer de minister, geachte collega's, ik had heel wat
voorbereid voor vandaag. Als arts ben ik misschien een van de weinigen
die voorstander is van dit wetsontwerp, maar ik ben dat dan ook zonder
enige schroom, en voor 100%.

In deze tijd waarin levenskwaliteit een nieuw begrip belangrijker
wordt dan levensverwachting past dit wetsontwerp als geen ander. Ik
heb vandaag aandachtig geluisterd. Ik hoopte nieuwe dingen te horen.
Spijtig genoeg moet ik vaststellen dat de discussies die we in de
commissie voor de Volksgezondheid en in de commissie voor de
Justitie gevoerd hebben, vandaag werden overgedaan. Ik moest
vaststellen dat ik vandaag niets wijzer ben geworden.

Ik vind dan ook dat ik vandaag mijn verhaal niet opnieuw hoef te doen.
Wel wil ik een reden geven waarom ik voorstander ben van dit
wetsontwerp. Hoewel ik in de praktijk jarenlang geconfronteerd ben met
de problematiek heb ik het, in alle eerlijkheid, nooit aangedurfd
euthanasie te plegen. Anderen hebben de voorbije dagen getuigd dat ze
het wel gedurfd hebben. Toch ben ik een voorstander van het
wetsontwerp omdat het mij zal toelaten een ereschuld, zoals ik het
aanvoel, af te lossen.

Mijnheer Van Parys, ik kijk nu in uw richting. Denkt u ook eens even
aan uw dood, aan uw sterven, en aan het sterven van diegenen die u lief
zijn, wanneer u geconfronteerd wordt met de vraag waarmee ik tot nu
toe zat, maar waarvoor ik morgen, wanneer dit wetsontwerp zal
goedgekeurd zijn, een antwoord zal hebben. Die vraag luidt: "Dokter,
als u mij niet kunt helpen te genezen, waarom kunt u mij dan niet
helpen waardig te sterven?" Tot vandaag kon ik nooit een antwoord
geven op die vraag. Ik heb me altijd moeten onthouden erop te
antwoorden. Ik ben ervan overtuigd dat ik door dit wetsontwerp, met de
voorwaarden die erin omschreven zijn, wel een antwoord zal kunnen
bieden op die vraag.

01.128

Jacques Germeaux

(VLD): En tant que médecin, je
suis peut-être l'un des rares
partisans à 100% du projet de loi.
Moi-même, je n'ai jamais eu le
courage de le faire, d'autres
personnes ici présentes ont eu ce
courage. Ce projet de loi me
permettra de m'acquitter de ma
dette d'honneur.

Monsieur Van Parys, songez, vous
aussi, au moment où on vous
demande pourquoi vous ne pouvez
pas, en tant que médecin, aider
une personne à mourir dans la
dignité. Je n'ai jamais su répondre
à cette question mais grâce à ce
projet de loi, je pourrai enfin le faire.

voorzitter

: Collega's, ik heb het al gezegd: dit debat zit vol rede en emotie.

01.129

Pierrette Cahay-André

(MR): Monsieur le président, madame

la ministre, monsieur le ministre, chers collègues, depuis de
nombreuses années, la société s'interroge sur la fin de vie. Les progrès
technologiques, scientifiques et médicaux en ont fait reculer les limites.
On peut maintenir en vie des personnes cliniquement mortes,
pratiquement suspendues à un fil.

Le terme "euthanasie" a commencé à faire partie de notre langage,
chacun et chacune lui donnant un contour suivant, le plus souvent, ses
propres sentiments. Le monde politique a voulu porter ces
préoccupations et nombreux sont les parlementaires qui ont déposé
des propositions de loi. J'ai remarqué que, souvent, leur démarche était
liée à une expérience vécue avec un proche. Quand on est amené à

01.129

Pierrette Cahay-André

(MR): De term "euthanasie" heeft
ingang gevonden in ons taalgebruik
en eenieder geeft er een eigen
invulling aan. Veel parlementsleden
hebben naar een antwoord op de
bekommernissen terzake gezocht,
vaak na een ervaring met een
naaste. Dit is een gevoelige materie
die ons in het diepste van ons
wezen raakt. Vroeger verheerlijkte
onze joods-christelijke cultuur het
lijden. Gelukkig is die tijd voorbij.

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

partager la souffrance d'un être aimé atteint d'une maladie incurable, il
est normal, devant l'impuissance que l'on ressent, de vouloir apporter
une réponse humaine à ces situations dramatiques.

Je me souviens du témoignage d'un médecin, appelé auprès de son
ami en phase terminale qui, ne sachant plus parler, avait écrit: "S'il
vous plaît, mourir". Devant semblable détresse, personne ne peut rester
indifférent. C'est un domaine sensible qui nous touche au plus profond
de notre être. Dans le temps, nous avons sans doute été influencés par
notre culture judéo-chrétienne qui magnifiait la souffrance, celle-ci
permettant de gagner notre paradis. Il était normal d'enfanter dans la
douleur et, sans doute, de souffrir aussi pour mourir.

Ce temps est heureusement révolu. La douleur est de plus en plus et
de mieux en mieux prise en compte et tout est mis en oeuvre pour la
soulager, pour la supprimer. Des instituts de la douleur ont été créés,
cela confirme l'importance que l'on y accorde.

Cependant, il semble qu'il y ait encore des situations où la douleur est
si forte que plus rien ne peut la soulager. C'est en partant de différents
constats que les propositions relatives à l'euthanasie ont été déposées.
Tant les sénateurs que les députés ont consacré un temps énorme en
consultations, en auditions, en débats. Il faut à cet égard apprécier leur
travail à sa juste valeur.

Il reste néanmoins une inquiétude qui nous est d'ailleurs exprimée par
les nombreux courriers que nous recevons. Cette inquiétude m'habite
également. Ce projet ne va-t-il pas trop loin? N'ouvre-t-il pas la porte
trop grande? Devons-nous être le deuxième pays à agir de la sorte? S'il
est vrai qu'il faut mettre fin à une certaine insécurité juridique, est-ce la
seule voie à suivre?

Je conçois que les soins palliatifs doivent être développés et, sur ce
point, tout le monde est d'accord mais, pour certains, ce n'est pas
suffisant. Je suis en tout cas opposée à tout acharnement
thérapeutique et cela est partagé. J'ai toujours eu et je garde confiance
en la clairvoyance et l'humanisme des médecins. Je crois qu'ils sont à
même de prendre leurs responsabilités en âme et conscience. Les
médecins ne sont pas tous demandeurs d'une législation.

En conclusion, malgré la force de conviction des collègues qui ont
porté ce projet et malgré les arguments pertinents qu'ils ont
développés, je les mets en balance avec les autres arguments tout
aussi crédibles et ne pourrai me rallier à ce projet.

Les parlementaires du groupe MR ont la liberté de vote. J'apprécie la
tolérance, l'ouverture d'esprit et le respect des opinions des uns et des
autres existant au sein du Mouvement réformateur. Je sais par avance
que mon attitude sera respectée.

Nu wordt alles in het werk gesteld
om het lijden te verzachten. Toch
bestaan er nog omstandigheden
waarin de pijn zo erg is dat ze door
niets meer kan worden verlicht.

In de commissies van Kamer en
Senaat werd heel veel tijd aan
raadplegingen, hoorzittingen en
besprekingen besteed. Aan één
bekommernis werd niet tegemoet
gekomen: gaat dit wetsontwerp niet
te ver? Het staat vast dat er een
einde moet komen aan een zekere
rechtsonzekerheid, maar is dit de
enig mogelijke weg.

Ik heb altijd vertrouwen gehad, en ik
blijf vertrouwen hebben, in de
scherpzinnigheid en het
humanisme van de artsen. Ze
vragen niet allemaal een wetgeving.

Tot besluit kan ik dit ontwerp niet
goedkeuren.

De parlementsleden van de MR-
fractie bepalen zelf hun
stemgedrag. Ik weet dat mijn
houding zal worden gerespecteerd.

voorzitter

: De heer Bultinck heeft het woord.

(...)

De heer Bultinck heeft de debatten van het begin tot het einde gevolgd, maar het maakt voor mij geen verschil
als de heer Lenssen nu en de heer Bultinck daarna het woord neemt.

De heer Lenssen heeft het woord voor een korte uiteenzetting.

01.130

Georges Lenssen

(VLD): Mijnheer de voorzitter, mevrouw de

minister, collega's, ik wens in het kort mijn stemgedrag te verklaren.

01.130

Georges Lenssen

(VLD):

En principe, je suis en faveur de

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

In mijn naaste omgeving heb ik heel wat mensen aan een slepende
ziekte weten lijden en sterven. Ik heb voor mezelf uitgemaakt dat ik op
zulke manier niet wil sterven. Daarom ben ik principieel voorstander van
euthanasie. Net als andere leden van onze fractie, heb ik geen moeite
met euthanasie bij terminale patiënten, ongeneeslijk zieke patiënten die
binnen afzienbare tijd zullen sterven. Enkele van onze leden hebben wel
problemen met de niet-terminale patiënten. Het zou ook voor ons
gemakkelijker geweest zijn indien men het wetsontwerp had opgesplitst
in een regeling voor terminale en een regeling voor niet-terminale
patiënten. Onze vrees betrof vooral de psychiatrische patiënten en de
dementen. Uit de debatten in de commissies voor de Justitie en voor de
Volksgezondheid is echter duidelijk gebleken dat het nooit de bedoeling
is geweest om de voorliggende wet op die patiënten toe te passen.
Voor de niet-terminale patiënten worden trouwens veel strengere
voorwaarden opgelegd en wordt een wachtperiode van een maand
ingebouwd.

Voor ons was het heel belangrijk dat de wilsbeschikking van de patiënt
centraal staat. Het is alleen de patiënt die kan beslissen of hij al dan
niet euthanasie wil laten toepassen. Bovendien is de behandelende
geneesheer vrij om zijn medewerking te verlenen. Geen enkele arts kan
worden gedwongen om euthanasie toe te passen. Onder deze
voorwaarden zijn voor ons de grootste twijfels weggenomen. Het zou
dan ook spijtig zijn moest het kind met het badwater worden
weggegooid. Wij rekenen op een eerlijke toepassing door de medische
wereld. Mijns inziens zijn er voldoende garanties ingebouwd en vermits
in onze partij iedereen vrij mag stemmen wanneer het over een ethische
kwestie gaat, wens ik in eer en geweten te zeggen dat ik voor dit
wetsvoorstel zal stemmen. Ik weet dat enkele leden van onze fractie dit
ontwerp niet kunnen goedkeuren en dat zij zich zullen onthouden of
eventueel tegen zullen stemmen. Ik wil echter mijzelf het recht
toekennen om ooit op een menswaardige manier te sterven.

l'euthanasie pour les patients en
phase terminale. Il n'a jamais été
dans nos intentions d'appliquer le
texte à l'examen dans le cas des
patients déments et
psychiatriques. Les conditions
posées pour les patients non
terminaux sont d'ailleurs beaucoup
plus strictes. La volonté du patient
revêt la plus haute importance. Le
patient décide s'il veut ou non
l'euthanasie, et le médecin est libre
de fournir sa collaboration s'il le
désire. Nous espérons que la loi
sera appliquée honnêtement.

Dans notre parti, chacun peut voter
librement lorsqu'il s'agit de
questions éthiques. J'approuverai le
projet de loi car je veux m'accorder
le droit de mourir un jour dans des
conditions garantissant le respect
la dignité humaine.

01.131

Koen Bultinck

(VLAAMS BLOK): Mijnheer de voorzitter,

mevrouw de minister, vandaag voeren wij in de plenaire vergadering de
discussie over de wetsontwerpen inzake euthanasie en palliatieve zorg.
Iedereen weet dat wij vandaag een ritueel opvoeren waarbij alles reeds
is gezegd en vermoedelijk niemand nog bereid is enige nuance in de
ingenomen stellingen aan te brengen. Zo kon de voorzitter van de
commissie voor de Volksgezondheid, dokter Yolande Avontroodt,
recent niets anders doen dan pijnlijk vaststellen dat er geen letter aan
het wetsontwerp inzake euthanasie wordt gewijzigd. Voorts kon ze
niets anders dan vaststellen dat dikwijls unanieme adviezen van de
commissie voor de Volksgezondheid naar de prullenmand werden
verwezen.

Niemand minder dan de Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen deed
maandag jongstleden nog een ultieme poging om het voorliggende
wetsontwerp niet goed te keuren. De federatie hoopte dan ook dat
was misschien naïef dat de plenaire discussie in de open sfeer zou
kunnen verlopen die ook in de commissie voor de Volksgezondheid
heerste en dat alle volksvertegenwoordigers zich zouden laten leiden
door hun oprechte bekommernis om het welzijn van de patiënt en de
zorgverlener en zich niet door kortzichtige partijpolitiek en ideologisch
gestuurde manoeuvres zouden laten dicteren. Collega's, op dit uur en
op dit moment is de laatste hoop weg dat dit debat nog een open debat
zou kunnen worden. Alle stellingen zijn gebetonneerd. Men heeft geen
ernstig debat willen voeren.

Collega's, mijn fractie kan niet anders dan betreuren dat de open

01.131

Koen Bultinck

(VLAAMS

BLOK):Nous savons tous que nous
nous livrons aujourd'hui à une sorte
de rituel dans le cadre duquel en
fait tout est dit mais rien, ou en tout
cas pas grand-chose, ne changera.
Mme Avontroodt doit bien constater
que pas une virgule du texte ne
sera modifiée et que les avis
rendus par sa commission ont fini
au panier.

La Fédération des soins palliatifs
elle-même a fait une dernière
tentative, lundi dernier, pour
empêcher l'approbation du projet.
La Fédération avait espéré que les
membres de la Chambre ne se
laisseraient pas aller à des
discussions partisanes et que la
priorité irait au patient. Cet espoir a
été vain car toutes les thèses en
présence ont été bétonnées.

On n'a rien perçu en commission
de la Justice de l'esprit d'ouverture
qui a présidé aux travaux de la

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

constructieve sfeer van de besprekingen in de commissie voor de
Volksgezondheid niet logisch naar de commissie voor de Justitie werd
doorgetrokken. Unanieme adviezen van de commissie voor de
Volksgezondheid waaraan ook het Vlaams Blok zijn constructieve
medewerking heeft verleend, werden zomaar van tafel geveegd door de
meerderheid in de commissie voor de Justitie. Mijnheer de voorzitter
van de commissie voor de Justitie, de sfeer in uw commissie was veelal
kil, koel en soms zelfs grimmig. Er werd soms ternauwernood naar
elkaar geluisterd. In een democratie die naam waardig, zou dat niet
mogen.

Collega's, in de kamercommissie voor de Volksgezondheid heeft de
helft van de leden bevestigd zeer grote bezwaren te hebben bij de
uitbreiding van de reglementering inzake euthanasie naar personen die
zich niet in een terminale toestand of een stervensfase bevinden. Deze
problematiek kwam vandaag reeds uitgebreid ter sprake. Wij moeten
andermaal vaststellen dat het toch zeer duidelijke advies totaal werd
genegeerd. De kamercommissie voor de Volksgezondheid is unaniem
van oordeel dat zuiver psychiatrisch lijden nooit aanleiding kan geven
tot euthanasie. Ook dit duidelijk advies werd totaal genegeerd. De
kamercommissie voor de Volksgezondheid is unaniem in haar advies
over de inbouw van een palliatieve filter in de voorafgaande procedure.
Ook dit duidelijk advies werd totaal genegeerd. Mijnheer de voorzitter
van de commissie voor de Justitie, ik moet de pijnlijke vaststelling
maken dat u nu een grijnslachje hebt. Eerlijk gezegd, het siert u
geenszins. De hardheid, de ruwheid waarmee men in de commissie
voor de Justitie de adviezen van de commissie voor de
Volksgezondheid van tafel heeft geveegd, doet uw commissie geen eer
aan, integendeel.

Collega Coveliers, ik kan begrijpen dat het u wat lastig valt naar leden
van de oppositie te luisteren. Dat wij van mening verschillen is niet meer
dan normaal. In een democratie moet dit kunnen. Ik neem er akte van
dat u in dit dossier wat in een gewrongen situatie zit.

commission de la Santé publique.
Des avis unanimes ont été balayés.
Le niveau démocratique a été
déplorable et l'atmosphère glaciale.
L'objection formulée explicitement
par la moitié des membres de la
commission de la Santé publique à
l'encontre de l'élargissement de la
réglementation aux patients qui ne
sont pas en phase terminale n'a
été prise en considération ni en
commission de la Justice, ni
aujourd'hui en séance plénière.
L'avis sur le filtre palliatif a
également été ignoré

Même deux membres du groupe
VLD ont dit ouvertement que les
projets de loi examinés leur
posaient problème. Dès lors, je
comprends que les rangs libéraux
soient en proie à une certaine
fébrilité.

01.132

Hugo Coveliers

(VLD): (...)

01.133

Koen Bultinck

(VLAAMS BLOK): Collega Coveliers, ik zal u

daarop direct een zeer duidelijk antwoord geven: omdat in uw eigen
fractie twee vooraanstaande geneesheren dokter Avontroodt en dokter
Valkeniers heel duidelijk hebben gezegd dat zij met de
wetsontwerpen zoals ze nu voorliggen, wel degelijk problemen hebben.

01.134

Hugo Coveliers

(VLD): (...)

01.135

Koen Bultinck

(VLAAMS BLOK): Ik heb dat uiteraard heel

aandachtig beluisterd, maar alleen al de zenuwachtigheid waarmee u
ook nu weer reageert, bevestigt andermaal dat jullie met een aantal
zaken problemen hebben.

voorzitter

: Mijnheer Bultinck, u hebt de heer Coveliers nog nooit zenuwachtig gezien. Dat is een groot

verschil met zijn huidige reactie.

01.136

Gerolf Annemans

(VLAAMS BLOK): Mijnheer de voorzitter, ik

denk dat de heer Coveliers een beetje zenuwachtig is omdat de heer
Bultinck weliswaar voor de 77

ste

keer toch een waarheid zegt. De

commissie voor de Volksgezondheid is geschoffeerd omdat de
commissie voor de Justitie over haar advies als een pletwals is
heengereden. Dat doet een beetje pijn, niet alleen voor de commissie
voor de Volksgezondheid. Het constructieve lid, dat vanuit het Vlaams
Blok de unanimiteit van de commissie heeft ondersteund, laat hier zijn

01.136

Gerolf Annemans

(VLAAMS BLOK): Ce que dit M.
Bultinck est vrai. On ne peut pas
vraiment dire qu'on ait traité avec
beaucoup de finesse l'avis de la
commission de la Santé publique.
M. Coveliers en est partiellement
responsable.

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

frustratie horen, zoals ook mevrouw Avontroodt dat heeft gedaan. Al is
het voor de 77

ste

keer, toch begrijp ik dat een lid van de commissie voor

de Justitie, die aan de basis van dat gedrag heeft gelegen, een beetje
last van gewetensnood heeft.

01.137

Hugo Coveliers

(VLD): Mijnheer de voorzitter, het is uiteraard

het recht van iedereen ik heb dat trouwens in mijn eigen groep
verdedigd en als een van de weinige fracties in de praktijk gebracht
om zich te uiten, maar het is niet het recht van de heer Bultinck om
mensen te beledigen. Daartegen heb ik opgetreden. Als u een
juridische analyse kil noemt, mijnheer Bultinck, dan moet u eens
nakijken wat juridische analyse is.

01.137

Hugo Coveliers

(VLD): Le

fait que chacun puisse exprimer
son opinion est une chose, insulter
ses adversaires en est une autre.

01.138

Koen Bultinck

(VLAAMS BLOK): Mijnheer de voorzitter,

collega Tavernier, ik zou u aanraden u stil te houden vanavond. Wij
hebben u op geen enkel moment, in welk deel van het debat dan ook,
enig pleidooi horen houden. Als u nu denkt als groene boskabouter hier
de show te moeten stelen, is dat uw goed recht. Keer terug naar uw
paddestoel, speel uw groen rolletje, maar tracht hier niet het hele debat
dat tot nu toe vrij sereen verliep even naar de knoppen te helpen.

Mijnheer de voorzitter, de groenen kiezen zogezegd voor een wet en
niet voor een vertraging van de wet. Leden van de meerderheid die in
beide commissies zitting hadden, stemden in de commissie voor de
Justitie zelfs tegen amendementen die ze in de commissie voor de
Volksgezondheid mee hadden goedgekeurd.

Collega's, ik begrijp dat het pijn doet. U moet mij toelaten lucht te
geven aan de frustratie van mensen die oprecht aan een bepaald thema
hebben meegewerkt. Wij zullen de hypocrisie blijven aankaarten. Ik
bevind mij in goed gezelschap en ik voel mij daar goed bij. Ik citeer
andermaal de voorzitter van de Federatie Palliatieve Zorgen, die hierover
in zijn ultieme oproep van deze maandag het volgende zei. Ik citeer:
"Het is verwerpelijk dat dit soort kleinpolitieke argumentaties de
bovenhand haalt op ernstige en zeer reële bezorgdheden, geuit door
diegenen die dag in dag uit als professionelen met die problematiek
worden geconfronteerd en dus zeer goed weten hoe groot de kans is op
tragische schijnkeuzes die een gebrek aan goede palliatieve zorg
maskeren".

Collega's, het Vlaams Blok heeft op een constructieve manier
meegewerkt aan de adviezen van de commissie voor de
Volksgezondheid. Als unanieme adviezen mogelijk waren, dan was dat
alleen mogelijk dankzij de constructieve opstelling van het Vlaams
Blok. Wij trekken consequent die lijn door en blijven ook vandaag
achter die adviezen staan. Wij doen niet mee aan het hypocriete
spelletje dat wij bij de meerderheidspartijen hebben vastgesteld. We
zullen consequent de amendementen die de adviezen vertalen,
steunen. Consequentie is ons leidmotief.

Die constructieve opstelling zullen we trouwens aanhouden bij de
bespreking van het voorstel van resolutie betreffende de uitwerking van
een behoeftengestuurd palliatief plan van collega Avontroodt. Ik heb in
de loop van de namiddag reeds een aantal collega's onderbroken om
terug te komen op de pijnlijke gebeurtenis gisteren in de commissie
voor de Volksgezondheid dienaangaande en kom er nu niet op terug.

Ik blijf bij mijn kritiek dat het eigenlijk onbehoorlijk is om via een voorstel
van resolutie een wetsontwerp betreffende palliatieve zorg, dat
uiteindelijk als wetsontwerp ruimschoots onvoldoende is, bij te sturen.
Toch is het Vlaams Blok bereid constructief voort te werken omdat voor

01.138

Koen Bultinck

(VLAAMS

BLOK): En commission de la
Justice, les écologistes ont voté
contre des amendements qu'ils
avaient adoptés en commission de
la Santé publique. Nous
continuerons à dénoncer cette
hypocrisie.

Le président de la Fédération
flamande des soins palliatifs a parlé
d'argumentation bassement
politicienne et de choix spécieux
qui trahissent un manque de soins
palliatifs de qualité.

La position de notre groupe est
cohérente. C'est uniquement grâce
à notre collaboration que la
commission de la Santé publique a
pu rendre des avis unanimes. Si
ces avis sont traduits en
amendements, nous soutenons
ces derniers.

Il est plutôt cavalier de corriger un
projet de loi imparfait par une
proposition de résolution. Le
Vlaams Blok n'en soutiendra pas
moins la proposition de Madame
Avondtroodt concernant un plan de
soins palliatifs. Des querelles
politiciennes n'ont pas leur place
lorsqu'elles ont pour enjeu des
soins palliatifs de qualité.

Le Vlaams Blok ne souhaite bien
sûr pas que des personnes
continuent de souffrir atrocement et
que les médecins restent dans
l'incertitude. Nous estimons
cependant qu'il convient de faire
preuve de la plus grande prudence
lorsqu'il s'agit de vies humaines.
Les soins palliatifs pourraient
constituer une alternative à
l'euthanasie. S'ils sont dispensés
de façon professionnelle, de tels

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

ons die palliatieve zorg te belangrijk is om hierrond politieke spelletjes
te spelen.

Mijnheer de voorzitter, mevrouw de minister, mijnheer de minister,
collega's, als tweede invalshoek, naast die van de commissie voor de
Volksgezondheid, zal ik toch nog even de positie van het Vlaams Blok
in het dossier inzake euthanasie en palliatieve zorg verduidelijken. Hoe
ongelooflijk het ook klinkt, toch zijn er nog steeds enkelingen die te
kwader trouw durven te beweren dat het Vlaams Blok mensen
ondraaglijk wil laten lijden of artsen en verplegenden in onzekerheid wil
laten. Als vertegenwoordiger van de ethische oppositie in Vlaanderen,
onderstreep ik namens onze fractie dat het Vlaams Blok zich schaart
aan de kant van degenen die met de beëindiging van het menselijk
leven zo voorzichtig mogelijk willen omspringen.

Wij willen vermijden dat men een kunstmatige behoefte aan euthanasie
zal creëren. In de discussie omtrent de euthanasieproblematiek weigert
het Vlaams Blok resoluut mee te werken aan de pogingen om
euthanasie uit de strafrechtelijke sfeer weg te halen. De partij stelt dat
de echte alternatieven zich onder meer situeren binnen de palliatieve
zorgverstrekking. Vermits voor het Vlaams Blok de waardigheid van het
stervensproces een belangrijke zorg is, en hoewel de grootste
waakzaamheid in acht moet worden genomen tegenover actieve
euthanasie, zijn pijnstillende middelen aanvaardbaar, ook als zij het
stervensproces zouden verkorten.

Het Vlaams Blok is zich wel degelijk bewust van de problemen die er in
zeer concrete gevallen kunnen rijzen, maar we zijn van mening dat de
huidige wetgeving in het algemeen de behandeling van die concrete
noodsituaties niet verhindert. Ik was dan ook vanavond aangenaam
verrast dat collega Valkeniers ten minste de intellectuele eerlijkheid had
om, als arts, mijn stelling die ik nu verkondig, bij te treden. Een
wijziging van de wet dringt zich derhalve niet op. Mensen in ernstige
levensnood kunnen bovendien het best worden geholpen binnen een
stelsel van goed georganiseerde palliatieve zorg. Precies door middel
van palliatieve verzorging kunnen mensen het lijden overwinnen.
Vakkundige palliatieve zorg zal trouwens de vraag naar euthanasie
sterk doen verminderen. Dat blijkt ook uit getuigenissen uit Nederland.

Ik geef u de getuigenis die verscheen in de Artsenkrant van 16
november 2001. Dokter Joke Groen-Evers, een arts die recentelijk in
een palliatieve peer groep ging werken, deed dienaangaande zeer
pertinente uitspraken. "Er zijn een paar mensen aan euthanasie
doodgegaan van wie ik denk: als ik toen wist wat ik nu weet, dan was
het anders gelopen". Collega's, ik meen dat dit citaat toch even tot
nadenken zou moeten stemmen.

De moderne technieken inzake pijnbestrijding zijn reeds ver gevorderd.
Om de verschillende palliatieve diensten en afdelingen te coördineren
moet het palliatieve aspect van zorgverstrekking verder worden
ontwikkeld tot een specialisme. In alle sectoren moeten palliatieve
eenheden en netwerken worden ontwikkeld. Het Vlaams Blok is dan
ook van mening dat in de opleiding van artsen, verpleegkundigen,
vrijwilligers en andere participanten meer en degelijker aandacht moet
worden geschonken aan palliatieve zorg. Tevens moet palliatieve zorg
gezien worden als een integrerend deel van de totaalzorg. Daarbij
moeten de medische, psychische, familiale en pijnbestrijdende
aspecten van deze discipline in één samenhangend geheel gezien
worden.

Het tijdstip waarop het voorstel met betrekking tot palliatieve zorg en
euthanasie wordt behandeld roept enige vragen op. Reeds jaren vragen

soins feront considérablement
baisser la demande d'euthanasie.
L'usage d'analgésiques permettant
de raccourcir l'agonie est
également acceptable à nos yeux.
Nous voulons seulement éviter que
soit créée une demande artificielle
d'euthanasie. C'est pourquoi nous
nous opposons à sa
dépénalisation.

Nous sommes d'avis que la
législation actuelle prévoit déjà une
solution pour les cas d'exception.
Monsieur Valkeniers a eu
l'honnêteté de le reconnaître. Il
n'est donc pas nécessaire de
modifier la loi.

Un système de soins palliatifs bien
organisé constitue la meilleure
manière d'aider les personnes dont
la vie est gravement mise en
danger. Une offre adéquate de
soins palliatifs réduirait
considérablement la demande
d'euthanasie. L'on devrait
développer plus avant les soins
palliatifs en tant que spécialisation.
Il faudrait y accorder plus
d'attention au cours de la formation
du personnel médical.

Par le passé, une vision
d'ensemble en matière de soins
palliatifs faisait défaut. Le moment
auquel ce projet a été déposé et
examiné soulève dès lors des
questions. Ce sont les soins
palliatifs et non l'euthanasie qui
devraient constituer la base de ce
débat. En présentant les deux
pistes comme des possibilités
équivalentes, on fausse le choix du
patient.

Selon le Vlaams Blok, s'occuper
des plus faibles dans notre société
constitue un devoir national. Le
projet de loi traitant des soins
palliatifs n'offre aucune garantie en
ce qui concerne la mise en place
d'une politique des soins palliatifs
prioritaire et tournée vers l'avenir. Il
fournit uniquement un cadre pour
lequel le budget concret devra
encore être défini. Quoi qu'il en
soit, notre approche sera positive.

Le projet du gouvernement en
matière de soins palliatifs est
limpide: cette forme de soins doit

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

mensen die zich in deze sector inzetten meer middelen en extra
personeelsleden. Er werd nauwelijks en veel te beperkt gehoor aan
gegeven, laat staan dat aan een wettelijk kader werd gedacht. Daardoor
heeft de sector de palliatieve zorg nooit echt kunnen uitbouwen zoals
hij dat had gewild. Een totaalvisie ontbrak in het verleden zeer duidelijk.
Plots werd één en ander mogelijk omdat een euthanasiewet werd
klaargestoomd en men dit zo snel mogelijk door de strot van de
bevolking moest zien te rammen. Het is opmerkelijk dat de legalisering
van euthanasie precies nu wordt opgeëist, op het ogenblik waarop de
geneeskunde grote vooruitgang heeft geboekt en beter dan ooit tevoren
in staat is te zorgen voor het welzijn van de patiënt. De technieken om
symptomen en pijn in de hand te houden zijn aanzienlijk verbeterd. De
palliatieve zorg ontwikkelt zich en men is het erover eens geworden dat
therapeutische hardnekkigheid aan de kaak moet worden gesteld. Het
debat dat men eerder in de Senaat voerde en dat wij vandaag in de
Kamer afronden is dan ook een debat van de gemiste kansen. De
palliatieve zorg had het uitgangspunt van dit volledige debat moeten
zijn. Door nu palliatieve zorg en euthanasie naast elkaar te plaatsen als
volwaardige alternatieven plaats men de patiënt voor een schijnkeuze.

Mijnheer de voorzitter, mijnheer de minister, mevrouw de minister,
collega's, voor het Vlaams Blok is de zorg voor de zwaksten in onze
maatschappij een nationalistische plicht. Zo vragen wij ook aandacht
voor ernstig zieke mensen en terminale patiënten. Vandaar ook de
bijzondere aandacht die wij vragen voor de uitbouw van echte palliatieve
zorg, ook al zijn wij ervan overtuigd dat het wetsontwerp met betrekking
tot palliatieve zorg geen harde garanties biedt voor een prioritair en
toekomstgericht palliatief beleid, maar slechts een kader schept dat zal
moeten wachten op een concrete budgettaire invulling. Hoewel we
vaststellen dat sommige collega's dit ontwerp alleen als een glijmiddel
zien om de euthanasietrofee binnen te halen, zal onze fractie dit
wetsontwerp met betrekking tot de palliatieve zorg zeker niet negatief
benaderen.

We doen dit om louter principiële redenen. Wij zijn en blijven er
inderdaad van overtuigd dat een goed uitgebouwd palliatief netwerk de
vraag naar euthanasie sterk zal doen afnemen en omdat we weten dat
de palliatieve sector reeds lang ijvert voor de wettelijke inschrijving van
het recht op palliatieve zorg.

Mevrouw de minister, het uitgangspunt van het federaal palliatief plan
van de regering is inderdaad duidelijk. Het is de betrachting om de
palliatieve zorg toegankelijk en beschikbaar te maken voor alle
terminale patiënten. De zorg moet kunnen worden aangeboden op de
plaats waar de patiënt het zelf wil hetzij in het ziekenhuis, hetzij in
het dagcentrum, hetzij in het rusthuis, maar ook zeker thuis. Onze
fractie dringt in dat dossier duidelijk aan op absolute keuzevrijheid in de
plaats waar die zorg moet kunnen worden toegediend. Thuis kunnen
sterven zonder pijn in de aanwezigheid van familie en vrienden is
volgens mij de wens van de meeste terminale patiënten. Hiervoor is
echter geen wetswijziging met betrekking tot euthanasie nodig. Hiervoor
is wel een mentaliteitsverandering nodig in onze Westerse cultuur. Wij
hebben de fout begaan alles wat met ziekte en dood te maken heeft
weg te stoppen in onze ziekenhuizen. Wij moeten weer leren omgaan
met ziekte en dood en ook daarom is de uitbouw van volwaardige
palliatieve zorg zo noodzakelijk.

Mijnheer de voorzitter, mevrouw de minister, mijnheer de minister,
collega's, dit wetsontwerp betreffende euthanasie gaat verder, veel
verder dan de bevolking vraagt. Uit de massale reacties op de
petitieactie via de Artsenkrant bleek overduidelijk dat het merendeel van
de artsen geen vragende partij is voor voorliggend wetsontwerp. Ook de

être accessible à tous les patients
en phase terminale là où ils le
souhaitent. Notre groupe préconise
une liberté de choix absolue
concernant le lieu où sont
dispensés les soins. Il n'est pas
nécessaire pour cela de modifier la
loi mais il faut un changement de
mentalité. On a trop tendance,
dans notre société, à évacuer la
mort et la maladie.

Le projet de loi relatif à l'euthanasie
va beaucoup trop loin, plus loin que
le souhaitent la population et les
médecins. Un accompagnement
approprié des mourants sous la
forme de soins palliatifs de qualité
permettrait de prévenir la majeure
partie des demandes d'euthanasie.

A la différence de l'opposition
démocrate chrétienne qui pèche
par naïveté, nous ne pensons pas
qu'il puisse exister une loi sur
l'euthanasie qui soit moins funeste.
Cela ne signifie pas que nous
soyons radicalement opposés à
toute forme d'euthanasie. Mais
cette aide doit être apportée dans
le cadre des soins palliatifs. Le
Vlaams Blok ne condamne pas le
recours à des analgésiques qui
contribuent à accélérer le décès et
admet la notion d'euthanasie
justifiable à propos de laquelle
l'Ordre des médecins pourrait
arrêter une réglementation en
concertation avec le Collège des
procureurs généraux.

Notre groupe votera contre ce projet
de loi. L'interdiction de tuer et le
droit de vivre et de mourir
dignement revêtent pour nous un
caractère fondamental.

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

zieke patiënt is geen vragende partij voor een dergelijk verregaand
wetsontwerp. De vraag naar euthanasie, zijnde het beëindigen van het
leven door een derde, wordt verwaarloosbaar wanneer men via
palliatieve zorg een totale begeleiding van de stervende patiënt
garandeert.

Mijnheer de voorzitter, mevrouw de minister, mijnheer de minister,
collega's, aan mensen van het Vlaams Blok wordt verweten
tegenstander te zijn van een wetswijziging. Tussendoor zeggen
diezelfde tegenstanders dan nog eens te kwader trouw dat we
doodzieke mensen weigeren te verlossen uit hun pijn. Inderdaad, het
Vlaams Blok is tegen iedere wetswijziging met betrekking tot
euthanasie en hierin verschillen wij van onze christen-democratische
collega's die ietwat naïef, ondanks hun ervaring met de abortuswet,
blijven geloven dat er zoiets bestaat als een mogelijkheid van een
minder slechte euthanasiewet. Hierin verschillen wij inderdaad zeer
duidelijk van mening met onze christen-democratische collega's in de
oppositie.

Collega's, het Vlaams Blok is inderdaad tegen iedere wetswijziging,
maar wil zeer uitdrukkelijk mensen die ten dode zijn opgeschreven en
terminaal zijn wel degelijk helpen. Ten eerste, wij hebben steeds
duidelijk gemaakt dat wij die hulp zien in het kader van de palliatieve
zorg. Ten tweede, ik heb daarnet ook zeer duidelijk gezegd dat het
toedienen van pijnstillende middelen die versneld de dood tot gevolg
hebben voor ons kan. Ten derde, het Vlaams Blok aanvaardt zeer
duidelijk dat er zoiets bestaat als verschoonbare euthanasie. In dit
geval kan bijvoorbeeld het College van procureurs-generaal in overleg
met de Orde van Geneesheren een deontologische code uitwerken
waaraan artsen zich in deze materie moeten houden om niet te worden
vervolgd.

Mijnheer de voorzitter, mevrouw de minister, mijnheer de minister,
collega's, ik wil mijn betoog afsluiten met een belangrijk citaat van een
gewezen VLD-lid en nu vooraanstaand Vlaams-Blok-lid. Als het straks
van de kiezer afhangt, zal het eventueel een parlementaire collega
worden.

In "Dag Allemaal" van 7 mei zegt Anke Vandermeersch, wiens man
onlangs overleed aan de ALS-ziekte, letterlijk het volgende: "Geen
moment hebben wij euthanasie ernstig in overweging genomen, al werd
er soms over gepraat. De ervaring heeft mij enkel gesterkt in mijn
principiële verwerping van euthanasie. Daarover is, wat mij betreft, geen
debat mogelijk zolang de palliatieve zorg, de stervensbegeleiding, niet
alle middelen hebben gekregen." Verder zegt zij: "Daarom verzet ik mij,
afgezien nog van mijn principiële verwerping van euthanasie, tegen het
gehele euthanasiedebat. Voor men daaraan toekomt, moet men de
palliatieve zorg eerst alle middelen toekennen om naar behoren te
kunnen werken, zowel wat betreft personeel als financieel. Zelfs nu nog
moeten palliatieve eenheden het budget halen uit allerlei verkoop- en
solidariteitsacties. Het is toch niet normaal dat men die situatie
gedoogt en tegelijk euthanasie al bespreekbaar maakt." Tot daar gaat
het citaat dat ik wilde voorlezen.

De Vlaams Blok-fractie kiest voor een maatschappij waarin inderdaad
het verbod om te doden en het recht op waardig leven en waardig
sterven centraal staan. Daarom zal onze fractie met overtuiging tegen
het wetsontwerp over de euthanasie stemmen.

01.139

Robert Denis

(MR): Monsieur le président, madame la

ministre, monsieur le ministre, chers collègues, je m'exprimerai

01.139

Robert Denis

(MR): De

huidige situatie is niet gezond, en

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

brièvement sur ce sujet. Je n'ai pas participé aux débats qui ont eu lieu
en commission de la Justice, mais j'ai lu attentivement les comptes
rendus et j'ai écouté ce que mes collègues ont dit aujourd'hui à cette
tribune.

Après ces longs débats, je pense avoir choisi la position qui motivera
mon vote. Comme beaucoup de collègues, je crois que la situation
actuelle est malsaine et que l'on pourrait sans aucun doute l'améliorer
par une loi qui permettrait aux patients et aux médecins de vivre dans
une meilleure relation et dans une sécurité juridique qui fait
actuellement défaut mais qui sera de plus en plus nécessaire, vu
l'évolution de notre société.

Toutefois, si je l'examine avec ma culture et ma sensibilité, je dois bien
constater que la loi qui nous est proposée ne peut pas me satisfaire.

Tout d'abord, je pense que le projet, tel qu'il nous a été transmis par le
Sénat, aurait mérité de très sérieuses retouches. Je regrette très
sincèrement que certains amendements n'aient pas pu être pris en
considération. Pour moi, l'importance du sujet méritait une réflexion
bien plus profonde, même si celle-ci avait eu pour conséquence de
postposer quelque peu le vote final.

A quelques heures de ce vote, le but de mon intervention n'est bien sûr
pas d'essayer d'influencer qui que ce soit, ni même de justifier mon
vote par une énumération d'arguments qui ont souvent été développés
par d'autres que moi. Le vote que j'exprimerai ne sera pas le résultat
d'une pesée méticuleuse d'arguments pour ou contre, mais bien
l'expression pure et simple de l'intime conviction que je me suis faite au
cours des débats. J'espère d'ailleurs que la décision que la Chambre
prendra sera la résultante de l'intime conviction de chacun et de
chacune d'entre nous.

Mais si je ne veux pas énumérer les arguments qui fondent ma
décision, permettez-moi quand même quelques remarques. Dans le
projet tel qu'il nous est proposé, l'euthanasie m'apparaît non seulement
comme un moyen de mettre fin à des souffrances insupportables, mais
aussi comme un droit que le malade et son entourage pourraient
chercher à utiliser pour persuader le médecin de commettre l'acte
irréversible, bien qu'il subsiste des chances de survie et de guérison. Je
crains que la loi risque de donner lieu à des dérives liées avant tout à
une banalisation de l'euthanasie, qui pourrait amener des médecins à
l'appliquer plus souvent encore que par le passé à des personnes non
consentantes. Pour moi, cette loi ne réserve pas une place préalable
suffisante aux soins palliatifs qui, vu les connaissances actuelles et les
moyens disponibles, sont capables de permettre à la grande majorité
des patients de mourir dans le confort et dans la dignité. Qu'il puisse
exister des cas extrêmes exceptionnels ne justifiait pas, à mon sens,
de légaliser l'euthanasie pour tous les autres cas, avec le risque
d'abus, particulièrement d'assistance au suicide non médicalement
justifié.

Par ailleurs, cette loi ne répond pas de manière satisfaisante aux
situations fréquentes de patients qui n'ont pas fait de testament de vie
et qui sont inconscients ou déments. Selon moi, elle donne trop de
pouvoirs à la commission d'évaluation, ce qui porte atteinte au
caractère privé de la mort et qui raccourcit le dialogue médecin/patient
et les relations de confiance qui doivent les lier.

Ce projet n'était pas si urgent qu'on le prétendait et on aurait pu prendre
le temps de l'affiner dans un large consensus visant à une vraie
conciliation des intérêts des patients et de la sécurité des médecins.

kan worden verbeterd via een wet
op grond waarvan patiënt en arts
zonder rechtsonzekerheid een
betere relatie met elkaar kunnen
opbouwen.

Als ik dit wetsontwerp echter vanuit
mijn culturele achtergrond en mijn
gevoeligheden analyseer, bevredigt
het me niet.

Allereerst betreur ik dat bepaalde
amendementen niet werden
aanvaard. Dit thema moest meer
uitgediept worden.

Mijn stemming is niet het resultaat
van een afweging van argumenten
pro en contra. Het is de uiting van
mijn innerlijke overtuiging, die in de
loop van de debatten vorm
gekregen heeft. Ik ben evenwel zo
vrij een aantal opmerkingen te
maken.

Bij dit wetsontwerp heb ik de indruk
dat euthanasie een recht is, dat de
patiënt en zijn entourage zouden
kunnen aanwenden om de arts te
overreden het onherroepelijke te
doen, ook al is er een kans op
overleven en zelfs op genezing. Ik
vrees dat de wet aanleiding zal
geven tot het bagatelliseren van
euthanasie. Er is onvoldoende
aandacht voor palliatieve zorg. Het
feit dat er uitzonderlijke, extreme
gevallen bestaan is in mijn ogen
geen rechtvaardiging voor een
legalisering van euthanasie voor alle
andere gevallen, met alle risico's
van dien voor uitwassen.

Tevens komt deze wet in wording
niet voldoende tegemoet aan de
specifieke problematiek van
bewusteloze of demente patiënten,
en verleent ze te veel macht aan de
evaluatiecommissie.

Er was heus niet zoveel haast bij,
en men had ruim de tijd kunnen
nemen om de tekst met een brede
consensus bij te schaven, met het
oog op een verzoening van de
belangen van de patiënten en de
rechtszekerheid van de artsen.

Ik zal tegen dit wetsontwerp
stemmen.

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

100

Monsieur le président, madame, monsieur le ministre, je voterai contre
cette loi.

01.140

Daniel Féret

(FN): Monsieur le président, madame la ministre,

comme je serai très bref, je consacrerai deux minutes pour tenter
d'apporter une réponse à une question tout à fait pertinente qui a été
posée tout à l'heure par notre collègue Decroly au sujet de la définition
du stade terminal, question qui n'a pas trouvé de réponse dans notre
assemblée. Je tenterai, cher collègue, d'éclairer quelque peu votre
lanterne en vous racontant une histoire vécue.

En 1968, j'étais jeune médecin. J'avais 23 ans. Je pratiquais la
médecine depuis un an déjà et j'avais travaillé pendant un an aux Etats-
Unis. J'exerçais à Ath et avais été appelé par une maman, dont le fils
de 30 ans sortait de l'hôpital Saint-Pierre avec un diagnostic de maladie
de Hodgkin au stade terminal. Il avait simplement besoin que je
renouvelle sa prescription de morphine, puisqu'il avait besoin de 80 mg
de morphine par jour pour ne pas souffrir. C'était un dimanche et je me
suis puisque c'est une tradition depuis Molière penché sur son cas.
Les médecins ont l'habitude de se pencher sur leurs malades. Et j'ai
décidé de lui appliquer un traitement qui était en vogue aux Etats-Unis
et qui venait d'être interdit en Belgique, parce qu'à l'époque, le ministère
de la Santé avait décidé que ce traitement était trop dangereux ou trop
coûteux. En tout cas, il était interdit.

Transgressant la loi, je le lui administrai quand même et 34 ans plus
tard, mon petit bonhomme il mesure 1m50 est toujours vivant. Il ne
souffre plus et est toujours au stade terminal. Voilà pour éclairer votre
lanterne. Il s'agit d'un cas d'étude.

J'en viens à ce que j'ai à dire au sujet de ce projet de loi. Il y a dix ans
déjà, notre parlement votait une loi de dépénalisation partielle de
l'avortement, partielle car la pratique de l'avortement dans notre pays ne
peut être considérée comme légale que dans un certain nombre de cas
répondant à des conditions précises et très restrictives. Si elles ne
sont pas respectées, l'avortement reste, au regard de la loi, un acte
criminel et son auteur s'expose à des peines extrêmement lourdes.

Force est de constater aujourd'hui que l'avortement est pratiqué de
manière très courante sur une grande échelle, sans qu'aucun praticien
ne soit jamais inquiété, les parquets ne poursuivant plus sans se
soucier de savoir si la loi a été ou non respectée.

Après 12 ans, après que des milliers d'enfants à naître aient été
exécutés, parfois de manière légale, souvent de manière illégale, mais
toujours de manière immorale, on n'a pas déguisé l'infanticide et on
nous propose aujourd'hui une loi permettant le géronticide. De cette loi,
personne n'était demandeur, ni les parquets, ni les médecins, qui ont
toujours su accompagner les mourants jusqu'à l'issue fatale, préférant
les entourer de soins, de soutien psychologique, alléger leurs
souffrances plutôt que les éliminer brutalement.

Bien entendu, on nous certifie que les médecins, pour pratiquer
l'euthanasie sans commettre d'infraction, doivent remplir un certain
nombre de conditions restrictives. Lorsqu'on sait que la loi dépénalisant
partiellement l'avortement a conduit à une liberté totale de cette
pratique, nul ne peut douter un seul instant que la loi qui nous est
proposée aujourd'hui ouvrira la porte à la plus grande liberté de procéder
à l'euthanasie.

01.140

Daniel Féret

(FN): In

verband met het niet-opgeloste
probleem van de terminale fase,
kan ik u zeggen dat ik in 1968 de
wet heb overtreden toen ik een
jonge terminale patiënt die aan de
ongeneeslijke ziekte van Hodgkin
leed, een behandeling heb
toegediend die kort voordien in
België was verboden omdat ze te
riskant en te duur was. Vierendertig
jaar later leeft mijn patiënt nog altijd
en bevindt hij zich nog steeds in de
terminale fase van zijn ziekte.

Tien jaar geleden werd de wet op
de gedeeltelijke depenalisering van
abortus goedgekeurd. Om niet als
een misdaad te worden beschouwd
moet abortus onder strenge
voorwaarden worden uitgevoerd.
Vandaag wordt abortus op brede
schaal toegepast en bekommeren
de parketten zich niet langer om de
wettelijke voorwaarden.

Na de kindermoord wordt ons nu
voorgesteld om de ouderenmoord te
legaliseren via een wet waar noch
de parketten noch de artsen om
hebben gevraagd.

Men verzekert ons inderdaad dat de
artsen strenge regels zullen
moeten naleven, maar in het licht
van wat er bij abortus is gebeurd,
twijfelen wij er niet aan dat deze
wet de deur zal openzetten naar
een veel grotere vrijheid om
euthanasie toe te passen.

Bovendien zal elk van de
voorwaarden de arts in een
onmogelijke positie dwingen. Hoe
kunnen wij er zeker van zijn dat er
geen externe druk werd
uitgeoefend? Hoe kunnen wij
vaststellen dat het een aanhoudend
lijden betreft? Hoe kunnen wij
vaststellen dat er geen materiële
belangen meespelen als het
verzoek wordt genoteerd door een
derde omdat de zieke hier zelf niet
meer toe in staat is?

Wij kunnen moeilijk geloven dat de
uitwas, bijvoorbeeld euthanasie om

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

101

De plus, à l'examen des conditions prescrites par la loi, il apparaît
clairement que chacune d'elles mettra le médecin qui accepterait de
pratiquer l'euthanasie dans une situation impossible.

La loi prévoit que ce médecin devra prendre diverses assurances.
Premièrement, que le patient est majeur ou mineur émancipé, capable
et conscient au moment de sa demande. Comment le médecin pourra-
t-il en apporter une preuve après avoir commis son acte?
Deuxièmement, que la demande est formulée de manière volontaire,
réfléchie et répétée et qu'elle ne résulte pas d'une pression extérieure.
En cas de contestation après le décès, il faudra croire le médecin sur
parole. Troisièmement, que le patient se trouve dans une situation
médicale sans issue et fait état d'une souffrance physique ou
psychique constante et insupportable. Mais quel médecin peut être
certain de son diagnostic et, plus difficile encore, de son pronostic?
Quant à la souffrance, chacun sait à quel point elle est subjective.
Quatrièmement, le médecin doit informer le patient de son état de
santé et de son espérance de vie. A nouveau, qui pourra témoigner qu'il
l'a fait? Et le médecin doit évoquer avec le patient les possibilités
qu'offrent les soins palliatifs et leurs conséquences. De quelles
conséquences s'agit-il? Sont-ce les conséquences financières pour la
sécurité sociale? Cinquièmement, le médecin doit également s'assurer
de la persistance de la souffrance, de la volonté réitérée du patient et
avoir eu avec lui plusieurs entretiens. Là encore, seule l'affirmation du
médecin comptera après la mort. Il en va de même pour l'obligation
faite de consulter un autre médecin indépendant et compétent.

Plus loin dans le texte de loi, je lis que si le malade n'est pas en état
d'acter par écrit et de signer sa demande, elle doit l'être par une
personne majeure de son choix qui ne peut avoir aucun intérêt matériel
au décès du patient. Si je comprends bien, le médecin devra mener lui-
même une enquête au sujet d'un éventuel intérêt matériel.

Enfin, le patient peut révoquer sa demande à tout moment, auquel cas
le document est retiré du dossier médical et remis au patient. Il n'y
aura donc pas de traces, ce qui rend peu commode de porter un
jugement en cas de contestation.

Les partisans de la dépénalisation de l'euthanasie affirment que toute
dérive, telle que l'euthanasie socio-économique, est illusoire. Comment
les croire devant le refus de l'inscrire dans la loi sans ambiguïté?
Comment les croire quand on sait que chez nos voisins hollandais, qui
ont adopté une loi similaire il y a plusieurs années, on ne maîtrise plus
aujourd'hui le contrôle des actes posés?

Dès lors, on est en droit de se poser la question de savoir à qui
profitera le crime. Aux finances publiques, évidemment, déjà très mal
en point et dont les gestionnaires n'entrevoient aucune solution pour
faire face demain au surcoût engendré par l'allongement de la durée de
la vie! Aujourd'hui déjà, les vieux coûtent cher, surtout s'ils sont
malades, et même si on renonce à tout acharnement thérapeutique.
N'avons-nous rien d'autre à leur proposer que de tenter de les
convaincre qu'ils mourraient plus dignement s'ils mouraient plus tôt?

En tant que médecin, en tant qu'homme politique, en tant qu'homme, je
suis bouleversé, révolté, écoeuré par un tel mépris de la vie. Car c'est
bien de cela qu'il s'agit. On nous demande aujourd'hui d'inscrire dans la
loi la permission de tuer, sans raison si ce n'est l'égoïsme des bien
portants. Et qu'on ne me fasse pas le coup de la détresse, de la
souffrance insupportable! Nous savons tous que la médecine moderne
a les moyens d'atténuer les pires souffrances et que l'acharnement
thérapeutique n'est une obligation pour personne. Cette loi de

economische redenen, maar een
hersenschim is. De misdaad speelt
natuurlijk in het voordeel van de
openbare financiën. Hebben wij aan
onze bejaarden, die ons al zo veel
kosten, niets anders voor te stellen
dan hen ervan te overtuigen dat ze
waardiger zullen sterven als ze
vroeger sterven?

Ik walg van deze minachting voor
het leven in hoofde van de gezonde
mensen. Eens te meer omdat
iedereen weet dat de huidige
geneeskunde de ergste pijnen kan
verlichten.

Deze wet, die de geneeskunst
verminkt, zal door de overgrote
meerderheid van de artsen worden
afgewezen. In Nürenberg werden
artsen opgehangen omdat ze de
wet verkozen boven de eed van
Hypocrates.

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

102

dépénalisation de l'euthanasie n'a aucune raison d'être.

Comme plusieurs de mes confrères, les plus éminents du pays, je
citerai Montesquieu: "Quand il n'y a pas d'obligation de légiférer, il y a
obligation de ne pas légiférer". Cette loi qui dénature l'art de guérir sera,
à mon sens, refusée par une large majorité de médecins restés fidèle
au serment d'Hypocrate.

A Nuremberg, des médecins ont été pendus pour avoir préféré la loi à
leur serment!

01.141

Tony Van Parys

(CD&V): Mijnheer de voorzitter, mijnheer de

minister, collega's, ik zal niet meer dan nodig zeggen op dit bijna
onmogelijke uur, waar men zich soms afvraagt wat de zin is van
dergelijke uiteenzettingen. Ik geloof dat het hoe dan ook belangrijk is
een standpunt in het debat in te nemen, ook al organiseert men het
debat op een ogenblik wanneer alleen enkele moedigen nog
belangstelling opbrengen, waarvoor ik hen trouwens dank.

Ik onthoud eigenlijk twee elementen uit het debat. Ten eerste, er waren
een aantal sterke momenten. De sterke momenten, collega's, waren de
momenten van de individuele getuigenissen die hier op deze tribune zijn
afgelegd, individuele getuigenissen die soms heel intens waren, heel
gevoelsgeladen en die precies daarom op een bijzonder scherpe manier
de zwakheden hebben blootgelegd van het wetsontwerp dat een
meerderheid van deze Kamer ongetwijfeld zal goedkeuren. Ik denk in
het bijzonder aan de getuigenis van onze collega die vanuit eigen
familiale ervaringen geconfronteerd is geworden met situaties die haar
bijzonder hebben aangegrepen. Ik geloof dat dit de sterkte was van het
debat, omdat deze getuigenissen ons hebben geconfronteerd met de
problemen die dit wetsontwerp heel concreet met zich brengt.

Ten tweede, kan ik mij niet van de indruk ontdoen dat er in deze Kamer
een meerderheid bestaat om in de wetgeving een palliatieve filter in te
bouwen. Ik kan me niet van de indruk ontdoen dat, indien men de
vrijheid zou nemen die men zou moeten nemen als men zijn
verantwoordelijkheid opneemt, een meerderheid in deze Kamer zou
zeggen dat die palliatieve filter er inderdaad moet komen. Het is jammer
dat men zichzelf die vrijheid ontneemt omdat men zich onder druk laat
zetten door dat zogenaamde argument van het uitstel door een
terugzending naar de Senaat. Men zou moediger moeten zijn. Het is
eigenlijk zo evident, collega's, dat de palliatieve filter zou moeten
worden ingebouwd. Als het juist is en zo zeggen deskundigen het
alleszins dat het overgrote deel van de vragen naar levensbeëindiging
in feite vragen om hulp, bijstand en begeleiding zijn un cri du coeur,
zoals men het noemt , noodkreten uit eenzaamheid, vragen naar
menselijke zorg, waarom zouden wij daar dan niet op ingaan? Het is
alleszins het standpunt van de CD&V-fractie, maar ik vermoed ook van
velen onder u, dat wij mensen die om deze hulp, geborgenheid en
menselijke zorg vragen die menselijke zorg moeten verlenen. Wij
moeten hun de mogelijkheden tot pijnbestrijding aanreiken, hun de
mogelijkheden van palliatieve zorg aanbieden, hun die hulp en bijstand
en menselijke zorg geven. Is dit niet precies de opdracht van
verbondenheid en solidariteit? Hoe zouden we dan tegen het voorstel
van de Federatie Palliatieve Zorg kunnen zijn?

Volgens de federatie moet men er op zijn minst voor zorgen dat er geen
situaties ontstaan waarbij een vraag tot levensbeëindiging eigenlijk een
vraag is tot hulpverlening die verkeerd wordt begrepen en die aanleiding
geeft tot een conclusie die tot fatale gevolgen kan leiden. Dit kunnen wij
ons toch hoe dan ook niet veroorloven, collega's. Ik zou u elk

01.141

Tony Van Parys

(CD&V):

Même à une heure aussi tardive, il
importe de prendre position. Je
remercie les membres présents
pour leur courage.

Au cours du débat, deux éléments
ont retenu mon attention. Tout
d'abord, bon nombre de membres
ont apporté des témoignages
personnels et empreints d'émotion.
Par leurs récits parfois émouvants,
ils ont concrètement mis le doigt
sur les points névralgiques du
projet de loi. Ensuite, j'ai
l'impression qu'une majorité de
l'hémicycle souhaite la mise en
place d'un filtre palliatif. Mais on se
prive de cette possibilité et de cette
responsabilité par crainte qu'un
renvoi du projet de loi au Sénat soit
synonyme d'abandon du projet. Or,
les experts estiment que la
majeure partie des demandes
visant à mettre un terme à la vie
sont en fait des cris de détresse
pour obtenir de l'aide et un
accompagnement. Le CD&V est
convaincu que l'on doit répondre à
ces appels au secours. Comment
peut-on être opposé à la
proposition de la Fédération des
soins palliatifs?

Il faut à tout prix éviter qu'une
demande d'assistance soit
interprétée comme une demande
d'euthanasie. C'est pourquoi nous
avons déposé un amendement qui
rend obligatoire une consultation
palliative préalable et nous
demandons à tous d'accueillir
favorablement cet amendement.

Je souhaite également mettre en
garde contre le caractère extrême
de cette loi ultra-libérale. Des
collègues ont déjà souligné que
cette loi était applicable à certaines
personnes souffrant de troubles

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

103

individueel nog eens heel uitdrukkelijk willen vragen om in te gaan op
het amendement dat betrekking heeft op de concretisering van de
palliatieve filter. Op die manier kunnen we op zijn minst in die gevallen,
waarin er sprake is van een vraag tot hulp, via een voorafgaande
palliatieve consultatie vermijden dat we ingaan op een vraag die we
eigenlijk verkeerd hebben begrepen. Ik vraag u uitdrukkelijk die
verantwoordelijkheid te nemen en de moed op te brengen om op zijn
minst op dit amendement in te gaan zodat we op dat vlak vanuit ons
aller overtuiging van verbondenheid en solidariteit doen wat onze
menselijke plicht is. Het is namelijk onze plicht om te zorgen voor
mensen die in een gemeenschap leven.

Een tweede element dat ik ondanks het late uur nog even aan u wil
voorleggen, is het volgende. Er dreigt een heel pervers effect te
ontstaan uit deze wetgeving. We hebben samen vastgesteld externen
en deskundigen hebben het gezegd dat dit de meest liberale
wetgeving is ter wereld. Dit op zich zou ons tot nadenken moeten
stemmen want zijn we het er eigenlijk niet allemaal over eens dat dit
land geen land is van extremen, dat dit land eigenlijk een land is van de
middenweg, een land van het gezond verstand. We zijn hier eigenlijk
niet gebaat bij een extreme wetgeving. Ik zal daar niet verder op ingaan
omdat vele collega's reeds hebben gewezen op de mogelijke
toepasselijkheid van de wetgeving op de psychisch lijdenden. Het gaat
over de wettelijke erkenning van de wilsverklaring waarbij vandaag wordt
beslist over een situatie die zich pas na verloop van een aantal jaren
kan voordoen. Op dat moment zullen wij die situatie waarschijnlijk
helemaal anders beleven en zullen wij waarschijnlijk in een andere
bewustzijnstoestand verkeren. Het gaat inderdaad om het mogelijk
maken van euthanasie voor niet-terminalen.

Er zit in deze heel extreme en ruime wetgeving een risico, collega's. Ik
wil niet gezegd hebben dat degenen, die dit wetsvoorstel, thans
wetsontwerp, hebben ingediend, dit ook zo hebben gewild. Ik wil en ik
durf daar niet van uitgaan. U moet weten dat het koppelen van de
bescherming van het leven aan de levenskwaliteit risico's inhoudt. Het
gaat daarbij om risico's ten aanzien van mensen die op een bepaald
ogenblik in hun leven afhankelijk worden, die op een bepaald ogenblik
anderen tot last dreigen te worden. Deze mensen zouden op een
bepaald ogenblik de reflex kunnen hebben van heb ik eigenlijk niet te
lang geleefd en misschien moet ik daarover eens spreken met mijn
huisarts. U moet erover waken dat als u de koppeling maakt tussen de
bescherming van het leven en de levenskwaliteit, sommigen niet tot
dergelijke ideeën komen.

Ook anderen kunnen in een samenleving waarvan we weten dat ze
egoïstisch en hyperindividualistisch georganiseerd is, althans wat
sommigen betreft dan tot de idee komen omdat ze niet in staat zijn
zorg te dragen voor anderen dat die anderen hen tot last zijn, om het
woord ballast niet te gebruiken.

Wij mogen nooit, in geen enkele wetgeving, incentive geven tot
dergelijke ideeën. Integendeel, een wetgeving over deze materie moet
oproepen tot verantwoordelijkheid van de verschillende generaties
onderling. Dat is alleszins het standpunt van de CD&V-fractie. Wij
zeggen dat de overheid de verantwoordelijkheid heeft mensen aan te
zetten om over de generatiegrenzen heen de verantwoordelijkheid voor
elkaar op te nemen en zorg voor elkaar te dragen. Ik moet u zeggen dat
dit wetsontwerp hoewel dat zeker niet de intentie was van de
indieners tot dergelijke overwegingen aanleiding kan geven. Het is dan
ook bijzonder ontmoedigend voor al die hulpverleners, familieleden en
vrijwilligers die zich inzetten voor mensen die het moeilijk hebben bij het
eind van hun leven. Het is ook ontmoedigend voor mensen die helemaal

psychiques ainsi qu'à des
personnes n'étant pas en phase
terminale. L'élément central de ce
projet est la reconnaissance légale
d'une déclaration de volonté
anticipée par laquelle l'individu
prend aujourd'hui une décision
concernant une situation qui ne se
produira peut-être que dans des
années. Il est risqué d'associer la
protection de la vie à la qualité de
vie. Nous devons éviter que des
personnes qui deviennent
dépendantes, se tournent
automatiquement vers leur médecin
traitant parce qu'elles se sentent de
trop.

Une législation concernant cette
matière doit en appeler à la
responsabilité mutuelle entre les
différentes générations. L'Etat doit
inciter les citoyens à prendre soin
les uns des autres. Ce projet est
particulièrement décourageant pour
les dispensateurs de soins et les
membres de la famille de ceux qui
éprouvent des difficultés à la fin de
leur vie.

Notre groupe ne se pliera pas à
cette législation. Si la Chambre
rejette les amendements que nous
avons déposés et adopte le projet,
nous ferons tout ce qui est en notre
pouvoir pour faire annuler la loi.
Nous nous adresserons à la Cour
européenne des droits de l'homme
et à la Commission des droits de
l'homme des Nations Unies. Nous
déposerons ensuite une nouvelle
proposition de loi qui permettra de
combler les lacunes et de corriger
les inepties du texte à l'examen.

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

104

nog niet aan het eind van hun leven zijn maar die door ziekte en door
allerlei omstandigheden geïsoleerd geraakt zijn.

Collega's, ik wil u op dat risico wijzen, opdat wij niet op een bepaald
ogenblik zouden zeggen dat deze extreme wetgeving aanleiding geeft
tot situaties die we misschien niet hebben gewild maar die nefast zijn
voor het opnemen van verantwoordelijkheid binnen gezinnen, binnen
families, binnen buurten of wijken, binnen verenigingen allerhande.

Mijnheer de voorzitter, ik ga mijn betoog afronden. Ik ga niet opnieuw
het rijtje opsommen van de bezwaren die de CD&V-fractie tegen deze
wetgeving heeft.

Mijnheer Germeaux, ik wil straks gerust op uw betoog reageren. Eerst
wil ik nog zeggen dat onze fractie zich niet bij deze wetgeving zal
neerleggen. Wij willen de Kamer eerst de gelegenheid geven om op
basis van de ingediende amendementen de wetgeving in een of andere
zin aan te passen, zodat er op zijn minst wordt tegemoetgekomen aan
een aantal bezwaren dat door vele mensen van de meerderheid geuit is.
Maar indien deze wet door de Kamer goedgekeurd wordt, zullen wij
verdere initiatieven nemen om er alles aan te doen dat hij niet kan
totstandkomen.

Wij zullen initiatieven nemen bij het Europees Hof van de Rechten van
de Mens. Immers, wij zijn en blijven van oordeel en ik heb de indruk
dat de recente rechtspraak ons oordeel bevestigt dat artikel 2 van het
Europees Verdrag met deze wet overtreden wordt.

Wij zullen ook initiatieven nemen en er zijn al initiatieven genomen in
die richting bij de Mensenrechtencommissie van de Verenigde Naties.

Collega's, wij zullen ook initiatieven nemen in dit Parlement. Omdat
zovele sprekers gezegd hebben dat deze wetgeving faalt wat
belangrijke punten betreft, zullen wij u de gelegenheid geven de wet aan
te passen wanneer u de moed niet hebt nu uw verantwoordelijkheid
op te nemen wegens de fictie dat er anders geen regeling meer komt.
Indien u als meerderheid werkelijk uw verantwoordelijkheid opneemt,
hebt u dat toch zelf in de hand. Wij zullen u echter de gelegenheid
geven een nieuw wetsvoorstel van de CD&V-fractie goed te keuren,
waardoor de verschillende hiaten en de ongelooflijke ongerijmdheden
rechtgezet worden van de wet die u vandaag fabriceert en die in
bepaalde situaties aanleiding kan geven tot misbruiken die bijzonder
pijnlijk kunnen zijn.

Collega's, dat wou ik u op dit late uur nog meedelen. Collega
Germeaux, ik ben bereid om nog even op uw bemerkingen te reageren.

01.142

Jacques Germeaux

(VLD): Mijnheer Van Parys, kunt u mij

antwoorden welke zorg volgens u vandaag aan terminale patiënten,
zoals u ze noemt, of aan ongeneeslijke zieken, zoals de tekst zegt,
verstrekt wordt? Hoe noemt u die zorg dan?

01.143

Tony Van Parys

(CD&V): Mijnheer Germeaux, als u het mij

toestaat, wil ik even terugkeren op het getuigenis van mevrouw Van de
Casteele.

01.144

Jacques Germeaux

(VLD): Mijnheer Van Parys, ik heb u toch

een duidelijke vraag gesteld? Wilt u daar eerst op antwoorden?

01.145

Tony Van Parys

(CD&V): Mag ik even wijzen op het getuigenis

van mevrouw Van de Casteele? Zij heeft getuigenis afgelegd van iets

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

105

wat zich in haar omgeving heeft voorgedaan. Doordat haar familielid op
dat ogenblik omringd was door zovele mensen uit de omgeving en uit
de familie, en doordat zij door de palliatieve zorg in staat was om op
menswaardige manier die laatste, dagen, uren, minuten door te
brengen, hebben zij ogenblikken meegemaakt van zo'n intensiteit dat
zeer zeker bleek dat het de moeite is die omstandigheden te creëren.
Ik denk dat we ervoor moeten zorgen dat die gelegenheid zich niet
alleen voordoet bij enkele mensen die zich in de situatie bevinden ze te
kunnen realiseren. Ook mensen die in een isolement leven, moeten
rondom zich een organisatie vinden van hetzij vrijwilligers, hetzij van de
overheid, waarin ook zij rustig en in behoorlijke omstandigheden
afscheid kunnen nemen van het leven.

Daarom hebben wij ook zo sterk aangedrongen het amendement in
verband met de palliatieve filter goed te keuren. Zoals dokter
Distelmans zei, zijn ook in de medische wereld vele mensen zich
onvoldoende bewust van de mogelijkheden van palliatieve zorg. Zij
hebben een schromelijk tekort aan kennis over de palliatieve zorg.
Daarom willen wij daarop de nadruk leggen. Wij mogen de mensen die
kans om de laatste ogenblikken van hun leven op een intense manier te
beleven niet ontnemen. Wij moeten alle kansen openlaten om dat te
doen.

01.146

Jacques Germeaux

(VLD): Mijnheer de voorzitter, mijnheer

Van Parys, u hebt wel het antwoord gegeven, maar u hebt het erg ruim
ingekleed. Inderdaad, de zorg die men vandaag geeft aan een terminale
of ongeneeslijk zieke patiënt, noemt men palliatieve zorg. Die zorg
behoort integraal tot de geneeskunde van vandaag.

Wanneer u stelt dat die palliatieve zorg niet gebeurt, is dat fout. Die
palliatieve zorg is er. Als huisarts heb ik het er moeilijk mee dat u dat
ontkent. Palliatieve zorg begint op het ogenblik dat men vaststelt dat
iemand ongeneeslijk ziek is of terminaal, in uw terminologie. De
palliatieve zorg wordt al jaren toegepast. Wel is het natuurlijk zo dat de
omkadering ervan de jongste jaren een belangrijke ontwikkeling heeft
gekend. Ik kan mij niet ontdoen van de indruk ik zal het wat minder
hard zeggen dan de heer Valkeniers dat de druk uit een bepaalde
hoek om de palliatieve zorg te institutionaliseren een reëel gevaar is.
Men is eraan voorbijgegaan dat in Nederland 70% van de mensen thuis
sterft. Ik heb u daarnet gevraagd, en ik heb het vanmorgen aan anderen
gevraagd: waar en hoe zou u willen sterven? 70%, nee, 90% van de
mensen wil thuis sterven. Toch sterven in België nog te veel mensen in
het ziekenhuis. In Nederland sterven vele mensen thuis. Waarom?
Omdat wij in dit land thuis geen omkadering kunnen aanbieden. Moeten
wij die omkadering scheppen in een instelling, in een ziekenhuis, of
moeten wij ze thuis scheppen? Ik stel de vraag maar. Als ik u bezig
hoor, stierf men vroeger altijd in pijn, verwaarloosd. Dat beeld krijg ik als
ik uw betoog hoor. Maar dat beeld klopt niet. Palliatieve zorg was al
een integraal deel van het werk van de huisarts. Op dit ogenblik is de
omkadering echter ruimer geworden. De omkadering is veel belangrijker
geworden. De financiering het is misschien een vies woord is veel
belangrijker geworden.

En die druk voel ik vandaag heel sterk uit de sector. Men moet de
dingen durven te noemen en met de vinger wijzen naar het werkelijke
probleem. Sommige huisartsen hebben vandaag de tijd noch de
financiële middelen om in een uitgebouwde palliatieve verzorging te
voorzien voor hun patiënten. Daar ligt het probleem. Wij moeten tot een
evenwichtige verdeling komen. Palliatie is al even oud als de
geneeskunde, maar er is een preventieve, een curatieve en een
palliatieve fase in de geneeskunde en dat maakt integraal deel uit van

01.146

Jacques Germeaux

(VLD): Quels soins sont selon vous
dispensés aujourd'hui aux malades
incurables ou en phase terminale?
Comment appelez-vous ces soins?

Les médecins généralistes n'ont
aujourd'hui pas le temps ni les
moyens de s'occuper de
l'organisation des soins palliatifs de
leurs patients. La médecine se
déroule en trois phases: une phase
préventive, une phase curative et
une phase palliative. Cette dernière
est née en même temps que la
médecine. Lorsqu'un médecin est
confronté à une maladie incurable,
on passe directement à la phase
palliative. La question de savoir s'ils
doivent être poursuivis ou s'il
convient de pratiquer l'euthanasie
ne se pose qu'ultérieurement.

15/05/2002

CRIV 50

PLEN 229

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

106

de geneeskunst. Dan stellen, mijnheer Goutry, dat men absoluut een
palliatieve filter moet invoeren: als huisarts val ik daar van achterover,
want die palliatieve filter is ingebouwd, als u integraal uw geneeskunst
goed uitvoert. Dan is de keuze of de vraag: als u een ongeneeslijk zieke
patiënt hebt moet u dan kiezen tussen palliatie of iets anders? Nee,
palliatie begint onmiddellijk. Daarna dringt zich de vraag op: doe ik dit
voort of, als de patiënt het wil, ga ik over tot euthanasie? Men heeft hier
alles door elkaar gegooid, men heeft hier dingen uitgelicht die ik als
arts niet begrijp. Daarom heb ik daarnet ook heel kort beslist wat voor
mij in deze tekst het belangrijkste is. Ik ben blij dat u daarnet hebt
gezegd dat de zorg die verstrekt wordt bij terminale patiënten palliatieve
zorg is. Inderdaad.

01.147

Tony Van Parys

(CD&V): Mijnheer de voorzitter, ik kan niet

twijfelen aan de goede trouw en de gedrevenheid in deze materie van
onze collega Germeaux. Ik stel alleen iets tot mijn grote spijt vast in de
omgeving waar ik zelf functioneer. Ik zetel zelf in de raad van bestuur
van een ziekenhuis in mijn regio. Wanneer ik huisartsen zie evolueren,
dan stel ik tot mijn grote ergernis vast dat die kennis en die
gedrevenheid bij velen niet aanwezig zijn. Voor die gevallen is er in de
wetgeving een amendement noodzakelijk waardoor die
gespecialiseerde palliatieve consultatie vereist is, zodat niet alleen de
enkelen die nu door omstandigheden bij iemand terechtkomen die
gedreven is zoals u dat ook zonder enige twijfel bent in uw eigen
beroepsuitoefening , maar ook anderen van die kansen gebruik kunnen
maken om bij het levenseinde een intense sfeer van genegenheid en
zorg te ervaren. Die momenten zijn misschien de meest intense
momenten van het leven. Dat is het uitgangspunt dat ik nog even wil
benadrukken als antwoord op uw betoog.

01.147

Tony Van Parys

(CD&V):

Je constate que de nombreux
médecins généralistes n'ont pas
les connaissances requises en ce
qui concerne les possibilités
offertes par les soins palliatifs et
qu'ils ne sont guère enclins à y
recourir. C'est la raison pour
laquelle il est nécessaire de
présenter un amendement tendant
à prévoir une consultation auprès
d'un spécialiste en soins palliatifs.

01.148

Vincent Decroly

(indépendant): Sur cette problématique du

filtre palliatif, monsieur Van Parys, je vous ai écouté avec attention
mais je voudrais savoir ce que vous répondez à ceux qui semblent
craindre que ce soit davantage considéré dans les faits comme une
alternative que comme une mesure éventuellement complémentaire à
l'euthanasie.

Même si je compte voter certains amendements au projet qui nous est
soumis, il y a autre chose que je ne comprends pas très bien dans la
ligne générale que vous défendez. Plusieurs de ceux qui sont opposés
comme vous au projet évoquent de possibles dérives, de possibles
abus que l'application mal comprise du projet pourrait engendrer. Avant
l'éventuelle entrée en vigueur du projet, il y avait relativement peu de
sécurité, avec une non-réglementation balisée par très peu de gardes-
fous, en dehors de la déontologie médicale et des prescriptions du
Code. Même si ce projet contient beaucoup d'imperfections et
nécessite des amendements, il me semble qu'il offre plus de garanties
par rapport aux dérives que vous craignez. C'est pourquoi je ne
comprends pas la raideur de certaines de vos positions.

01.148

Vincent Decroly

(onafhankelijke): Wat antwoordt u
aan degenen die vrezen dat de
"palliatieve filter" in werkelijkheid
meer een alternatief dan een
mogelijke aanvullende maatregel
voor euthanasie zal blijken te zijn?

Ik begrijp niet wat u zegt over de
mogelijke misbruiken waartoe een
slecht begrepen toepassing van het
ontwerp zou kunnen leiden. De
huidige situatie is er een van door
heel weinig beveiligingsmaatregelen
afgebakende non- reglementering.
Dit ontwerp biedt meer waarborgen.
Ik begrijp uw starre standpunten
niet.

01.149

Tony Van Parys

(CD&V): Mijnheer de voorzitter, ik zou daarop

graag antwoorden.

Mijnheer Decroly, op uw tweede vraag kan ik het volgende antwoorden.
In de mate dat men tot een reglementering en wetgeving komt, waarbij
de bescherming van het leven gekoppeld wordt aan de levenskwaliteit,
zou men wel eens tot de afgeleide kunnen komen dat voor een
bepaalde levenskwaliteit, die niet meer aanwezig is, er ook geen
bescherming meer is. Een verdere afgeleide daarvan zou bijvoorbeeld
het volgende kunnen zijn. Als men spreekt over de financiering van de
gezondheidszorg, zou men, als een bepaalde kwaliteit niet meer

01.149

Tony Van Parys

(CD&V):

Si la protection de la vie est liée à
la qualité de la vie, cette protection
risque de disparaître si une certaine
qualité de vie n'est plus atteinte.
Certaines décisions pourraient
également être motivées par des
raisons financières, par exemple si
le secteur des soins de santé
devait être confronté à des
problèmes financiers. Je ne

CRIV 50

PLEN 229

15/05/2002

KAMER

-4

E ZITTING VAN DE

E ZITTINGSPERIODE

2001

2002

CHAMBRE

-4

E SESSION DE LA

E LEGISLATURE

107

aanwezig is, kunnen overwegen daarin in te grijpen als de financiële
middelen tekortschieten. Ik zeg niet dat dit de intentie is van degenen
die dit wetsvoorstel oorspronkelijk hebben ingediend, maar op een
bepaald ogenblik zou dat wel een afgeleide kunnen zijn. Ik lees
bepaalde teksten van artsen, die menen dat het onbetaalbaar wordt als
wij de levensduur zolang blijven uitstellen, als ik die bewoording mag
gebruiken. In de mate dat de bescherming van het leven gekoppeld
wordt aan een bepaalde vorm van levenskwaliteit, zit daar een bepaald
risico in dat wij moeten durven inschatten en waarvan ik zeg dat de
overheid integendeel aansporingen moet geven om mensen ertoe aan te
zetten zo behoorlijk mogelijk te leven als zij op een bepaald ogenblik in
moeilijke omstandigheden moeten leven, bijvoorbeeld door palliatieve
zorg of in om het even welk menselijk of materieel kader waar dat
mogelijk of nodig kan zijn. Dat is een eerste element.

Op het eerste deel van uw vraag wil ik het volgende antwoorden. Wat is
de bedoeling van de palliatieve filter? De bedoeling is niet om via een
palliatieve consultatie te komen tot een beïnvloeding van een patiënt die
op een bepaald ogenblik de wilsuiting kenbaar maakte dat er
mogelijkerwijze aan zijn of haar leven een einde kan worden gemaakt.
Het is niet de bedoeling om dat te beïnvloeden. Alleen en vooral is het
de bedoeling om ervoor te zorgen dat in de mate dat er een alternatief
is om bijvoorbeeld via palliatieve zorg, pijnbestrijding of omkadering,
tegemoet te komen aan de noodkreet die wordt geuit als "ik wil er een
einde aan maken" of "dit kan niet langer meer" en als dit alternatief het
probleem of de noodkreet helpt op te lossen, euthanasie wordt
voorkomen. Op die wijze voorkomt men een aantal situaties waarbij
men anders tot euthanasie zou komen. Ik meen dat elke casus die
voorkomen kan worden, de moeite waard is. Dat moeten wij dan ook in
de wetgeving inlassen door middel van het amendement dat door
verschillende fracties in het Parlement werd ingediend. Dat is de
motivatie van de zogenaamde palliatieve filter. Nogmaals, het is niet de
bedoeling de wil van de patiënt te beïnvloeden, maar wel dat wij
voorkomen dat wij een wilsuiting uitvoeren die eigenlijk anders bedoeld
was.

prétends pas que tel est l'objectif
mais ce risque existe en tout état
de cause.

Nous ne voulons certainement pas
par le biais du filtre palliatif
influencer ou tenter de faire changer
d'avis le patient qui réclame
l'euthanasie. Nous voulons veiller à
ce que l'euthanasie ne soit pas
pratiquée inutilement et nous
voulons éviter que soit exécutée
une volonté qui en fait n'était pas
celle du patient.

voorzitter

: Bedankt, mijnheer Van Parys. Mijnheer de minister?

(...)

De algemene bespreking is gesloten.
La discussion générale est close.

Conform artikel 66,4 van het Reglement zullen de teksten die door de commissie werden aangenomen tot
basis kunnen dienen van de artikelsgewijze bespreking.

Je vous rappelle qu'il s'agit des projets n

1488 et 1489.

Ik stel u voor om donderdag 16 mei 2002, na de mondelinge vragen die om 14.15 uur beginnen, de
artikelsgewijze bespreking aan te vatten.

Et puis nous examinerons les autres projets à l'ordre du jour et les votes auront lieu comme d'habitude.

Je remercie tous ceux qui ont bien voulu rester avec nous jusqu'à 03.09 heures ce matin. Je leur souhaite une
bonne nuit, un bon retour et de les voir avec la même ardeur demain.

Het was, alles bij mekaar genomen, een groot debat.

De vergadering is gesloten.
La séance est levée.

De vergadering wordt gesloten om 03.11 uur. Volgende vergadering donderdag 16 mei 2002 om 14.15 uur.