KAMER
-4
E ZITTING VAN DE
50
E ZITTINGSPERIODE
2001
2002
CHAMBRE
-4
E SESSION DE LA
50
E LEGISLATURE
CRIV 50 COM 674
CRIV 50 COM 674
B
ELGISCHE
K
AMER VAN
V
OLKSVERTEGENWOORDIGERS
C
HAMBRE DES REPRÉSENTANTS
DE
B
ELGIQUE
I
NTEGRAAL
V
ERSLAG
MET
VERTAALD BEKNOPT VERSLAG
VAN DE TOESPRAKEN
C
OMPTE
R
ENDU
I
NTÉGRAL
AVEC
COMPTE RENDU ANALYTIQUE TRADUIT
DES INTERVENTIONS
C
OMMISSIE VOOR DE
S
OCIALE
Z
AKEN
C
OMMISSION DES
A
FFAIRES SOCIALES
woensdag mercredi
27-02-2002 27-02-2002
10:00 uur
10:00 heures
KAMER
-4
E ZITTING VAN DE
50
E ZITTINGSPERIODE
2001
2002
CHAMBRE
-4
E SESSION DE LA
50
E LEGISLATURE
AGALEV-ECOLO
Anders gaan leven / Ecologistes Confédérés pour l'organisation de luttes originales
CD&V
Christen-Democratisch en Vlaams
FN Front
National
PRL FDF MCC
Parti Réformateur libéral Front démocratique francophone-Mouvement des Citoyens pour le Changement
PS Parti
socialiste
PSC Parti
social-chrétien
SP.A
Socialistische Partij Anders
VLAAMS BLOK
Vlaams Blok
VLD
Vlaamse Liberalen en Democraten
VU&ID Volksunie&ID21
Afkortingen bij de nummering van de publicaties:
Abréviations dans la numérotation des publications:
DOC
50
0000/000
Parlementair document van de 50e zittingsperiode +
basisnummer en volgnummer
DOC 50 0000/000
Document parlementaire de la 50e législature, suivi du n° de
base et du n° consécutif
QRVA
Schriftelijke Vragen en Antwoorden
QRVA
Questions et Réponses écrites
CRIV
Integraal Verslag,met links het definitieve integraal verslag en
rechts het vertaald beknopt verslag van de toespraken (op wit
papier, bevat ook de bijlagen)
CRIV
Compte Rendu Intégral, avec, à gauche, le compte rendu
intégral définitif et, à droite, le compte rendu analytique traduit
des interventions (sur papier blanc, avec les annexes)
CRIV
Voorlopige versie van het Integraal Verslag (op groen papier)
CRIV
Version Provisoire du Compte Rendu Intégral (sur papier vert)
CRABV Beknopt Verslag (op blauw papier)
CRABV Compte
Rendu Analytique (sur papier bleu)
PLEN
Plenum (witte kaft)
PLEN
Séance plénière (couverture blanche)
COM
Commissievergadering (beige kaft)
COM
Réunion de commission (couverture beige)
Officiële publicaties, uitgegeven door de Kamer van volksvertegenwoordigers
Bestellingen:
Natieplein 2
1008 Brussel
Tel.: 02/ 549 81 60
Fax: 02/549 82 74
www.deKamer.be
e-mail: alg.zaken@deKamer.be
CRIV 50
COM 674
27/02/2002
KAMER
-4
E ZITTING VAN DE
50
E ZITTINGSPERIODE
2001
2002
CHAMBRE
-4
E SESSION DE LA
50
E LEGISLATURE
i
INHOUD
SOMMAIRE
Interpellatie van mevrouw Greta D'Hondt tot de
minister van Consumentenzaken, Volksgezond-
heid en Leefmilieu en tot de minister van Sociale
Zaken en Pensioenen over "het terugbetalings-
beleid voor hormonenpreparaten bij fertiliteits-
behandelingen" (nr. 1139)
1
Interpellation de Mme Greta D'Hondt à la ministre
de la Protection de la consommation, de la Santé
publique et de l'Environnement et au ministre des
Affaires sociales et des Pensions sur "la politique
de remboursement des préparations hormonales
utilisées dans le cadre de traitements de
fertilisation" (n° 1139)
1
Sprekers:
Greta D'Hondt, Frank
Vandenbroucke, minister van Sociale Zaken
en Pensioenen, Koen Bultinck
Orateurs:
Greta D'Hondt, Frank
Vandenbroucke, ministre des Affaires
sociales et des Pensions, Koen Bultinck
Moties
8
Motions
8
Interpellatie van mevrouw Greta D'Hondt tot de
minister van Sociale Zaken en Pensioenen over
"de erkenning van musculo-skeletale
aandoeningen als beroepsziekte" (nr. 1147)
8
Interpellation de Mme Greta D'Hondt au ministre
des Affaires sociales et des Pensions sur
"la reconnaissance
des
affections
musculosquelettiques en tant que maladies
professionnelles" (n° 1147)
8
Moties
14
Motions
14
Sprekers:
Greta D'Hondt, Frank
Vandenbroucke, minister van Sociale Zaken
en Pensioenen
Orateurs:
Greta D'Hondt, Frank
Vandenbroucke, ministre des Affaires
sociales et des Pensions
CRIV 50
COM 674
27/02/2002
KAMER
-4
E ZITTING VAN DE
50
E ZITTINGSPERIODE
2001
2002
CHAMBRE
-4
E SESSION DE LA
50
E LEGISLATURE
1
COMMISSIE VOOR DE SOCIALE
ZAKEN
COMMISSION DES AFFAIRES
SOCIALES
van
WOENSDAG
27
FEBRUARI
2002
10:00 uur
______
du
MERCREDI
27
FEVRIER
2002
10:00 heures
______
La séance est ouverte à 10.24 heures par M. Jean-Marc Delizée, président.
De vergadering wordt geopend om 10.24 uur door de heer Jean-Marc Delizée, voorzitter.
01 Interpellatie van mevrouw Greta D'Hondt tot de minister van Consumentenzaken, Volksgezondheid
en Leefmilieu en tot de minister van Sociale Zaken en Pensioenen over "het terugbetalingsbeleid voor
hormonenpreparaten bij fertiliteitsbehandelingen" (nr. 1139)
01 Interpellation de Mme Greta D'Hondt à la ministre de la Protection de la consommation, de la Santé
publique et de l'Environnement et au ministre des Affaires sociales et des Pensions sur "la politique
de remboursement des préparations hormonales utilisées dans le cadre de traitements de
fertilisation" (n° 1139)
(Het antwoord zal worden verstrekt door de minister van Sociale Zaken en Pensioenen.)
(La réponse sera fournie par le ministre des Affaires sociales et des Pensions.)
01.01 Greta D'Hondt (CD&V): Mijnheer de voorzitter, mijnheer de
minister, ik heb de twee interpellaties nogal gedetailleerd
uitgeschreven omdat het om vrij technisch zaken gaat. Ik hoop dat uw
medewerkers de zaken kunnen bekijken hebben zodat ik vandaag
een concreet antwoord kan krijgen voor de twee categorieën van de
bevolking die bij de interpellaties betrokken zijn.
Wat de terugbetaling van de hormonenpreparaten bij
fertiliteitsbehandelingen betreft, heeft mijn collega Pieter De Crem u
enige tijd geleden ondervraagd. Heel concreet gebeurde dat omdat
het hormonenpreparaat Humegon eerstdaags van de markt verdwijnt.
Op dat ogenblik heeft de heer De Crem ook een aantal denkpistes die
in kringen van specialisten en centra inzake fertiliteit circuleren
gelanceerd. De centra dringen er trouwens heel sterk op aan dat er
op korte termijn iets zou gebeuren omdat het hormonenpreparaat
Humegon compleet van de Belgische markt verdwenen zal zijn. De
bevoegde technische commissie van het Riziv heeft alternatieven
uitgewerkt om het wegvallen van Humegon op te vangen. Het voorstel
van de technische commissie bestaat erin een verruiming van de
terugbetaling van enkele andere geneesmiddelen die een zeer
degelijk equivalent voor Humegon vormen toe te staan. Het addertje
onder het gras is echter dat men tegelijkertijd een beperking van het
aantal cycli tot vier zou doorvoeren. De reden die door de technische
commissie wordt aangehaald is dat de beperking tot vier cycli
geïnspireerd wordt door het feit dat de alternatieven voor Humegon
duurder zijn. De middelen die als alternatief voor Humegon zouden
worden erkend zijn Menopur en Metrodyn vanaf de eerste cyclus en
01.01 Greta D'Hondt (CD&V):
Une série de décisions récentes
risquent d'entraîner une
augmentation sensible du coût des
traitements de fertilisation. Il a
notamment été décidé que la
préparation hormonale Humegon
allait être retirée du marché belge.
La commission de l'INAMI a mis
au point une solution de rechange
pour compenser la disparition de
ce produit. Cette proposition
comprend l'accroissement du
remboursement de certains autres
médicaments mais aussi une
limite du nombre de cycles à un
maximum de quatre.
La mise en oeuvre de cette
proposition engendrera des effets
pervers, sur le plan tant médical
que socio-économique. Ces effets
s'appliqueront aussi bien aux
traitements in vitro qu'à la
procération médicalement assistée
effectués en dehors d'un centre
FIV.
27/02/2002
CRIV 50
COM 674
KAMER
-4
E ZITTING VAN DE
50
E ZITTINGSPERIODE
2001
2002
CHAMBRE
-4
E SESSION DE LA
50
E LEGISLATURE
2
Puregon en Gonal F vanaf de derde cyclus. Als men dit bekijkt, is de
realiteit dat men dit voorstel eerder met het oog op kostenbesparingen
doet dan met het oog op het belang van het betrokken koppel of de
betrokken vrouw. De vrees is volgens ons en de specialisten op het
terrein reëel dat wanneer dit voorstel in praktijk zou worden omgezet,
dit een aantal perverse effecten zou uitlokken, zowel op medisch als
op sociaal en economisch vlak. Dat geldt zowel voor de in vitro
fertiliteitsbehandelingen als voor de medisch geassisteerde
voortplanting buiten de IVF-centra. Als we dit concreet proberen te
verduidelijken, kunnen we stellen dat een in vitro
fertiliteitsbehandeling de patiënt reeds handenvol geld kost.
Gemiddeld kost dit tussen de 750 en de 1.250 euro, niet terugbetaald
door de ziekteverzekering. Mijnheer de minister, dit maakt dat een
aantal koppels louter uit economische overwegingen moet afzien van
zo'n behandeling en dus ook van hun kinderwens. Juist dat is het
voorwerp van onze bezorgdheid.
De CD&V kan er niet mee akkoord gaan dat het aantal koppels dat
van een behandeling moet afzien omwille van financiële redenen nog
zou stijgen en op die manier aan hun kinderwens niet kunnen voldoen
omdat het product Humegon van de markt wordt gehaald en
vervangen door andere en duurdere preparaten. De gespecialiseerde
centra en de specialisten stellen dat een beperking van de
terugbetaling tot 4 cycli op medisch vlak een aantal negatieve effecten
dreigt te ressorteren. Als de preparaten slechts tot 4 cycli worden
terugbetaald zal de patiënt wensen dat de zwangerschapkans per
poging zo hoog mogelijk is. Dat zal mee brengen dat de artsen onder
druk zullen worden gezet om zoveel mogelijk embryo's in te planten.
Met meer embryo's is immers de kans op zwangerschap groter. De
artsen van de fertiliteitscentra verwachten een explosieve toename
van het aantal meerlingen. Men kijkt naar het buitenland. De dreiging
is reëel - op dit ogenblik is dit reeds het geval in Amerika - dat 5 à 6
embryo's teruggeplaatst worden, wat leidt tot
meerlingenzwangerschappen, waarna later overgegaan wordt tot
embryoreductie of selectieve abortus zodat een eenling
zwangerschap of maximaal een tweeling zwangerschap bekomen
wordt.
Een dergelijk beleid is volgens mij ethisch onverantwoord en ik hoop
dat, samen met mij, iedereen van mening is dat terzake maatregelen
worden genomen om zo'n wanpraktijken niet te laten aarden in ons
land. Trouwens, op die manier dreigt de bestaande consensus inzake
het transferbeleid van embryo's te worden ondermijnd.
Ik heb veel bewondering voor de personen op het terrein, want het
vergde heel wat inspanningen om tot die consensus te komen. Ik
herinner u overigens aan het opbouwend werk dat door de
werkgroepen tijdens de vorige legislatuur werd geleverd. Ik volgde
van zeer nabij het werk van onze collega Ingrid Van Kessel op dat
vlak, thans gemeenschapssenator, maar die via de centra trachtte
werkbare overeenkomsten te maken inzake het aantal cycli die niet
alleen medisch verantwoord zijn voor de vrouw, maar die ook ethisch
verantwoord zijn. Het zou bijzonder jammer zijn mocht de consensus
inzake het transferbeleid met betrekking tot embryo's zou worden
ondermijnd omwille van economische motieven.
Mijnheer de minister, moet ik u erop wijzen dat de geboorte van een
aanzienlijk groter aantal meerlingen, naast sociale en medische
A l'heure actuelle, un traitement de
fertilité in vitro coûte cher au
patient: de l'ordre de 750 à 1250
euros, non remboursés par
l'assurance maladie. Il en résulte
que certains couples doivent,
uniquement pour des raisons
financières, renoncer à un
traitement de fertilité.
Si la proposition de l'INAMI se
réalise, les frais d'un traitement
FIV augmenteront fortement à
partir de la cinquième tentative.
Dans certains cas, il sera même
question d'un doublement du prix.
Aussi, encore davantage de
couples devront renoncer à un
traitement en raison du prix.
Sur le plan médical également, il
risque d'y avoir des effets négatifs.
Si le remboursement ne se fait
que pour quatre cycles, la patiente
demandera pour chaque tentative
une probabilité maximale d'aboutir
à une grossesse, ce qui amènera
les médecins à réimplanter le plus
grand nombre possible
d'embryons. Les médecins
prévoient que cela entraînera une
augmentation considérable des
naissances multiples. Une telle
politique est à mes yeux
injustifiable du point de vue
éthique. Aux Etats-Unis, on
constate que le nombre élevé
d'embryons multiples réimplantés
va de pair avec un recours
croissant à l'avortement sélectif.
J'espère qu'on n'en arrivera jamais
là en Belgique. Chez nous, on est
parvenu à trouver un consensus
en matière de politique de transfert
d'embryons. Il ne faut pas que ce
consensus soit remis en cause.
L'augmentation du nombre de
naissances multiples influencera
sensiblement le budget de l'INAMI.
Mais l'augmentation du nombre de
naissances prématurées, liée au
nombre plus élevé de naissances
multiples, grève également le
budget de l'assurance maladie,
outre les risques accrus en
matière de santé.
CRIV 50
COM 674
27/02/2002
KAMER
-4
E ZITTING VAN DE
50
E ZITTINGSPERIODE
2001
2002
CHAMBRE
-4
E SESSION DE LA
50
E LEGISLATURE
3
gevolgen, ook belangrijke budgettaire meerkosten zou
teweegbrengen voor de ziekteverzekering?
De toename van het aantal meerlingenzwangerschappen houdt
bovendien automatisch de verhoging in van het aantal premature
geboortes. Voor de sector van de gezondheidszorgen is het verschil
tussen de kostprijs voor een gewone geboorte en voor een premature
geboorte zeer groot. Dit verschil in kostprijs is uiteraard volledig
verantwoord wanneer de premature geboorte een spijtig verloop is
van de bevalling. Zodra evenwel premature geboortes worden
uitgelokt door het bewerkstelligen of het verhogen van
meerlingenzwangerschappen, dan is de kostprijs hiervan heel wat
minder te verantwoorden.
Omdat de situatie volgens mij en de betrokkenen op het terrein uiterst
dringend is, heb ik het mij veroorloofd een interpellatie in te dienen.
Het medicament Humegon verdwijnt en als er niet vlug een regeling
komt, vreest men dat het product illegaal zal worden ingevoerd.
Mijnheer de minister, is het moment niet aangebroken om een nieuw,
positief terugbetalingsbeleid uit te voeren en enkele problemen aan te
pakken en op te lossen? Ik heb deze toestand trachten te regelen
door op 4 mei van vorig jaar een wetsvoorstel in te dienen. Ik had
gehoopt dat dit voorstel zou kunnen worden behandeld vóór
Humegon van de markt ging. Dit is jammer genoeg niet gelukt. Om
die reden was ik wel genoodzaakt om deze interpellatie te houden.
Mijnheer de minister, in het kader van de terugbetaling van de
hormonenpreparaten kunt u volgens mij vandaag reeds werk maken
van een medisch en ethisch meer verantwoord beleid inzake medisch
geassisteerde voortplanting. Ik zou u dan ook willen vragen of het niet
mogelijk is om de terugbetaling van Menopur, Metrodin, Puregon of
Gonzal-F voor bijvoorbeeld maximaal acht pogingen per bevalling te
koppelen aan een strenger terugplaatsingsbeleid voor embryo's om
de reden die ik daarstraks heb uiteengezet, een terugbetalingsbeleid
en een strenger terugplaatsingsbeleid dat rekening houdt met de
leeftijd van de vrouw en de rangorde van de cyclus. Ik meen dat
slechts een beperkt aantal embryo's mag worden teruggeplaatst
wanneer u daarop zou kunnen ingaan. Daardoor zou de kans op
meerlingen en premature geboortes sterk afnemen. De meerkost die
de terugbetaling van de geciteerde preparaten met zich brengt, zou
voor een groot deel kunnen worden bespaard in de kosten die nu
gaan naar meerlingen en premature geboortes.
Als men niets doet, zouden die eigenlijk nog verhogen. Dat wordt
bevestigd door heel wat studies en door specialisten op het terrein.
Als dit kan worden uitgevoerd, zou een dergelijk beleid terdege
rekening houden met recente bevindingen inzake single embryo
transfer zoals voorgesteld op de internationale consensusconferentie
inzake IVF die vorig jaar in Brussel plaatsvond op 21 april. Bovendien
blijken de bestaande centra voor medisch begeleide voortplanting in
ons land op dezelfde lijn te zitten. Mocht dit beleid kunnen worden
uitgevoerd, dan zou ons land de strengste regelgeving kennen inzake
toegestaan aantal terug te plaatsen embryo's. In plaats van de
staartpositie te bekleden zoals nu, zouden wij dan koploper worden.
Op een dergelijk belangrijk domein waar economie, ethiek en sociale
reflexen elkaar raken, zou dat geen slechte zaak zijn. Het voorstel zou
vrij streng zijn: het aantal cycli zou worden beperkt en het aantal
Dans ce contexte, j'ai déposé une
proposition de loi visant à assurer
le remboursement intégral des
traitements de FIV. Jusqu'à
présent. Cette proposition n'a
toujours pas été examinée. Il faut
s'atteler à la mise en oeuvre d'une
politique de procréation
médicalement assistée qui soit
réfléchie sur le plan médical et sur
le plan éthique.
Je plaide pour que le
remboursement de produits tels
que le Menopur, le Metrodin, le
Puregon et le Gonal-F, utilisés
dans le cadre des traitements de
fertilité, pour par exemple
maximum huit tentatives par
accouchement, soit lié à une
politique plus stricte en matière de
réimplantation des embryons,
tenant compte de l'âge de la
femme et du cycle. Cela permettra
entre autres de réduire le risque
des naissances multiples et
prématurées. Cette proposition a
déjà été évoquée dans le cadre
des discussions entre le ministre
et le secteur et se situe d'ailleurs
dans le prolongement des
récentes constatations faites sur le
plan scientifique.
Si cette proposition était traduite
en texte de loi, la Belgique
disposerait en ce qui concerne le
nombre d'embryons pouvant être
réimplantés de la réglementation
la plus sévère au monde, ce qui
est loin d'être le cas actuellement.
A court terme, les experts ne
prévoient aucune évolution
technologique importante dans ce
domaine. Il n'y aura donc pas lieu
d'adapter à nouveau la
réglementation.
Quelles seront les conditions de
remboursement des préparations
hormonales Menopur, Metrodin,
Puregon et Gonal-F, dès lors que
l'Humegon disparaît du marché?
Une concertation est-elle
organisée avec les centres de
27/02/2002
CRIV 50
COM 674
KAMER
-4
E ZITTING VAN DE
50
E ZITTINGSPERIODE
2001
2002
CHAMBRE
-4
E SESSION DE LA
50
E LEGISLATURE
4
terugplaatsingen zou drastisch worden ingekrompen. Toch zou
dergelijk streng beleid nog enige dynamiek toelaten om in bepaalde
gevallen een beperkte keuze te maken van het aantal terug te
plaatsen embryo's.
Nog een aanwijzing om dit nu te doen is de stelling van de experts dat
men in de medische evolutie op dit domein en op korte termijn geen
belangrijke ingrijpende technologische evoluties meer verwacht. Het
veld is blijkbaar vrij stabiel op dit ogenblik en men denkt dit zo te
kunnen houden gedurende een vrij lange periode qua medische
vooruitgang. Men stelt dus dat een aanpassing van de regelgeving nu
voor een aantal jaren zou kunnen dienen.
Tot slot wil ik er ook nog op wijzen dat zich op het gebied van de
medisch geassisteerde voorplanting buiten de centra IWI en
ovariumstimulatie een regeling opdringt om te vermijden dat
meerlingzwangerschappen zich in dat segment zouden concentreren.
Ik heb mijn betoog en mijn bekommernissen samengevat in de drie
vragen. Het is echter ruimer dan dat. Welke
terugbetalingsvoorwaarden zullen er nu vanaf eind deze week gelden
voor de hormonenpreparaten Metropur, Metrodyn, Puregon en Gonal
F bij het verdwijnen van Humegon van de Belgische markt? Is er voor
de beslissing om die terugbetaling te voorzien zoals dat nu het geval
is als u niet ingaat op de vragen die ik zonet gesteld heb overleg
gepleegd met de erkende fertiliteitscentra? Zo ja, op welke wijze werd
er dan rekening gehouden met hun bekommernissen en
bemerkingen? Blijkbaar hebben wij dan toch verschillende
bekommernissen en bemerkingen doorgekregen van die centra. Zal
in het terugbetalingsbeleid de koppeling gemaakt worden met het
terugdringen van het aantal meerlingzwangerschappen bij IVF-
behandelingen?
Mijnheer de minister, afgezien van de economische en financiële
aspecten ligt daar op sociaal en ethisch vlak voor ons toch een
enorme verantwoordelijkheid als wij om economische en financiële
redenen zouden besluiten geen maatregelen te nemen waardoor het
koppel dat de kinderwens heeft door de financiële impact gedreven
zou worden naar technieken die aanleiding geven tot een explosie van
meerlingzwangerschappen. Die meerlingzwangerschappen kunnen
dan sociaal, financieel en economisch door het betrokken gezin niet
gedragen worden en geven aanleiding tot embryoreductie en
selectieve abortussen.
Mijnheer de minister, in naam van de vele betrokken koppels waarvan
het cijfer zeer dikwijls onderschat wordt hoop ik dat u hiervoor een
sociaal en ethisch verantwoorde en betaalbare oplossing kunt vinden.
fertilité agréés?
Dans votre politique de
remboursement, allez-vous établir
le lien avec l'objectif d'une
réduction du nombre de
grossesses multiples consécutives
à des traitements FIV?
01.02 Minister Frank Vandenbroucke: Mijnheer de voorzitter, het
probleem dat mevrouw D'Hondt aankaart is me heel goed bekend en
houdt me reeds geruime tijd bezig. Jonge koppels die geen kinderen
kunnen krijgen is een menselijk drama dat heel veel problemen en
bezorgdheid meebrengt. Als daarenboven de vraag of men een dikke
geldbeugel heeft belangrijk wordt, dan kan men spreken van een
sociaal drama. Zowel om menselijke als om sociale redenen moeten
we, mijns inziens, de hele problematiek van de in-vitrofertilisatie
opnieuw bekijken. Ik ben daar reeds geruime tijd mee bezig. Ik heb
zeer uitvoerig overleg met de vertegenwoordigers van de
01.02 Frank Vandenbroucke,
ministre: Ce problème me tient
particulièrement à coeur.
L'impossibilité pour un jeune
couple d'avoir un enfant constitue
un drame humain en soi mais
lorsque viennent s'y greffer des
problèmes financiers, cette
situation tourne au drame social.
CRIV 50
COM 674
27/02/2002
KAMER
-4
E ZITTING VAN DE
50
E ZITTINGSPERIODE
2001
2002
CHAMBRE
-4
E SESSION DE LA
50
E LEGISLATURE
5
fertiliteitscentra van ons land. Sinds enige tijd word ik geconfronteerd
met het probleem dat een Nederland bedrijf Humegon niet meer zal
leveren. Ik heb een oplossing uitgewerkt. U vroeg welk overleg ik heb
gepleegd. Ik herhaal dat ik zeer uitvoerig overleg heb gepleegd met
de fertiliteitscentra omdat ik een nieuw beleid wil voorbereiden.
Bovendien heb ik alle betrokken bedrijven persoonlijk bij mij geroepen
om te onderzoeken wat er precies aan de hand was en wat de
verschillende standpunten waren over de beschikbare
geneesmiddelen. Bedrijven hebben terzake uiteenlopende
standpunten. Ze beconcurreren mekaar immers met verschillende
producten.
Ik heb een zeer praktische oplossing uitgewerkt die vanaf morgen
ingaat. Morgen verschijnt een ministerieel besluit in het Belgisch
Staatsblad waarbij Menopur en Metrodin HP zullen terugbetaald
worden bij in-vitrofertilisatie en fertiliteitsbehandeling zoals dat het
geval was bij Humegon.
Daarmee wordt meteen een oplossing geboden voor de vele koppels
die omwille van het verdwijnen van Humegon riskeerden nog heel wat
meer te moeten betalen voor in vitro fertiliteitsbehandeling.
Morgen verschijnt in het Belgisch Staatsblad een ministerieel besluit
waarbij Menopur en Metrodin HT op dezelfde wijze terugbetaalbaar
worden gesteld als Humegon dat inderdaad uit de markt verdwijnt.
Ik opteerde voor een onmiddellijke oplossing voor het onmiddellijke
financiële probleem dat zich stelt voor al die jonge koppels, omdat
zulks mij inmiddels toelaat om in alle rust en kalmte en in overleg met
de fertiliteitcentra, de meest fundamentele kwestie verder te
bespreken, met name hoe in vitro-fertilisatie gemakkelijker financieel
haalbaar maken voor alle koppels in ons land. Met andere woorden,
hoe kan men tot een betere terugbetaling komen, niet alleen van de
geneesmiddelen, maar ook van de nodige laboratoriumonderzoeken-
en handelingen.
Ik pleit voor een globale terugbetaling die evenwel wordt gekoppeld
aan strenge eisen op het vlak van de kwaliteit teneinde het aantal
meerlingenzwangerschappen drastisch te kunnen verminderen,
alsook aan eisen op het vlak van de planning van de ingreep, het
aantal keren dat zulks mag gebeuren en dergelijke.
Mocht de samenleving wat genereuzer zijn ten aanzien van de vele
jonge koppels die worden geconfronteerd met dit probleem en dat
moet zij zijn want het is onaanvaardbaar dat een in vitro
fertiliteitbehandeling afhangt van de dikte van de portemonnee dan
moet zij ook strenge kwaliteitsnormen opleggen ten opzichte van de
behandeling en van de centra waar deze worden uitgevoerd en dan
moet zij afbakenen in welke omstandigheden terugbetaling al dan niet
mogelijk is. Op dat vlak kan een en ander worden geleerd uit het
buitenland, in die zin dat in een aantal landen de terugbetaling wel
vlotter verloopt, maar het aantal cycli waarop de behandeling kan
worden uitgevoerd worden beperkt.
In eigen land beschikken wij nochtans over enorm veel ervaring op
wetenschappelijk vlak, in die zin dat wij worden omringd door heel wat
personen die ons kunnen vertellen welke de kwaliteitseisen zijn die
moeten worden gesteld om meerlingenzwangerschappen en al wat
A l'issue de la concertation que j'ai
organisée avec les centres de
fertilité, il se confirme, en effet,
que l'Humegon ne sera bientôt
plus fourni par la société
néerlandaise qui le produit. Dans
le cadre de la concertation
précitée, j'ai élaboré une solution
pratique aux problèmes qui ne
manqueront pas de se poser
lorsque la livraison de l'Humegon
aura effectivement pris fin.
Demain paraîtra au Moniteur belge
un arrêté ministériel organisant le
remboursement, au même titre
que l'Humegon par le passé, des
produits Menopur et MetrodinHP.
Cette solution immédiate me
permet de poursuivre la
concertation avec les centres de
fertilité à propos de questions
fondamentales telles que l'accès
de tous aux traitements de fertilité.
La société doit faire preuve d'une
plus grande générosité pour que
l'accès à la FIV ne dépende pas
de la situation matérielle des
demandeurs. J'estime toutefois
qu'un remboursement plus
important des médicaments mais
également des traitements doit
être assorti de normes plus
sévères. Les centres de fertilité
doivent, en effet, se voir imposer
des critères de qualité plus stricts.
Par ailleurs, les limites du
remboursement doivent également
être définies. Le nombre de
grossesses multiples doit être
limité, les interventions doivent
être programmées et leur nombre
doit être fixé.
S'il est exact que nous pouvons
tirer de nombreux enseignements
des situations vécues à l'étranger,
nous ne manquons pas de savoir-
faire dans notre pays. Je
poursuivrai la concertation en la
matière.
Un effort financier s'impose et il
appartient à la société tout entière
de le fournir. A partir de l'année
prochaine, nous devrons pouvoir
travailler sur une autre base.
27/02/2002
CRIV 50
COM 674
KAMER
-4
E ZITTING VAN DE
50
E ZITTINGSPERIODE
2001
2002
CHAMBRE
-4
E SESSION DE LA
50
E LEGISLATURE
6
hiermee gepaard gaat, te vermijden. Het overleg op dat vlak zal
worden voortgezet.
Dit zal hoe dan ook een financiële inspanning vergen van de
samenleving, maar deze moet hiertoe bereid zijn. Momenteel heb ik
hiervoor geen budgettaire enveloppe klaarliggen, hoewel ik werd
geconfronteerd met heel wat noden en behoeften. Het is echter mijn
bedoeling die als een prioriteit te beschouwen voor de toekomst.
Morgen verschijnt het ministerieel besluit via hetwelk kan worden
tegemoetgekomen aan de onmiddellijke nood van de betrokken
koppels en inmiddels zal ik het gesprek met de centra voortzetten om
een samenhangende regeling uit te werken en hiervoor de nodige
middelen zoeken, zodanig dat ik vanaf volgend jaar werkelijk op een
andere basis kan werken.
01.03 Greta D'Hondt (CD&V): Mijnheer de minister, het drama van
gezinnen die hun kinderwens niet kunnen vervullen is ontzettend
groot. Een dergelijke situatie drukt geweldig op hun relatie, maar als
daarbij ook nog een financieel aspect bijkomt, dan wordt de situatie
onhoudbaar.
Het verheugt mij dan ook, mijnheer de minister, dat wij dezelfde
bekommernis hebben.
Het verheugt mij eveneens dat morgen in het Staatsblad een
ministerieel besluit zal verschijnen dat een praktische oplossing biedt
voor dit probleem. Om er zeker van te zijn dat deze praktische
oplossing mij evenzeer verheugt, wou ik toch duidelijk weten of deze
oplossing niet zou inhouden zoals door het RIZIV werd gesteld dat
de terugbetaling zou worden beperkt tot vier cycli, want dan blijven de
perverse effecten die ik daarnet ontwikkelde overeind.
Als het ministerieel besluit dat morgen verschijnt een terugbetaling
zou voorzien zonder beperking van de cycli van de preparaten die een
degelijke vervanging zijn van Humegon, dan zou ik mij zeer gelukkig
prijzen voor een eerste stap in dit dossier. Mocht dit niet het geval zijn
en mocht het ministerieel besluit een beperking inhouden dan zou ik
graag aanmoedigen om het budget vrij te krijgen om voort te doen.
Van het antwoord dat ik nu krijg op die vraag zal afhangen of ik mij
genoodzaakt zie om een motie in te dienen ter ondersteuning van uw
beleid.
01.03 Greta D'Hondt (CD&V): Je
remercie le ministre pour l'intérêt
qu'il porte à la question. Le désir
d'enfant inassouvi constitue pour
de nombreux ménages un drame
qui peut nuire à la qualité de la
relation.
Je me félicite de la publication de
l'arrêté ministériel, demain.
J'espère que celui-ci ne se limitera
pas à quatre cycles. Quant à
savoir si je déposerai une motion,
cela dépendra de la réponse à
cette question.
01.04 Koen Bultinck (VLAAMS BLOK): Mijnheer de voorzitter,
mijnheer de minister, ook vanuit de Vlaams-Blokfractie wil ik nog eens
terugkomen op een mondelinge vraag die ik destijds samen met
collega Van de Casteele op 15 maart 2000 aan u stelde. Ik noteer dat
er nu toch enige positieve evolutie in het dossier komt.
Mijnheer de minister, vanuit zowel een ethische als sociale invalshoek
kan onze fractie zich inhoudelijk aansluiten bij de interpellatie van
mevrouw D'Hondt. Wij nemen positief akte van het feit dat u streeft
naar een betere globale terugbetaling. Wij kunnen u volgen in uw
houding inzake strengere kwaliteitseisen. Wij zijn van mening dat men
iets moet doen aan de problematiek meerlingzwangerschappen. Als u
zegt dat daarvoor de nodige financiële ruimte nodig is dan komt dit
neer op het leggen van de juiste politieke prioriteiten. U weet zeer
goed wat ik op dat vlak vanuit de fractie zal zeggen. Wij hebben ons
01.04 Koen Bultinck (VLAAMS
BLOK): Le groupe Vlaams Blok a
déjà interrogé le ministre sur cette
question en mars 2000. Nous
partageons les préoccupations de
Mme D'hondt. Nous prenons acte
de la réponse du ministre et nous
y souscrivons en grande partie.
Le ministre évoque une fois de
plus les restrictions budgétaires.
Le Vlaams Blok estime qu'il faut
fixer des priorités et qu'en toute
circonstance, il faut défendre la
cause de la vie. Aussi
CRIV 50
COM 674
27/02/2002
KAMER
-4
E ZITTING VAN DE
50
E ZITTINGSPERIODE
2001
2002
CHAMBRE
-4
E SESSION DE LA
50
E LEGISLATURE
7
destijds met hand en tand verzet tegen het feit dat u in een betere
terugbetaling wou voorzien van abortussen in abortuscentra. Onze
fractie heeft steeds gezegd dat voor ons de prioriteit moet worden
gelegd bij het creëren van nieuw leven. Vanuit die visie voor een
keuze voor het leven vonden wij dat die maatregel geen prioriteit
verdiende. Wij hadden veel liever gezien dat de beperkte budgettaire
ruimte zou gaan naar een betere terugbetaling van IVF en alle
technieken van medisch begeleide voortplanting.
Mijnheer de minister, vandaar dat wij ervoor hebben gekozen deze
interpellatie van collega D'Hondt aan te grijpen om een motie van
aanbeveling in te dienen. In die motie vragen wij aan de regering te
voorzien in een betere terugbetaling van technieken van medisch
begeleide voortplanting. Bovendien vragen wij de terugbetaling van
abortussen op te schorten.
déposerons-nous une motion de
recommandation afin de dégager
un espace budgétaire suffisant
pour le traitement des fertilisations
in vitro tout en limitant le régime de
financement des centres
d'interruption volontaire de
grossesse.
01.05 Minister Frank Vandenbroucke: Mijnheer de voorzitter, ik kan
heel duidelijk zijn ten aanzien van wat mevrouw D'Hondt heeft
gezegd. Wij gaan met het besluit dat morgen verschijnt Metrodin, HP
en Menopur terugbetalen zoals we Humegon terugbetaalden, zonder
beperking.
In de Technische Raad Farmaceutische Specialiteiten van het Riziv
werd een voorstel uitgewerkt met strenge beperkingen dat ik evenwel
niet zal volgen. Dit voorstel moet volgens mij verder worden
onderzocht maar dit kadert in een groter geheel en het hangt ook
samen met het soort van kwaliteitseisen dat we willen stellen. Ik heb
nu echter een oplossing gezocht waardoor er in de praktijk voor de
koppels die daarmee bezig zijn eigenlijk niets verandert. Zij kunnen nu
overgaan op de andere gonadotropines Menopur en Metrodin HP. Dit
betekent dat er voor die betrokken koppels geen meerkosten zijn
hoewel er wel meer kosten zijn voor ons budget.
Volgens mij is dit de beste manier van werken want u heeft zelf reeds
onderstreept dat het hier om een ingewikkelde kwestie gaat waarbij
heel wat komt kijken. Onze fertiliteitscentra zijn het volgens mij grosso
modo wel eens over wat er moet gebeuren. Als u de verschillende
bedrijven daarover hoort dan zult u vaststellen dat zij er zeer
tegengestelde meningen op nahouden. Op mijn kabinet is zeer stevig
gediscussieerd tussen de verschillende bedrijven over wat nu de
meest aangewezen medicatie is en in welke omstandigheden. We
mogen terzake niet over één nacht ijs gaan. Om ons toe te laten niet
over één nacht ijs te gaan voor de definitieve regeling heb ik nu een
voorlopige oplossing gezocht. Volgens mij zal dit de mensen ook het
meeste geruststellen want deze mensen zijn daarmee bezig.
Ze hebben één of twee cycli gedaan en willen daarmee doorgaan. Dat
leidt tot heel wat stress en zorgen. Ik dacht dat dit de beste oplossing
was. We moeten het fundamentele debat voortzetten maar ik meen
dat er geen enkele tegenspraak is tussen ons.
01.05 Frank Vandenbroucke,
ministre: L'arrêté qui sera publié
demain prévoira le
remboursement du Menopur et du
Metrodin HP de la même façon
qu'on a prévu le remboursement
du Puregon. Une proposition de loi
fixant des restrictions sévères a
été élaborée mais le présent
arrêté ministériel n'exécute pas
cette proposition.
Les opinions divergent, surtout
entre les entreprises. Il ne faut pas
légiférer à la hâte. C'est
précisément pour cette raison que
nous prévoyons maintenant un
règlement provisoire.
01.06 Greta D'Hondt (CD&V): Mijnheer de voorzitter, omwille van de
verklaring van de minister dat het ministerieel besluit dat morgen
verschijnt geen beperking van het aantal cycli waarvoor zal worden
terugbetaald inhoudt, trek ik de motie die we zojuist ingediend hebben
in. Ik heb het ministerieel besluit uiteraard niet onder ogen gekregen
maar ik vertrouw de minister als hij stelt dat voor koppels die een
kinderwens hebben die alleen kan worden vervuld via medisch
01.06 Greta D'Hondt (CD&V):
Puisqu'il apparaît à présent que
l'arrêté ministériel qui sera publié
demain ne comporte aucune
limitation du nombre de cycles
remboursés, je retire ma motion.
27/02/2002
CRIV 50
COM 674
KAMER
-4
E ZITTING VAN DE
50
E ZITTINGSPERIODE
2001
2002
CHAMBRE
-4
E SESSION DE LA
50
E LEGISLATURE
8
begeleide voortplanting geen bijkomende kosten zullen ontstaan.
Mijnheer de voorzitter, ik vraag u om er bij de vaste voorzitter van de
commissie op aan te dringen het wetsvoorstel, dat reeds een jaar
hangende is, op korte termijn in deze commissie te behandelen. De
minister zal terzake zeker ook voorstellen hebben maar dit zou mee
de aanzet kunnen vormen om het grondige debat op korte termijn te
kunnen voeren.
Wellicht kunnen de nodige middelen voor de financiële implicaties van
dit grondige debat in de begroting voor dit jaar en de komende worden
voorzien. Als we met het wetsvoorstel een steuntje in de rug kunnen
geven, zullen we dat zeer graag doen. Ik dring erop aan dat dit
wetsvoorstel op korte termijn zou kunnen worden behandeld. Dit is
een gedeeltelijke en tijdelijke oplossing voor een dringend probleem.
Ik ben de minister er dankbaar voor maar de discussie ten gronde
moet eigenlijk nog worden gevoerd.
J'insiste pour que la proposition de
loi, en suspens depuis un an, soit
examinée à brève échéance en
commission, pour que nous
puissions organiser un débat
approfondi, y compris sur les
implications financières du
dossier, de manière à ce que les
moyens budgétaires nécessaires
puissent être prévus.
Moties
Motions
Tot besluit van deze bespreking werden volgende moties ingediend.
En conclusion de cette discussion les motions suivantes ont été déposées.
Een motie van aanbeveling werd ingediend door de heren Koen Bultinck en Guy D'haeseleer en luidt als
volgt:
"De Kamer,
gehoord de interpellatie van mevrouw Greta D'Hondt
en het antwoord van de minister van Sociale Zaken en Pensioenen,
vraagt de regering
- ten eerste te voorzien in een betere terugbetaling van technieken van medisch begeleide voortplanting,
waaronder IVF (in vitro fertilisatie);
- ten tweede de terugbetaling van abortus, uitgevoerd in ziekenhuizen en abortuscentra, op te schorten."
Une motion de recommandation a été déposée par MM. Koen Bultinck et Guy D'haeseleer et est libellée
comme suit:
"La Chambre,
ayant entendu l'interpellation de Mme Greta D'Hondt
et la réponse du ministre des Affaires sociales,
demande au gouvernement
- en premier lieu, d'améliorer le remboursement des techniques de procréation médicale assistée, parmi
lesquelles la FIV, la fertilisation in vitro;
- en second lieu, de suspendre le remboursement de l'avortement pratiqué dans les hôpitaux et dans les
centres d'avortement."
Een eenvoudige motie werd ingediend door de heren Jean-Marc Delizée en Bruno Van Grootenbrulle en de
dames Pierrette Cahay-André en Zoé Genot.
Une motion pure et simple a été déposée par MM. Jean-Marc Delizée et Bruno Van Grootenbrulle et Mmes
Pierrette Cahay-André et Zoé Genot.
Over de moties zal later worden gestemd. De bespreking is gesloten.
Le vote sur les motions aura lieu ultérieurement. La discussion est close.
02 Interpellatie van mevrouw Greta D'Hondt tot de minister van Sociale Zaken en Pensioenen over "de
erkenning van musculo-skeletale aandoeningen als beroepsziekte" (nr. 1147)
02 Interpellation de Mme Greta D'Hondt au ministre des Affaires sociales et des Pensions sur
"la reconnaissance des affections musculosquelettiques en tant que maladies professionnelles"
(n° 1147)
CRIV 50
COM 674
27/02/2002
KAMER
-4
E ZITTING VAN DE
50
E ZITTINGSPERIODE
2001
2002
CHAMBRE
-4
E SESSION DE LA
50
E LEGISLATURE
9
02.01 Greta D'Hondt (CD&V): Mijnheer de voorzitter, mijnheer de
minister, om de moeilijke naam niet te veel in de mond te moeten
nemen, noemen we de aandoening kortweg MSA. Over deze
aandoening heb ik reeds heel wat vragen gesteld. Ik zag me
genoodzaakt een interpellatie in te dienen omdat er zeer weinig schot
komt in dit dossier dat ik geef dit grif toe geen eenvoudig dossier
is. Op het terrein ervaren de mensen die het slachtoffer zijn van MSA-
aandoeningen het echter als een grote onrechtvaardigheid dat deze
aandoeningen niet erkend worden als beroepsziekte.
Tegen de gewoonte van deze commissie en van de Kamer in heb ik
mijn interpellatie gestoffeerd met een aantal statistieken en tabellen
die u wellicht bekend zijn. Voor de collega-commissieleden heb ik de
bron vermeld zodat men de betrokken website kan consulteren. Uit de
statistieken van 1999 blijkt dat 65% van de aanvragen bij het Fonds
voor Beroepsziekten tot erkenning van MSA-aandoeningen als
beroepsziekte verworpen werden in het open systeem. De aanvraag
wordt meestal verworpen omdat de aanvrager niet het rechtstreeks en
determinerend verband kon aantonen tussen de ziekte en de
beroepsuitoefening. Dat is het nadeel van het open systeem. De
werknemer moet immers zelf aantonen dat er een oorzakelijk en
determinerend verband bestaat tussen de aandoening en zijn beroep.
In 12% bleken de betrokkenen niet te lijden aan een ziekte die onder
de MSA-aandoeningen valt. Mij is het vooral te doen over die 65%.
Het Fonds stelt zelf dat deze 65% wel symptomen van MSA-
aandoening vertoont maar dat het oorzakelijk en determinerend
verband ervan onvoldoende kan worden aangetoond.
Mijnheer de minister, tal van internationale studies tonen aan dat MSA
een niet te verwaarlozen probleem is voor bepaalde beroepen en
functies, zeker voor de beroepen in de verzorgende sector. We weten
dat dit een groeisector is, een vrouwelijke sector en een sector die in
de toekomst nood zal hebben aan beroepskrachten. Dat de te
schaarse beroepskrachten te vroeg moeten uittreden omwille van
beroepsziekten kan deze sector missen als kiespijn. Daarom juich ik
al de initiatieven inzake preventie van deze aandoeningen toe.
Wij kunnen niet blijven beweren dat preventie alle aandoeningen
voorkomt. Er moet inderdaad aan preventie worden gedaan, maar
ondanks de beste preventie zullen er altijd personen zijn wier
tewerkstellingsmogelijkheden worden beperkt omwille van het feit dat
hun fysische capaciteiten precies worden ondermijnd door MSA-
aandoeningen die te wijten zijn aan hun werksituatie.
Het was tekenend dat de Europese stichting voor de verbetering van
de levens- en arbeidsomstandigheden die in 1995 een grootschalig
onderzoek beval, waarbij ongeveer vijftienduizend werknemers
werden onderzocht een duizendtal per lidstaat van de Europese
Unie en waaruit bleek dat, na een top-5 van de
gezondheidsproblemen te hebben opgesteld, precies de MSA-
aandoeningen zeer hoog scoorden. Rugklachten kwamen op de
eerste plaats, onmiddellijk gevolgd door spierpijnen.
Misschien zult u zeggen dat het onderzoek van duizend personen
nauwelijks iets voorstelt. Welnu, uit twee belangrijke en grootschalige
studies die in België werden verricht, de ene door de UCL en de
andere door het ACV en FNV uit Nederland, blijkt dat zij de
02.01 Greta D'Hondt (CD&V): Le
dossier de la reconnaissance des
affections musculosquelettiques
en tant que maladie
professionnelle ne progresse
guère. J'ai déjà posé plusieurs
questions sur ce sujet. A l'heure
actuelle, ces affections ne figurent
toujours pas dans la liste des
maladies professionnelles. Elles
relèvent toujours du régime dit
ouvert, ce qui implique que le
patient doit lui-même prouver
l'existence d'un rapport de cause à
effet entre l'affection dont il souffre
et l'exposition au risque.
Il ressort des statistiques pour
1999 que 65 pour cent des
demandes rejetées dans le cadre
du régime ouvert résultent de
l'incapacité de la victime à
démontrer le lien direct entre la
maladie et l'exercice de son
activité professionnelle.
Dans 12 pour cent des cas, il s'est
avéré que l'intéressé ne souffrait
pas d'une maladie pour laquelle
une demande d'indemnisation
avait été introduite.
Les AMS constituent un problème
grave, qu'il s'agit de prendre au
sérieux. En 1995, la Fondation
européenne pour l'amélioration
des conditions de vie et de travail
a procédé à une étude à grande
échelle sur les conditions de
travail. Dans chaque état
européen, 1.000 travailleurs ont
été interrogés. L'étude a été
répétée en 2000. Parmi les
plaintes des travailleurs en matière
de santé, les ASM figurent au
premier plan. Au cours de la
période de 1995 à 2000, aucune
amélioration de la situation n'a pu
être constatée. Des études
effectuées en Belgique
débouchent sur les mêmes
conclusions. Les ASM ont été
étudiées, entre autres, par l'UCL et
l'ACV. De cette dernière étude, il
ressort que 39,4 pour cent des
employés ayant répondu au
questionnaire ont souffert de l'un
27/02/2002
CRIV 50
COM 674
KAMER
-4
E ZITTING VAN DE
50
E ZITTINGSPERIODE
2001
2002
CHAMBRE
-4
E SESSION DE LA
50
E LEGISLATURE
10
bevindingen van de Europese studie niet alleen beamen, maar zelfs
overstijgen. Dat betekent toch dat ons land wordt geconfronteerd met
de dringende vraag om over te gaan tot erkenning van de MSA-
aandoeningen als beroepsziekten.
Uit de studie die in ons land werd uitgevoerd blijkt dat meer dan 39%
van de werknemers die de vragenlijst invulden, in de loop van de
voorbije twaalf maanden symptomen van MSA van de bovenste
ledematen vertoonden.
Ik gaf u de cijfers dienaangaande bij de ontwikkeling van mijn
interpellatie en u zult moeten toegeven dat het gaat om
indrukwekkende gegevens.
De werkgroep die zich hierover buigt in de Technische Raad voor het
Fonds van Beroepsziekten en waarnaar u terecht verwees in de
diverse opeenvolgende vragen die ik u stelde over dit probleem,
mijnheer de minister, stelde in september van vorige jaar de volgende
adviezen op inzake MSA.
Men adviseerde de meniscusaandoeningen niet op te nemen in de
lijst omdat er onvoldoende argumenten voorhanden waren om de
beroepsoorsprong van de ziekte te aanvaarden.
De aandoeningen veroorzaakt door overmatige inspanningen van de
peesscheden, de zogenaamde tendinitis, worden momenteel
uitsluitend opgenomen in de lijst van de erkende beroepsziekten voor
schouwspelartiesten. Schouwspelartiesten mogen dan nog geen
statuut hebben, maar voor hen is tendinitis wel erkend als een
beroepsziekte. In het open systeem daarentegen, dus naast de
schouwspelartiesten, wordt tendinitis slechts in een beperkt aantal
gevallen erkend. Welnu, de werkgroep adviseert op dat vlak prioritair
onderzoek te verrichten om deze aandoening in de lijst van
beroepsziekten op te nemen.
Mijnheer de minister, ik heb daarover een aantal vragen gesteld.
Werd er ondertussen verder onderzoek gedaan om tendinitis op te
nemen op de officiële lijst van de beroepsziekten? Wat is de stand
van zaken?
Er wordt regelmatig verwezen naar de evolutie op Europees vlak. Het
gaat hier om de fameuze lijst met in bijlage I de officieel erkende
beroepsziekten en in bijlage II de wachtkamer voor ziekten of
aandoeningen waarvan men meent dat er op dat ogenblik nog niet
voldoende wetenschappelijke onderbouw bestaat om ze over te
dragen naar bijlage I. De Belgische lijst stemt nagenoeg overeen met
de bijlage I van de Europese lijst. Er zijn enkele uitzonderingen en dat
zijn nu precies de letsels aan de meniscus ten gevolge van het
werken in gehurkte houding.
Mijnheer de minister, op Europees niveau is er een werkgroep actief
die ook vertegenwoordigers heeft vanuit ons land. Deze werkgroep is
reeds een hele tijd bezig om na te gaan welke ziekten van bijlage II
naar bijlage I kunnen worden overgeplaatst en welke ziekten aan
bijlage II kunnen worden toegevoegd. Ik zou graag hebben dat wij ooit
eens uit de vicieuze cirkel geraken want men verwijst zowel naar het
Fonds voor Beroepsziekten als naar Europa. Ik heb heel veel
bewondering voor mensen die zich voortdurend inzetten maar men
ou de l'autre symptôme ASM au
cours des douze derniers mois.
En outre, une AMS est très
rarement localisée: environ 85%
des travailleurs se plaignant de
tels troubles ont indiqué que la
douleur ne se manifestait pas qu'à
un seul endroit précis.
Sur la base des constatations du
groupe de travail, le Fonds des
maladies professionnelles a rendu
un certain nombre d'avis au mois
de septembre 2001. Une étude
devrait être menée quant à la
possibilité d'inscrire les tendinites
sur la liste des maladies
professionnelles. Cette étude a-t-
elle eu lieu? Dans l'affirmative,
quelles en sont les conclusions?
Une liste établie au niveau
européen se compose de deux
annexes. L'annexe 1 énumère les
maladies professionnelles
officiellement reconnues. L'annexe
2 fait office "d'antichambre" pour
les affections pour lesquelles il
n'existe pas encore suffisamment
de données scientifiques
permettant de les ajouter à
l'annexe 1.
Un groupe de travail européen
cherche actuellement à déterminer
quelles affections pourraient être
transférées de l'annexe 2 à
l'annexe 1 et quelles maladies
pourraient être ajoutées à l'annexe
2. Ce groupe de travail a-t-il déjà
formulé des conclusions
concrètes?
Un groupe de travail spécial
chargé d'examiner les douleurs
dorsales a par ailleurs été créé au
sein du Fonds des maladies
professionnelles. Ce groupe de
travail a été invité à formuler des
propositions de mesures
préventives en vue d'éviter les
lésions au dos. En ce qui
concerne les douleurs lombaires
provoquées par un travail
sollicitant particulièrement le dos,
le groupe de travail plaide en
faveur d'une double approche:
CRIV 50
COM 674
27/02/2002
KAMER
-4
E ZITTING VAN DE
50
E ZITTINGSPERIODE
2001
2002
CHAMBRE
-4
E SESSION DE LA
50
E LEGISLATURE
11
moet toch eens tot resultaten en adviezen komen.
Op 14 november antwoordde u mij dat het Fonds voor
Beroepsziekten geen precieze inlichtingen kon verschaffen over de
wijzigingen op die Europese lijst. Zijn daarover vandaag al meer
gegevens bekend? Mij interesseert vooral te weten welke ziektes, die
nu voorkomen op bijlage II, zullen worden overgedragen naar bijlage
I.
Bij het Fonds voor Beroepsziekten is een bijzondere werkgroep bezig
met de rugklachten. Die werkgroep moest u een advies uitbrengen
over de opportuniteit om rugletsels als gevolg van herhaaldelijk tillen
of langdurig dragen van zware lasten op te nemen in de Belgische lijst
van erkende beroepsziekten, de zogenaamde bijlage I, en preventieve
maatregelen te nemen om dergelijke letsels te voorkomen. Mijnheer
de minister, ik heb de indruk dat men met de medewerking van de
sectoren vooral dan de sector van de gezondheidszorg - en het
sectoraal overleg heel wat inspanningen heeft gedaan inzake
preventie. Men blijft volgens mij echter veel te lang haperen om die
rugletsels als gevolg van herhaaldelijk tillen en/of langdurig dragen
van lasten over te dragen van bijlage II naar bijlage I.
De werkgroep heeft haar werkzaamheden beëindigd en haar advies
doorgespeeld aan de technische raad. Wat is de stand van zaken in
het Fonds voor Beroepsziekten? Wat is de stand van zaken van uw
aanbevelingen aan het Fonds voor Beroepsziekten om die
rugklachten op te nemen in de officiële lijst voor beroepsziekten? Op
14 november antwoordde u mij dat het beheerscomité een advies aan
het voorbereiden is. Heeft u dit advies reeds ontvangen? Wat is de
inhoud van dat advies? Ik hoop dat u mij terzake net zo positief
nieuws zult kunnen geven als daarjuist. Ik weet dat de procedure voor
de beroepsziekten anders is maar ik zou zeer verheugd zijn, mocht u
mij kunnen zeggen dat er morgen in het Belgisch Staatsblad een
ministerieel besluit zal verschijnen dat de MSA-aandoeningen
opneemt in de lijst voor beroepsziekten. Heel de sector van de
gezondheidszorg en voornamelijk de verpleegkundigen en de
verzorgenden zouden u daarvoor heel hun leven dankbaar zijn. Ik kan
u enkel verzekeren dat, als uw antwoord niet positief is, wij met
paardenmiddelen zullen moeten werken om dit dossier te forceren.
Ere wie ere toekomt. Als het goed is zeg ik het ook. Ik dank u omdat
u, waarschijnlijk naar aanleiding van deze interpellatie, de diensten
van het Fonds aan het werk hebt gezet. Ik werd gecontacteerd door
de diensten van het Fonds om ter plaatse kennis te komen maken
met de vooruitgang dan wel stilstand die men in dit dossier kent. Dit
zijn echter allemaal incentives die het dossier slechts vooruit kunnen
helpen.
Ik hoop dat ik naar het Fonds voor Beroepsziekten zal kunnen gaan
met een ander dossier, ik heb er immers nog, omdat u mij zegt dat dit
eerstdaags geregeld wordt.
d'une part, la mise en place de
mesures de prévention afin
d'empêcher l'évolution de douleurs
aiguës vers des douleurs
chroniques et, d'autre part, l'octroi
d'indemnités en cas de
pathologies spécifiques. Quelles
mesures sont-elles proposées
dans ce contexte? Quels critères
d'agrément seront-ils pris en
compte? Le remboursement de
formes graves de repetitive stress
injuries (RSI) est-il envisagé?
02.02 Minister Frank Vandenbroucke: Mijnheer de voorzitter, ik kan
mevrouw D'Hondt niet beloven dat ik dat morgen met een ministerieel
besluit zal regelen, maar het gaat vooruit. De reden waarom ik dit
morgen niet met een ministerieel besluit kan regelen is dat wij hier
heel veel overleg voeren en met heel wat studies te maken hebben.
Overleg is hier wel nodig. Deze materie moet worden uitgepraat
02.02 Frank Vandenbroucke,
ministre: Je ne puis, en effet, vous
promettre que ce problème sera
réglé demain par la publication
d'un arrêté ministériel. En
revanche, je puis vous annoncer
27/02/2002
CRIV 50
COM 674
KAMER
-4
E ZITTING VAN DE
50
E ZITTINGSPERIODE
2001
2002
CHAMBRE
-4
E SESSION DE LA
50
E LEGISLATURE
12
tussen werkgevers en vakbonden. Dat gebeurt in het Fonds voor
Beroepsziekten. Het gaat ook over zaken waarin wij echt aan het
vernieuwen zijn, maar dat moet op een verstandige manier gebeuren,
om later niet te moeten vaststellen dat wij een of andere domme
beslissing hebben genomen. Om die reden zal het overleg, morgen,
niet meteen naar een oplossing leiden, maar het vordert wel.
Ik wil eerst de studies wat situeren, vervolgens het verband leggen
tussen het Europese en het Belgische niveau en dan een paar
aanduidingen geven met betrekking tot de vragen die u hebt gesteld.
De uitdrukking "musculo-skeletale aandoeningen" of MSA zoals u het
afkort, is een verzamelnaam voor een geheel van aandoeningen en
klachten die betrekking hebben op de nek, de schouders, de rug, de
ellebogen en de polsen. In de discussie zijn er een aantal termen die
wat gemeenschappelijks hebben of elkaar wat overlappen. Als wij
spreken over tendinitis als aandoening, verwijst dat inderdaad deels
naar gevolgen van RSI of repetitive strain injury en dat als onderdeel
van arbeidsomstandigheden. Dit is een tamelijk complex domein,
waar verschillende soorten van aandoeningen en verschillende
oorzaken in het geding zijn.
Binnen het Fonds voor Beroepsziekten is de technische raad als een
wetenschappelijk adviesorgaan al een hele tijd bezig om dergelijke
moderne beroepsziekten denk aan mensen die met een klavier
werken nauwgezet te onderzoeken om de lijst eventueel uit te
breiden. Gelijktijdig werd het Fonds van op Europees niveau gevraagd
om deel te nemen aan een aantal werkgroepen. Dergelijke
werkgroepen verrichten voorbereidend werk. Ik verwijs naar de studie
van Eurogip waarvoor opdracht werd gegeven door het Europees
Forum voor de Verzekering van Arbeidsongevallen en
Beroepsziekten, een studie over de voorwaarden voor aangifte,
erkenning en schadevergoeding voor de beroepsziekten in dertien
Europese landen. Dergelijk werk bestaat voornamelijk in het
samenbrengen van informatie over de manier waarop een bepaald
probleem of een bepaalde pathologie in de diverse lidstaten wordt
benaderd. Bij de vergelijking worden telkens studies van gevallen
weergegeven over de voorwaarde van benadering. De studie van
september 2000 betrof een geval van asbestose en een geval uit de
MSA-groep. Het document is ter beschikking bij Eurogip, rue de la
Fédération 55 in Parijs, of bij de dienst Arbeidsongevallen en
beroepsziekten van het ministerie.
De studie 2002 waarvan de precieze doelstelling in juni 2002 zal
worden toegewezen, betreft een geval van astma en een geval van
lumbalgie. Van de andere kant heeft het voorbereidende werk,
uitgevoerd door de eenheid gezondheid op de Europese Commissie,
ertoe geleid dat de regeringsvertegenwoordigers van de lidstaten met
het oog op de bijwerking van de Europese lijst van beroepsziekten al
verschillende keren zijn samengebracht. Op basis van de adviezen
uitgebracht door die laatste, heeft de Commissie een document
uitgewerkt dat momenteel wordt onderzocht door het raadgevend
comité.
Het Raadgevend Comité heeft de wens geuit dat bijkomende
inlichtingen van de lidstaten verkregen zouden worden. De volgende
vergadering is gepland in het voorjaar. Ik wil maar schetsen hoeveel
instellingen met de zaak bezig zijn, hoe het debat op verschillende
niveaus loopt en hoe het ene niveau terugkoppelt naar een ander
que le dossier avance bien, même
s'il requiert une intense
concertation.
L'appellation "affections
musculosquelettiques" (ou MSA)
constitue une appellation
générique désignant un ensemble
d'affections et de plaintes pouvant
concerner la nuque, les épaules, le
dos, les coudes, les poignets, etc.
Le conseil technique du Fonds des
maladies professionnelles se
penche actuellement sur ce type
de maladies professionnelles
modernes en vue de l'allongement
éventuel de la liste de ces
maladies. Le Fonds fait partie de
plusieurs groupes de travail
chargés de réaliser un travail
préparatoire et de collecter des
informations à propos de la
manière dont des problèmes et
des pathologies spécifiques sont
abordés dans les Etats membres
de l'Union.
Ces études comparatives se
fondent chaque fois sur l'analyse
de cas particuliers. En septembre
2000, l'asbestose et une maladie
du groupe des MSA ont ainsi été
examinées. Les conclusions de
cette étude peuvent être obtenues
auprès d'Eurogrip ou du Service
des accidents du travail et des
maladies professionnelles de mon
département. L'étude 2002 portera
sur l'asthme et la lombalgie.
Les représentants des
gouvernements des différents
Etats membres se sont réunis à
plusieurs reprises en vue de la
mise à jour de la liste européenne
des maladies professionnelles.
Sur la base de leurs avis, la
Commission a élaboré un
document qui est actuellement
examiné par le Comité consultatif.
Le conseil technique a achevé les
préparatifs en ce qui concerne le
RSI et la tendinite. Le dossier sera
présenté devant le conseil fin avril;
un avis sera formulé et transmis
au comité de gestion.
CRIV 50
COM 674
27/02/2002
KAMER
-4
E ZITTING VAN DE
50
E ZITTINGSPERIODE
2001
2002
CHAMBRE
-4
E SESSION DE LA
50
E LEGISLATURE
13
niveau, bijkomende inlichtingen vraagt, enzovoort.
Ik geef enkele concrete aanduidingen over twee specifieke
problemen. Ten eerste, zijn er RSI en tendinitis. Het voorbereidende
studiewerk daarvoor is al binnen de Technische Raad van het Fonds
voor Beroepsziekten afgerond. Het dossier zal eind april aan de
Technische Raad worden voorgesteld en op basis daarvan zal de
Technische Raad een advies formuleren dat nadien aan het
Beheerscomité bezorgd wordt. Eigenlijk is dat dus voor redelijk
binnenkort.
Ten tweede, zijn er de rugklachten en de noodzakelijke nieuwe
benadering daarvan. Op 30 januari 2002 heeft een werkgroep binnen
het Beheerscomité een hele dag over dat thema vergaderd. Het was
de bedoeling om inzake rugaandoeningen tot een consequente
houding vanwege het Fonds voor de Beroepsziekten te komen,
ongeacht de professionele oorzaak van de aandoening: of het nu gaat
over mechanische trillingen, of het gaat over het tillen van lasten. Dat
maakt het nodig een nieuwe en uniforme reeks van
erkenningvoorwaarden op te stellen wat de diagnostiek en de
vergoeding betreft. Daarover bestaat echter al een principiële
consensus.
Wel is er een voorstel van het Beheerscomité om de nieuwe
erkenningvoorwaarden en de nieuwe houding inzake de preventie van
rugklachten nauw met elkaar te gaan verbinden. Men wil de twee
zaken wat op de lijst gezet wordt, en onder welke voorwaarden men
een erkenning en terugbetaling kan krijgen enerzijds, en het
voorkomen van problemen anderzijds heel duidelijk met elkaar
verbinden. Men wil die zaken samen concretiseren. Ik denk dat dit
ook de goede benadering is. Aan de werkgroep van de Technische
Raad is dan ook opdracht gegeven om prioritair en op korte termijn
concrete voorstellen met betrekking tot de preventieve aanpak te
ontwikkelen. Ik moet wel zeggen dat dit ook onder de invloed valt van
mijn collega van Arbeid en Tewerkstelling, mevrouw Onkelinx. Zij
heeft het dan over gezondheid en veiligheid op het werk, over
preventie, enzovoort.
We hopen dat we voor de zomervakantie een globaal voorstel van het
Beheerscomité van het Fonds voor Beroepsziekten zullen kunnen
formuleren. Zoals de zaken nu lijken te evolueren, zal dat voorstel er
enerzijds in bestaan de lijst van de erkende beroepsziekten uit te
breiden tot de ergste gevallen van RSI, tendinitis en rugklachten, ook
als die het gevolg zijn van het beroepshalve tillen van zware lasten.
Anderzijds zal het voorstel erin bestaan om via goede vormen van
preventie dat soort van aandoeningen zoveel mogelijk te vermijden.
Het Beheerscomité zal waarschijnlijk precieze erkenningvoorwaarden
voorstellen.
Mevrouw D'Hondt, ik besef dat er een ogenschijnlijk een trage
vooruitgang is. Maar er is wel vooruitgang. Ik wil het sociaal overleg
daarbij respecteren. Ik krijg voortdurend twee soorten verwijten. Aan
de ene kant verwijt men mij dat ik veel te snel ga, dat ik het sociaal
overleg niet respecteer, en aan de andere kant hoor ik voortdurend
dat ik niet snel genoeg vooruit ga. Ik probeer dus vooruit te gaan en
het sociaal overleg te respecteren.
Ik wil nog een laatste bedenking uiten. Misschien zijn
Le 30 janvier 2002, un groupe de
travail créé au sein du comité de
gestion s'est réuni pendant une
journée pour examiner la nouvelle
approche des maux de dos, dans
le but de définir une attitude
cohérente à prendre par le Fonds
des maladies professionnelles,
quelle que soit la cause
professionnelle de l'affection. D'où
la nécessité de nouvelles
conditions de reconnaissance
uniformes. Un consensus a déjà
été atteint sur le principe. Le
comité de gestion propose de ne
pas dissocier les nouvelles
modalités de la reconnaissance
d'une part et la nouvelle attitude
par rapport à la prévention des
maux de dos de l'autre, et de
concrétiser ces deux éléments
simultanément. Aussi le groupe de
travail du conseil technique a-t-il
été chargé de formuler à brève
échéance des propositions sur
l'approche préventive, aspect qui
relève cependant également de la
compétence de la ministre de
l'Emploi.
Nous espérons qu'une proposition
globale émanant du comité de
gestion pourra être avancée
encore avant les vacances d'été.
La liste des maladies
professionnelles doit être étendue
aux cas les plus graves de RSI et
de mal de dos, y compris les
affections causées par le fait que
le patient a été contraint, de par la
profession qu'il a exercée, de
soulever de lourdes charges. Par
ailleurs, il convient de prendre des
mesures prophylactiques afin de
prévenir, dans la mesure du
possible, ce type d'affections.
Je peux comprendre qu'on a
l'impression que le dossier ne
progresse que très lentement,
mais je souhaite respecter la
concertation sociale. Du reste, si
le dossier n'avance que lentement,
il avance sûrement.
27/02/2002
CRIV 50
COM 674
KAMER
-4
E ZITTING VAN DE
50
E ZITTINGSPERIODE
2001
2002
CHAMBRE
-4
E SESSION DE LA
50
E LEGISLATURE
14
rugaandoeningen het typevoorbeeld van multi-causale ziekten. Ze
vormen een goede case om de dubbele benadering van het nieuwe
Fonds voor Beroepsziekten te testen, te weten: preventie waar die
mogelijk is, vergoeding waar die noodzakelijk is. Dat is een van de
redenen waarom we scrupuleus onderzoeken hoe dat moet
gebeuren. We moeten niet sneller willen vooruitgaan dan we kunnen,
maar toch gestadig vooruitgang boeken.
02.03 De voorzitter: Dat is een goed antwoord. Mevrouw D'Hondt,
wilt u repliceren?
02.04 Greta D'Hondt (CD&V): Mijnheer de minister, ik dank u voor
het antwoord. U zegt dat wij heel veel overleg moeten plegen - en
daar ben ik het mee eens om domme beslissingen te vermijden. Ik
meen echter dat er in deze regering excellenties zijn die een groter
patent hebben op domme beslissingen dan u. Ik zou dus zeggen dat
u het wel aankunt om iets sneller te gaan zonder daarom domme
dingen te doen.
Mijnheer de minister, ik zal toch een motie van aanbeveling indienen,
al was het maar omdat ik het de heer Peeters niet kan aandoen dat hij
zijn vooraf ingediende eenvoudige motie zou moeten intrekken. Ik
respecteer het werk van iedereen, ook het schrijfwerk. Ik zal mijn
motie van aanbeveling dus indienen, ook al heb ik ze later ingediend
dan de eenvoudige motie. Ik weet niet of dat reglementair gezien kan
maar het kan mijns inziens geen kwaad.
Ik twijfel immers niet aan de goede intenties van het Fonds. Ik weet
echter dat wij niet enkel op goede intenties moeten rekenen om op
korte termijn tot een oplossing te komen: er hangen namelijk ook
financiële consequenties aan vast. De ingediende motie zie ik dus niet
als een vorm van twijfel, maar wel van aanmoediging en
ondersteuning om er nu werk van te maken. Als men voor de
zomervakantie resultaten wil, kan deze motie daar mee dienstig toe
zijn, ook wat de consequenties betreft. Ik ben het volkomen met u
eens dat preventie maximaal en waar ook maar mogelijk moet
gebeuren. Ook de erkenning als beroepsziekte waar nodig, is
noodzakelijk. Daarvoor wil ik u graag een duwtje in de rug geven.
Als u verwijst naar de u toegestuurde verwijten als zou u te snel of
niet snel genoeg willen gaan en dat u ook het overleg moet
respecteren, zijn er toch genoeg bewijzen dat men met overleg en
met respect daarvoor ook zeer snel terreinwinst kan boeken, als de
politieke wil er maar is. Recent werd dat nog bewezen. Als de
politieke wil er maar is, kan men overleggen, snel vorderen en zelfs in
een lege Schatkist nog geld vinden. Mijn motie van aanbeveling is in
die zin opgesteld. Een oplossing nog voor de zomer zou een goede
zaak zijn voor de verzorgingssector en andere beroepen die het
meest onderhevig zijn aan deze tot nu toe niet erkende beroepsziekte.
02.04 Greta D'Hondt (CD&V):
Une large concertation est en effet
requise. Cependant, le ministre
pourrait agir avec davantage de
célérité sans pour autant
commettre des erreurs.
Je vais déposer une motion de
recommandation. Ainsi, M.
Peeters ne devra pas retirer sa
motion pure est simple. Je ne
mets pas en doute la bonne
volonté du Fonds des maladies
professionnelles. Cependant, les
conséquences financières ne
peuvent être perdues de vue. Ma
motion a pour but de vous inciter à
remédier à ce problème. La
prévention est importante mais la
reconnaissance comme maladie
professionnelle l'est aussi. Même
si une large concertation est
menée, on peut avancer
rapidement dans ce dossier si la
volonté politique est présente.
J'espère qu'une solution pourra
être trouvée pour l'été.
Moties
Motions
Tot besluit van deze bespreking werden volgende moties ingediend.
En conclusion de cette discussion les motions suivantes ont été déposées.
Een motie van aanbeveling werd ingediend door mevrouw Greta D'Hondt en luidt als volgt:
"De Kamer,
CRIV 50
COM 674
27/02/2002
KAMER
-4
E ZITTING VAN DE
50
E ZITTINGSPERIODE
2001
2002
CHAMBRE
-4
E SESSION DE LA
50
E LEGISLATURE
15
gehoord de interpellatie van mevrouw Greta D'Hondt
en het antwoord van de minister van Sociale Zaken en Pensioenen,
vraagt de minister
- een doorgedreven preventiebeleid te voeren om zo musculo-skeletale aandoeningen (MSA) bij alle
werknemers maximaal te voorkomen;
- om het Fonds voor Beroepsziekten aan te zetten om, op korte termijn, uitspraak te doen over de officiële
erkenning van MSA als beroepsziekte."
Une motion de recommandation a été déposée par Mme Greta D'Hondt et est libellée comme suit:
"La Chambre,
ayant entendu l'interpellation de Mme Greta D'Hondt
et la réponse du ministre des Affaires sociales et des Pensions,
demande au ministre
- de mener une politique de prévention efficace pour prévenir au mieux les affections musculosquelettiques
(AMS) auprès de tous les travailleurs;
- d'inciter le Fonds des maladies professionnelles à se prononcer rapidement sur la reconnaissance
officielle des AMS comme maladie professionnelle."
Een eenvoudige motie werd ingediend door de heren Bruno Van Grootenbrulle en Jan Peeters en de
dames Pierrette Cahay-André en Zoé Genot.
Une motion pure et simple a été déposée par MM. Bruno Van Grootenbrulle en Jan Peeters et Mmes
Pierrette Cahay-André et Zoé Genot.
Over de moties zal later worden gestemd. De bespreking is gesloten.
Le vote sur les motions aura lieu ultérieurement. La discussion est close.
De openbare commissievergadering wordt gesloten om 11.25 uur.
La réunion publique de commission est levée à 11.25 heures.